Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông theo Nghị quyết số 29/NQ-TW và Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, việc phát triển năng lực tổ chức dạy học trải nghiệm (DHTN) cho giáo viên tiểu học trở thành yêu cầu cấp thiết. Thành phố Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc, với 12 trường tiểu học, 15.190 học sinh và 536 giáo viên trong năm học 2022-2023, là địa bàn nghiên cứu điển hình cho việc khảo sát thực trạng và đề xuất giải pháp phát triển năng lực này. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng năng lực tổ chức DHTN trong môn học cho giáo viên tiểu học tại Vĩnh Yên, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả tổ chức dạy học trải nghiệm, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học. Nghiên cứu tập trung trong giai đoạn năm học 2021-2023, với đối tượng là cán bộ quản lý và giáo viên tại 8/12 trường tiểu học trên địa bàn. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho công tác bồi dưỡng, phát triển năng lực tổ chức DHTN, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới, đồng thời nâng cao năng lực chuyên môn và nghiệp vụ cho đội ngũ giáo viên tiểu học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình học tập trải nghiệm của Kolb (2015), nhấn mạnh quá trình học tập qua trải nghiệm thực tiễn, tương tác và chiêm nghiệm. Khái niệm năng lực được tiếp cận theo định nghĩa của Nguyễn Công Khanh, là sự kết hợp kiến thức, kỹ năng, thái độ để thực hiện hiệu quả nhiệm vụ. Năng lực tổ chức dạy học trải nghiệm được xem là tập con của năng lực dạy học, bao gồm các thành tố thiết kế, thực hiện, đánh giá và quản lý hoạt động trải nghiệm trong môn học. Ngoài ra, luận văn tham khảo mô hình phát triển năng lực giáo viên của Orstein (2001) và các nghiên cứu trong nước về năng lực sư phạm, năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm, nhằm xây dựng khung năng lực phù hợp với đặc điểm giáo viên tiểu học tại Vĩnh Yên. Các khái niệm chính gồm: hoạt động trải nghiệm, năng lực tổ chức dạy học trải nghiệm, năng lực thiết kế kế hoạch dạy học trải nghiệm, năng lực đánh giá kết quả dạy học trải nghiệm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm: khảo sát 264 đối tượng (24 cán bộ quản lý, 240 giáo viên) tại 8 trường tiểu học ở Vĩnh Yên, thu thập qua phiếu điều tra, phỏng vấn trực tiếp và quan sát. Cỡ mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Phân tích số liệu sử dụng thống kê mô tả, phân tích tần suất, tỷ lệ phần trăm để đánh giá thực trạng năng lực tổ chức DHTN. Quá trình nghiên cứu diễn ra trong hai năm học 2021-2023, bao gồm khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu và đề xuất biện pháp phát triển năng lực. Phương pháp chuyên gia và thử nghiệm được áp dụng để kiểm định tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đề xuất.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiểu biết về chương trình DHTN: 84% cán bộ quản lý và giáo viên đồng ý hoặc hoàn toàn đồng ý rằng họ hiểu rõ nội dung chương trình dạy học trải nghiệm cấp tiểu học năm 2018, bao gồm mục tiêu và yêu cầu cần đạt. Tuy nhiên, khoảng 14% chưa hoàn toàn nắm vững nội dung này.

  2. Năng lực thiết kế kế hoạch dạy học trải nghiệm: Khoảng 72% giáo viên có năng lực xây dựng kế hoạch dạy học trải nghiệm cho một học kỳ hoặc năm học, trong đó 78% có khả năng thiết kế kế hoạch theo chủ đề phù hợp với đặc điểm học sinh và tình hình nhà trường. Tuy nhiên, 22% giáo viên còn gặp khó khăn trong việc lựa chọn phương pháp và hình thức tổ chức phù hợp.

  3. Năng lực tổ chức dạy học trải nghiệm: 75% giáo viên tổ chức chuỗi hoạt động trải nghiệm theo kế hoạch, đảm bảo học sinh đạt mục tiêu chủ đề. Hơn 70% giáo viên sử dụng phương pháp và hình thức tổ chức phù hợp, tạo sự hứng thú và tương tác tích cực cho học sinh. Tuy nhiên, 25% giáo viên chưa thực sự quan sát và đánh giá hiệu quả hoạt động học sinh một cách trực tiếp.

  4. Đánh giá kết quả dạy học trải nghiệm: 74% giáo viên xây dựng được các tiêu chí và công cụ đánh giá sự tiến bộ của học sinh trong dạy học trải nghiệm. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% giáo viên sử dụng hiệu quả các công cụ này để đánh giá và phân tích kết quả học tập, còn lại chưa khai thác triệt để vai trò của đánh giá trong quá trình dạy học.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy đội ngũ giáo viên tiểu học tại Vĩnh Yên có nhận thức và năng lực tổ chức dạy học trải nghiệm ở mức khá, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục. Sự hiểu biết về chương trình DHTN được củng cố nhờ các hoạt động chỉ đạo, tập huấn và truyền thông từ cấp quản lý. Tuy nhiên, năng lực thiết kế kế hoạch và sử dụng công cụ đánh giá còn hạn chế ở một bộ phận giáo viên, phản ánh nhu cầu bồi dưỡng chuyên sâu hơn về kỹ năng tổ chức và đánh giá hoạt động trải nghiệm. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với xu hướng phát triển năng lực giáo viên trong bối cảnh đổi mới chương trình, nhấn mạnh vai trò của bồi dưỡng liên tục và hỗ trợ từ cán bộ quản lý. Việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm đa dạng, gắn kết với thực tiễn địa phương, cùng sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường và phụ huynh, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học trải nghiệm. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố tỷ lệ đồng ý về các năng lực, bảng so sánh mức độ phát triển năng lực giữa các trường, giúp minh họa rõ nét thực trạng và điểm cần cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên: Tổ chức các lớp tập huấn chuyên sâu về thiết kế kế hoạch dạy học trải nghiệm và sử dụng công cụ đánh giá, nhằm nâng cao năng lực thiết kế và đánh giá hiệu quả hoạt động trải nghiệm. Thời gian thực hiện trong vòng 1 năm học, do Phòng Giáo dục phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

  2. Xây dựng môi trường học tập tích cực: Khuyến khích tổ chức sinh hoạt chuyên môn theo tổ/khối để giáo viên trao đổi kinh nghiệm, chia sẻ phương pháp tổ chức dạy học trải nghiệm hiệu quả. Chủ thể thực hiện là hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn, triển khai liên tục trong năm học.

  3. Phát triển hệ thống công cụ đánh giá đa dạng: Hỗ trợ giáo viên xây dựng và áp dụng các công cụ đánh giá phù hợp với đặc điểm học sinh và nội dung trải nghiệm, bao gồm phiếu quan sát, đánh giá đồng đẳng, và đánh giá của phụ huynh. Thời gian triển khai trong 6 tháng, do tổ chuyên môn phối hợp với giáo viên thực hiện.

  4. Tăng cường vai trò chỉ đạo và kiểm tra của cán bộ quản lý: Hiệu trưởng cần thường xuyên kiểm tra, đánh giá quá trình phát triển năng lực tổ chức dạy học trải nghiệm của giáo viên, đồng thời tạo điều kiện về cơ sở vật chất, tài chính để hỗ trợ hoạt động này. Thực hiện định kỳ hàng quý trong năm học.

  5. Khuyến khích tự học và nghiên cứu của giáo viên: Tạo điều kiện cho giáo viên tự nghiên cứu, phát triển năng lực qua các hoạt động tự bồi dưỡng, tham gia các câu lạc bộ chuyên môn và dự án giáo dục trải nghiệm. Chủ thể là giáo viên và tổ chuyên môn, thực hiện liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Hiệu trưởng, phó hiệu trưởng và cán bộ quản lý phòng giáo dục có thể sử dụng luận văn để xây dựng kế hoạch bồi dưỡng, chỉ đạo phát triển năng lực tổ chức dạy học trải nghiệm cho giáo viên, nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học.

  2. Giáo viên tiểu học: Đặc biệt là giáo viên bộ môn và giáo viên chủ nhiệm, có thể tham khảo để hiểu rõ hơn về năng lực cần phát triển, áp dụng các phương pháp tổ chức dạy học trải nghiệm hiệu quả, nâng cao kỹ năng thiết kế và đánh giá hoạt động.

  3. Nhà nghiên cứu và giảng viên sư phạm: Những người làm công tác đào tạo, bồi dưỡng giáo viên có thể khai thác luận văn để phát triển chương trình đào tạo, nghiên cứu sâu về năng lực tổ chức dạy học trải nghiệm trong bối cảnh đổi mới giáo dục.

  4. Chuyên gia phát triển chương trình giáo dục: Các chuyên gia xây dựng chương trình, tài liệu giáo dục có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để điều chỉnh nội dung, phương pháp dạy học trải nghiệm phù hợp với đặc điểm giáo viên và học sinh tiểu học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Năng lực tổ chức dạy học trải nghiệm là gì?
    Năng lực tổ chức dạy học trải nghiệm là khả năng của giáo viên trong việc thiết kế, triển khai và đánh giá các hoạt động trải nghiệm gắn liền với nội dung môn học, tạo môi trường học tập tích cực, giúp học sinh phát triển toàn diện. Ví dụ, giáo viên biết cách tổ chức tham quan thực tế, trò chơi giáo dục, hoặc dự án nhóm để học sinh vận dụng kiến thức.

  2. Tại sao phát triển năng lực này lại quan trọng đối với giáo viên tiểu học?
    Phát triển năng lực tổ chức dạy học trải nghiệm giúp giáo viên nâng cao chất lượng giảng dạy, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông, đồng thời kích thích sự hứng thú và phát triển kỹ năng thực tiễn cho học sinh. Điều này góp phần hình thành phẩm chất và năng lực cần thiết cho học sinh trong cuộc sống.

  3. Những khó khăn phổ biến khi giáo viên tổ chức dạy học trải nghiệm là gì?
    Khó khăn thường gặp gồm thiếu kinh nghiệm thiết kế kế hoạch phù hợp, hạn chế về công cụ đánh giá, thiếu thời gian và điều kiện cơ sở vật chất, cũng như nhận thức chưa đầy đủ về vai trò của dạy học trải nghiệm. Ví dụ, một số giáo viên còn nhầm lẫn giữa hoạt động dã ngoại và dạy học trải nghiệm có mục tiêu giáo dục rõ ràng.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả dạy học trải nghiệm?
    Hiệu quả được đánh giá qua các tiêu chí như mức độ tham gia tích cực của học sinh, sự tiến bộ về kiến thức, kỹ năng và thái độ, cũng như phản hồi từ học sinh, phụ huynh và giáo viên. Công cụ đánh giá có thể là phiếu quan sát, bảng kiểm, đánh giá đồng đẳng hoặc tự đánh giá của học sinh.

  5. Ai chịu trách nhiệm chính trong việc phát triển năng lực tổ chức dạy học trải nghiệm cho giáo viên?
    Hiệu trưởng và cán bộ quản lý nhà trường đóng vai trò chủ đạo trong việc lập kế hoạch, tổ chức bồi dưỡng, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động phát triển năng lực cho giáo viên. Đồng thời, giáo viên cũng cần chủ động tự học, trao đổi kinh nghiệm và áp dụng các phương pháp mới trong dạy học trải nghiệm.

Kết luận

  • Năng lực tổ chức dạy học trải nghiệm cho giáo viên tiểu học tại thành phố Vĩnh Yên đã đạt mức khá, nhưng vẫn cần được phát triển thêm, đặc biệt về kỹ năng thiết kế kế hoạch và đánh giá kết quả.
  • Giáo viên có nhận thức tốt về chương trình dạy học trải nghiệm, tuy nhiên còn một số hạn chế trong việc áp dụng công cụ đánh giá và tổ chức hoạt động phù hợp.
  • Cán bộ quản lý nhà trường giữ vai trò quan trọng trong việc chỉ đạo, tạo điều kiện và kiểm tra phát triển năng lực cho giáo viên.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào bồi dưỡng chuyên môn, xây dựng môi trường học tập tích cực, phát triển công cụ đánh giá và tăng cường vai trò quản lý.
  • Tiếp tục nghiên cứu và triển khai các giải pháp trong giai đoạn tiếp theo sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy học trải nghiệm, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.

Các trường tiểu học và Phòng Giáo dục cần phối hợp triển khai các lớp bồi dưỡng, xây dựng kế hoạch phát triển năng lực cụ thể và tổ chức đánh giá định kỳ để đảm bảo hiệu quả bền vững.