## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh công nghiệp hóa - hiện đại hóa và xu hướng toàn cầu hóa, việc phát triển năng lực vận dụng kiến thức (VDKT) cho học sinh (HS) trong dạy học lịch sử (DHLS) trở thành yêu cầu cấp thiết. Luận văn tập trung nghiên cứu phát triển năng lực VDKT trong dạy học Lịch sử Việt Nam giai đoạn 1954 - 1975 cho HS lớp 12 tại trường THPT huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh. Qua khảo sát thực tế tại ba trường THPT trong năm học 2019-2020, kết quả cho thấy phần lớn giáo viên (GV) và HS nhận thức đúng vai trò quan trọng của năng lực VDKT nhưng việc áp dụng các biện pháp phát triển năng lực này còn hạn chế. Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định nội dung, tiêu chí năng lực VDKT và đề xuất các biện pháp phát triển năng lực này, góp phần nâng cao chất lượng DHLS tại địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào chương trình chuẩn môn Lịch sử lớp 12, phần lịch sử Việt Nam (1954 - 1975), với đối tượng là GV và HS lớp 12 tại huyện Yên Phong. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện ở việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực người học, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện đại.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết năng lực**: Năng lực được hiểu là tổ hợp các kiến thức, kỹ năng, thái độ và kinh nghiệm giúp cá nhân giải quyết các tình huống thực tiễn một cách hiệu quả. Năng lực VDKT là khả năng vận dụng tích hợp kiến thức đã học vào các tình huống cụ thể trong học tập và cuộc sống.
- **Lý thuyết dạy học tích cực**: Phương pháp dạy học lấy HS làm trung tâm, phát huy tính tích cực, sáng tạo, tự học và hợp tác của HS, giúp HS vận dụng kiến thức để giải quyết vấn đề.
- **Mô hình phát triển năng lực VDKT trong DHLS**: Bao gồm các nội dung vận dụng kiến thức đã học để khám phá kiến thức mới, vận dụng liên môn, vận dụng kiến thức lịch sử thế giới để hiểu lịch sử Việt Nam, vận dụng kiến thức lịch sử dân tộc để hiểu lịch sử địa phương và vận dụng kiến thức vào thực tiễn cuộc sống.
- **Khái niệm chuyên ngành**: Năng lực vận dụng kiến thức (VDKT), phương pháp dạy học (PPDH), dạy học lịch sử (DHLS), kiểm tra đánh giá (KTĐG).

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: 
  - Tài liệu lý luận về năng lực, phương pháp dạy học, chương trình SGK Lịch sử lớp 12.
  - Điều tra khảo sát thực tế tại ba trường THPT huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh.
  - Phỏng vấn GV, HS và cán bộ quản lý giáo dục.
  - Thực nghiệm sư phạm tại trường THPT Yên Phong số 2.
- **Phương pháp phân tích**: 
  - Phân tích định tính các văn bản, nghị quyết, tài liệu chuyên ngành.
  - Phân tích định lượng số liệu khảo sát bằng thống kê toán học.
- **Timeline nghiên cứu**: 
  - Nghiên cứu lý thuyết và khảo sát thực tiễn trong năm học 2019-2020.
  - Thực nghiệm sư phạm và xử lý số liệu trong cùng thời gian.
  - Tổng hợp, đề xuất biện pháp và hoàn thiện luận văn năm 2020.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- 100% GV khảo sát khẳng định sự cần thiết phát triển năng lực VDKT cho HS trong DHLS.
- 57,9% GV đồng ý năng lực VDKT đã học để hiểu kiến thức mới là biểu hiện quan trọng nhất; 36,8% GV chú trọng năng lực VDKT lịch sử thế giới để hiểu lịch sử Việt Nam.
- Tuy nhiên, 68,4% GV cho biết sĩ số lớp đông là khó khăn lớn, 63,1% GV nhận định trình độ HS không đồng đều ảnh hưởng đến việc phát triển năng lực.
- Phương pháp dạy học truyền thống vẫn chiếm ưu thế, với 63,2% GV thường giao bài tập trắc nghiệm khách quan, trong khi các bài tập vận dụng như lập niên biểu, vẽ sơ đồ ít được sử dụng (dưới 30%).
- 69,7% HS yêu thích môn Lịch sử, 77,2% nhận thức môn học có vai trò quan trọng, nhưng chỉ 45,5% HS cho biết được kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực VDKT.
- HS sử dụng kiến thức lịch sử thế giới để hiểu lịch sử Việt Nam chiếm 23,4%, thấp hơn so với mong đợi, cho thấy năng lực liên môn và vận dụng thực tiễn còn hạn chế.

### Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát phản ánh thực trạng phát triển năng lực VDKT trong DHLS tại huyện Yên Phong còn nhiều hạn chế do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan. Việc GV chủ yếu sử dụng phương pháp truyền thống, thiếu đa dạng hình thức bài tập vận dụng, cùng với khó khăn về sĩ số lớp và trình độ HS không đồng đều, làm giảm hiệu quả phát triển năng lực. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, xu hướng dạy học tích cực, phát triển năng lực người học đã được khẳng định là phương pháp hiệu quả, tuy nhiên việc áp dụng tại địa phương còn chậm. Việc phát triển năng lực VDKT không chỉ giúp HS hiểu sâu kiến thức lịch sử mà còn nâng cao kỹ năng tư duy, giải quyết vấn đề, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và hội nhập quốc tế. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỉ lệ GV và HS đánh giá các biểu hiện năng lực VDKT, bảng phân tích các phương pháp dạy học được sử dụng và mức độ yêu thích môn học của HS.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Đổi mới phương pháp dạy học**: Khuyến khích GV áp dụng phương pháp dạy học tích cực, như dạy học nêu vấn đề, dạy học theo dự án, học nhóm để phát triển năng lực VDKT, tăng tỉ lệ bài tập vận dụng thực tiễn lên ít nhất 50% trong vòng 1 năm.
- **Đào tạo, bồi dưỡng GV**: Tổ chức các khóa tập huấn nâng cao năng lực chuyên môn và phương pháp dạy học phát triển năng lực cho GV lịch sử tại huyện Yên Phong, hoàn thành trong 6 tháng.
- **Tăng cường sử dụng công nghệ thông tin**: Ứng dụng công nghệ trong dạy học để tạo môi trường học tập tương tác, sinh động, giúp HS vận dụng kiến thức vào thực tiễn, triển khai trong 1 năm.
- **Xây dựng hệ thống bài tập đa dạng**: Phát triển bộ đề bài tập vận dụng kiến thức liên môn, bài tập thực tiễn, bài tập sáng tạo phù hợp với chương trình Lịch sử lớp 12, hoàn thiện trong 9 tháng.
- **Tăng cường kiểm tra, đánh giá theo năng lực**: Áp dụng các hình thức kiểm tra đánh giá phát triển năng lực VDKT, giảm tỉ lệ kiểm tra trắc nghiệm khách quan xuống dưới 40% trong 1 năm.
- **Khuyến khích HS tham gia hoạt động ngoại khóa**: Tổ chức các hoạt động trải nghiệm lịch sử, tham quan bảo tàng, thăm di tích lịch sử để nâng cao khả năng vận dụng kiến thức vào thực tế, thực hiện thường xuyên hàng năm.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên dạy Lịch sử THPT**: Nắm bắt các biện pháp phát triển năng lực VDKT, áp dụng đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao hiệu quả giảng dạy.
- **Cán bộ quản lý giáo dục**: Định hướng chính sách, tổ chức bồi dưỡng GV, xây dựng kế hoạch đổi mới dạy học theo năng lực tại địa phương.
- **Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Sư phạm Lịch sử**: Tham khảo cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển năng lực trong dạy học lịch sử, làm tài liệu nghiên cứu và học tập.
- **Nhà nghiên cứu giáo dục**: Tìm hiểu mô hình phát triển năng lực vận dụng kiến thức trong dạy học lịch sử, góp phần phát triển lý luận và thực tiễn đổi mới giáo dục.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Năng lực vận dụng kiến thức là gì?**  
Năng lực vận dụng kiến thức là khả năng tích hợp và sử dụng kiến thức, kỹ năng, thái độ đã học để giải quyết các tình huống thực tiễn trong học tập và cuộc sống, giúp HS phát triển tư duy sáng tạo và kỹ năng giải quyết vấn đề.

2. **Tại sao cần phát triển năng lực VDKT trong dạy học lịch sử?**  
Phát triển năng lực VDKT giúp HS không chỉ nhớ kiến thức mà còn hiểu sâu, biết liên hệ, vận dụng kiến thức lịch sử vào thực tiễn, nâng cao kỹ năng tư duy, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và phát triển toàn diện.

3. **Các biện pháp nào giúp phát triển năng lực VDKT cho HS?**  
Các biện pháp gồm đổi mới phương pháp dạy học tích cực, sử dụng bài tập vận dụng thực tiễn, ứng dụng công nghệ thông tin, tổ chức hoạt động trải nghiệm, kiểm tra đánh giá theo năng lực.

4. **Khó khăn chính trong phát triển năng lực VDKT là gì?**  
Khó khăn gồm sĩ số lớp đông, trình độ HS không đồng đều, GV còn sử dụng phương pháp truyền thống, thiếu bài tập vận dụng và công cụ hỗ trợ dạy học hiện đại.

5. **Làm thế nào để đánh giá năng lực VDKT của HS?**  
Đánh giá qua các tiêu chí về khả năng vận dụng kiến thức cũ để hiểu kiến thức mới, vận dụng liên môn, vận dụng kiến thức lịch sử thế giới và dân tộc, vận dụng kiến thức vào giải quyết vấn đề thực tiễn, sử dụng bài tập tổng hợp, thảo luận, dự án và kiểm tra thực hành.

## Kết luận

- Luận văn khẳng định vai trò quan trọng của năng lực vận dụng kiến thức trong dạy học lịch sử lớp 12, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tại huyện Yên Phong, Bắc Ninh.  
- Đã xác định rõ nội dung, tiêu chí và thực trạng phát triển năng lực VDKT cho HS, đồng thời đề xuất các biện pháp sư phạm phù hợp, khả thi.  
- Kết quả khảo sát và thực nghiệm sư phạm cho thấy sự cần thiết đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường bài tập vận dụng và ứng dụng công nghệ thông tin.  
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực VDKT trong vòng 1 năm tới, hướng tới phát triển toàn diện năng lực người học.  
- Kêu gọi GV, cán bộ quản lý và các bên liên quan tích cực triển khai các biện pháp đổi mới để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện đại và hội nhập quốc tế.