Tổng quan nghiên cứu

Năng lực đọc hiểu là một trong những năng lực cốt lõi, đóng vai trò then chốt trong việc hình thành khả năng học tập suốt đời của học sinh tiểu học. Theo báo cáo của ngành giáo dục, tại quận Thủ Đức, TP. Hồ Chí Minh, việc dạy học phát triển năng lực đọc hiểu cho học sinh lớp 1 qua môn Tiếng Việt theo chương trình phổ thông mới 2018 còn nhiều hạn chế. Thực tế cho thấy giờ tập đọc hiện nay chủ yếu tập trung vào việc nhận biết và phát âm chính xác, chưa phát triển thành năng lực đọc hiểu độc lập. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn nhằm tổ chức dạy học phát triển năng lực đọc hiểu cho học sinh lớp 1 thông qua môn Tiếng Việt, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học tại quận Thủ Đức trong giai đoạn 2018-2021.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 5 trường tiểu học tại quận Thủ Đức với 59 cán bộ quản lý và giáo viên tham gia khảo sát. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cải thiện năng lực đọc hiểu, giúp học sinh không chỉ đọc đúng, đọc nhanh mà còn hiểu sâu sắc nội dung văn bản, từ đó phát triển toàn diện các năng lực khác. Kết quả nghiên cứu góp phần hỗ trợ giáo viên đổi mới phương pháp dạy học, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng các giải pháp tổ chức dạy học phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 1 theo chương trình giáo dục phổ thông mới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về năng lực đọc hiểu và phát triển năng lực đọc hiểu, trong đó có quan điểm của PISA về đọc hiểu như một năng lực công cụ quan trọng trong học tập và cuộc sống. Lý thuyết về phát triển năng lực đọc hiểu nhấn mạnh quá trình đọc không chỉ là giải mã chữ mà còn là sự tương tác giữa người đọc và văn bản nhằm kiến tạo ý nghĩa. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Năng lực đọc đúng: Đọc chính xác âm, vần, tiếng, từ với tốc độ khoảng 60-80 tiếng/phút.
  • Năng lực đọc nhanh: Đọc trôi chảy, không vấp, tốc độ 80-100 tiếng/phút.
  • Năng lực đọc có ý thức (đọc hiểu): Hiểu nội dung văn bản, đọc thầm hoặc thành tiếng, kiểm soát tốc độ đọc.
  • Năng lực đọc diễn cảm: Đọc với ngữ điệu, ngắt nghỉ phù hợp, truyền cảm đến người nghe.

Ngoài ra, luận văn áp dụng mô hình tổ chức dạy học theo quy trình 4 bước: Khởi động, Khám phá, Luyện tập, Vận dụng – Mở rộng, kết hợp với các hoạt động quan sát tranh, trò chơi học tập nhằm phát triển năng lực đọc hiểu cho học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp, bao gồm:

  • Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Tổng hợp, phân tích các tài liệu, công trình nghiên cứu trong và ngoài nước về năng lực đọc hiểu và phát triển năng lực đọc hiểu.
  • Phương pháp khảo sát thực trạng: Thu thập dữ liệu qua quan sát, phiếu hỏi, phỏng vấn 59 cán bộ quản lý và giáo viên tại 5 trường tiểu học quận Thủ Đức.
  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thử nghiệm các cách thức tổ chức dạy học phát triển năng lực đọc hiểu theo quy trình 4 bước tại các lớp thực nghiệm.
  • Phương pháp thống kê toán học: Sử dụng phần mềm Excel để xử lý, phân tích số liệu khảo sát và kết quả thực nghiệm nhằm đánh giá tính khả thi và hiệu quả của giải pháp đề xuất.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 59 cán bộ quản lý và giáo viên được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện, đảm bảo đại diện cho các trường tiểu học trong quận. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2018 đến 2021, phù hợp với giai đoạn triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Năng lực đọc hiểu của học sinh lớp 1 còn hạn chế: Khoảng 70% học sinh chỉ đạt mức đọc đúng và phát âm chính xác, chưa phát triển kỹ năng đọc hiểu sâu sắc. Tốc độ đọc trung bình của học sinh là 55-65 tiếng/phút, thấp hơn so với yêu cầu chương trình (80-100 tiếng/phút).

  2. Giáo viên chưa chú trọng phát triển năng lực đọc hiểu: 65% giáo viên tập trung chủ yếu vào dạy đọc đúng và phát âm, ít tổ chức các hoạt động giúp học sinh phát triển kỹ năng đọc hiểu như phân tích từ, câu, liên hệ thực tiễn.

  3. Phương pháp dạy học chưa đa dạng và chưa vận dụng hiệu quả đồ dùng trực quan, trò chơi học tập: Chỉ khoảng 40% giáo viên sử dụng tranh ảnh, đồ dùng trực quan trong dạy học, dẫn đến học sinh khó liên kết từ ngữ với hình ảnh, giảm hiệu quả tiếp thu.

  4. Quy trình tổ chức bài dạy chưa theo hướng phát triển năng lực đọc hiểu: Việc áp dụng quy trình 4 bước (Khởi động, Khám phá, Luyện tập, Vận dụng – Mở rộng) còn hạn chế, chỉ 35% giáo viên thực hiện đầy đủ các bước, ảnh hưởng đến sự phát triển toàn diện năng lực đọc hiểu của học sinh.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ đặc điểm tâm sinh lý của học sinh lớp 1, vốn có khả năng tri giác tổng thể và dễ nhớ hình ảnh hơn chữ viết. Tuy nhiên, giáo viên chưa tận dụng hiệu quả các phương tiện trực quan để hỗ trợ học sinh hiểu nghĩa từ và vận dụng vào ngữ cảnh cụ thể. So với các nghiên cứu quốc tế, như tại Úc và Mỹ, việc dạy đọc hiểu được tổ chức theo trình tự rõ ràng, kết hợp đánh giá liên tục và điều chỉnh phương pháp phù hợp với từng học sinh, giúp nâng cao hiệu quả học tập.

Việc thiếu đa dạng phương pháp dạy học và chưa phát huy vai trò tự chủ của học sinh trong quá trình học tập cũng làm giảm khả năng phát triển năng lực đọc hiểu. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ học sinh đạt các mức độ đọc hiểu và biểu đồ tròn về tỷ lệ giáo viên áp dụng các phương pháp dạy học khác nhau, giúp minh họa rõ nét thực trạng hiện tại.

Kết quả thực nghiệm cho thấy khi áp dụng quy trình 4 bước kết hợp với các hoạt động quan sát tranh, trò chơi học tập, năng lực đọc hiểu của học sinh được cải thiện rõ rệt, tốc độ đọc tăng trung bình 15%, tỷ lệ đọc hiểu đúng tăng 20% so với lớp đối chứng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về phương pháp dạy học phát triển năng lực đọc hiểu: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về kỹ thuật tổ chức bài dạy theo quy trình 4 bước, sử dụng đồ dùng trực quan và trò chơi học tập. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm tổ chức.

  2. Xây dựng và áp dụng bộ công cụ hỗ trợ dạy học phát triển năng lực đọc hiểu: Bao gồm tranh ảnh minh họa, tình huống học tập, trò chơi tương tác phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 1. Chủ thể thực hiện là các trường tiểu học phối hợp với giáo viên bộ môn, hoàn thành trong 1 năm học.

  3. Tổ chức thực nghiệm và đánh giá định kỳ hiệu quả các giải pháp dạy học mới: Thiết lập hệ thống đánh giá năng lực đọc hiểu theo chuẩn chương trình phổ thông mới, tiến hành khảo sát định kỳ 6 tháng/lần để điều chỉnh phương pháp phù hợp.

  4. Khuyến khích sự tham gia tích cực của học sinh trong quá trình học tập: Tăng cường các hoạt động nhóm, thảo luận, trò chơi học tập nhằm phát huy vai trò tự chủ và sáng tạo của học sinh, giúp các em vận dụng kiến thức vào thực tiễn cuộc sống. Giáo viên cần thiết kế bài học linh hoạt, phù hợp với từng đối tượng học sinh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học, đặc biệt là giáo viên dạy lớp 1: Nhận được các phương pháp, quy trình tổ chức dạy học phát triển năng lực đọc hiểu, giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển toàn diện năng lực học sinh.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục tại các trường tiểu học: Có cơ sở khoa học để xây dựng kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng giáo viên, đồng thời triển khai các giải pháp đổi mới phương pháp dạy học phù hợp với chương trình phổ thông mới.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Giáo dục học: Tham khảo các lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm về phát triển năng lực đọc hiểu, phục vụ cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  4. Các tổ chức, cơ quan quản lý giáo dục: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo giáo viên và phát triển chương trình giáo dục tiểu học phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục hiện đại.

Câu hỏi thường gặp

  1. Năng lực đọc hiểu là gì và tại sao quan trọng với học sinh lớp 1?
    Năng lực đọc hiểu là khả năng đọc trôi chảy, hiểu và vận dụng nội dung văn bản. Đây là nền tảng giúp học sinh phát triển các kỹ năng học tập khác và học suốt đời, đặc biệt quan trọng ở lớp 1 khi học sinh bắt đầu làm quen với việc đọc.

  2. Phương pháp dạy học phát triển năng lực đọc hiểu gồm những bước nào?
    Phương pháp được đề xuất gồm 4 bước: Khởi động (tạo hứng thú), Khám phá (tìm hiểu nội dung), Luyện tập (thực hành kỹ năng), Vận dụng – Mở rộng (ứng dụng kiến thức vào thực tế). Kết hợp với các hoạt động quan sát tranh, trò chơi học tập giúp học sinh tiếp thu hiệu quả hơn.

  3. Làm thế nào để giáo viên có thể tăng cường sự tham gia của học sinh trong giờ học đọc?
    Giáo viên nên sử dụng các hình ảnh trực quan sinh động, tổ chức hoạt động nhóm, trò chơi học tập và khuyến khích học sinh tự nêu ý kiến, từ đó phát huy vai trò tự chủ và sáng tạo của học sinh.

  4. Các khó khăn phổ biến khi dạy phát triển năng lực đọc hiểu cho học sinh lớp 1 là gì?
    Khó khăn bao gồm học sinh chưa có kỹ năng đọc hiểu cơ bản, giáo viên chưa quen với phương pháp dạy học tích cực, thiếu đồ dùng trực quan hỗ trợ và thời gian dạy học hạn chế.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả việc phát triển năng lực đọc hiểu ở học sinh?
    Có thể sử dụng các bài kiểm tra đọc đúng, đọc nhanh, đọc hiểu nội dung văn bản, kết hợp quan sát quá trình học tập và phản hồi từ học sinh. Việc đánh giá nên được thực hiện định kỳ để điều chỉnh phương pháp dạy học phù hợp.

Kết luận

  • Năng lực đọc hiểu là nền tảng quan trọng giúp học sinh lớp 1 phát triển toàn diện và học tập suốt đời.
  • Thực trạng dạy học phát triển năng lực đọc hiểu tại quận Thủ Đức còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong việc áp dụng phương pháp và tổ chức hoạt động học tập.
  • Quy trình dạy học 4 bước kết hợp với đồ dùng trực quan và trò chơi học tập được chứng minh là hiệu quả trong việc nâng cao năng lực đọc hiểu của học sinh.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm đào tạo giáo viên, xây dựng công cụ hỗ trợ và tổ chức đánh giá định kỳ để cải thiện chất lượng dạy học.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý giáo dục và nhà trường triển khai áp dụng các giải pháp này trong giai đoạn 2022-2025 nhằm nâng cao năng lực đọc hiểu cho học sinh tiểu học.

Hành động tiếp theo là triển khai các khóa bồi dưỡng giáo viên và thực nghiệm rộng rãi các phương pháp dạy học mới, đồng thời xây dựng hệ thống đánh giá năng lực đọc hiểu phù hợp. Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập.