Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một trụ cột quan trọng trong hệ thống an sinh xã hội, góp phần ổn định đời sống người lao động và phát triển bền vững nền kinh tế. Tại huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình, tính đến năm 2020, chỉ có khoảng 2.970 người tham gia BHXH tự nguyện, chiếm 5,13% tổng lực lượng lao động, thấp hơn nhiều so với tiềm năng phát triển. Nguyên nhân chủ yếu là do nhận thức của người lao động còn hạn chế, thu nhập thấp và công tác tuyên truyền, vận động chưa sâu sát. Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực trạng phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện tại huyện Quảng Ninh giai đoạn 2018-2020, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm mở rộng đối tượng tham gia, nâng cao hiệu quả chính sách BHXH tự nguyện. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào địa bàn huyện Quảng Ninh với dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo BHXH tỉnh Quảng Bình và dữ liệu sơ cấp thu thập năm 2021 qua khảo sát trực tiếp. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao tỷ lệ bao phủ BHXH tự nguyện, góp phần đảm bảo an sinh xã hội và phát triển kinh tế địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về bảo hiểm xã hội, đặc biệt là khái niệm BHXH tự nguyện được quy định trong Luật BHXH số 58/2014/QH13 và các văn bản pháp luật liên quan. Hai lý thuyết chính bao gồm:

  • Lý thuyết an sinh xã hội: BHXH tự nguyện là công cụ bảo vệ thu nhập người lao động khi gặp rủi ro, góp phần thực hiện công bằng xã hội và ổn định kinh tế.
  • Lý thuyết phát triển đối tượng tham gia BHXH: Phát triển BHXH tự nguyện không chỉ là tăng số lượng người tham gia mà còn mở rộng cơ cấu đối tượng, nâng cao chất lượng dịch vụ và chính sách hỗ trợ.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: BHXH tự nguyện, đối tượng tham gia BHXH, quỹ BHXH tự nguyện, mức đóng và chế độ hưởng, cũng như các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển đối tượng tham gia.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ báo cáo tổng kết BHXH tỉnh Quảng Bình và huyện Quảng Ninh giai đoạn 2018-2020, cùng các văn bản pháp luật và tài liệu chuyên ngành. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát trực tiếp với tổng cỡ mẫu 256 người, gồm 50 cán bộ, nhân viên đại lý thu BHXH tự nguyện, 96 người tham gia BHXH tự nguyện và 110 người chưa tham gia, được chọn theo phương pháp ngẫu nhiên thuận tiện không lặp.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả để tổng hợp, hệ thống hóa số liệu thành bảng biểu và biểu đồ; phương pháp so sánh để đánh giá sự biến động qua các năm; cùng các phương pháp phân tích kinh tế và chuyên gia để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm IBM SPSS 20 và Microsoft Excel 2010, đảm bảo tính chính xác và khoa học.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Quy mô và cơ cấu đối tượng tham gia BHXH tự nguyện: Từ năm 2018 đến 2020, số người tham gia BHXH tự nguyện tại huyện Quảng Ninh tăng từ khoảng 2.500 lên 2.970 người, tương ứng tốc độ tăng khoảng 18,8%. Tuy nhiên, tỷ lệ bao phủ chỉ đạt 5,13% lực lượng lao động, thấp hơn nhiều so với mục tiêu phát triển BHXH tự nguyện toàn quốc (khoảng 20-30%). Đối tượng tham gia chủ yếu là lao động nông nghiệp và nữ giới, trong khi khu vực thành thị và nam giới tham gia còn hạn chế.

  2. Mức đóng và phương thức đóng BHXH tự nguyện: Mức đóng trung bình bằng 22% mức thu nhập do người tham gia lựa chọn, thấp nhất bằng mức chuẩn hộ nghèo khu vực nông thôn. Phương thức đóng đa dạng, gồm đóng hàng tháng, 3 tháng, 6 tháng, 12 tháng hoặc đóng một lần cho nhiều năm. Tỷ lệ người chọn đóng hàng tháng chiếm khoảng 60%, cho thấy nhu cầu linh hoạt trong đóng góp.

  3. Hiệu quả công tác thu và chi trả chế độ: Tỷ lệ thu BHXH tự nguyện hoàn thành kế hoạch đạt khoảng 85-90% trong giai đoạn 2018-2020. Số người hưởng chế độ hưu trí và tử tuất tăng trung bình 12% mỗi năm. Tuy nhiên, công tác chi trả còn gặp khó khăn do thủ tục hành chính phức tạp và hạn chế về nhân lực.

  4. Nhận thức và khó khăn của người lao động: Khoảng 65% người chưa tham gia BHXH tự nguyện cho biết chưa hiểu rõ về chính sách, 55% phản ánh thu nhập không ổn định là rào cản lớn. Đại lý thu BHXH tự nguyện cũng gặp khó khăn trong công tác tuyên truyền do thiếu nguồn lực và chưa có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan, tổ chức.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của việc phát triển BHXH tự nguyện còn hạn chế là do nhận thức của người lao động chưa đầy đủ, thu nhập thấp và không ổn định, cùng với chất lượng dịch vụ và công tác tuyên truyền chưa hiệu quả. So với các địa phương như huyện Phong Điền (tỷ lệ tham gia đạt gần 15%) và huyện Phú Vang (tốc độ tăng số người tham gia trên 130% giai đoạn 2016-2019), huyện Quảng Ninh còn nhiều tiềm năng chưa được khai thác.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số người tham gia BHXH tự nguyện theo năm, bảng phân tích cơ cấu đối tượng tham gia theo giới tính, độ tuổi và khu vực, cũng như biểu đồ so sánh tỷ lệ thu và chi trả chế độ BHXH tự nguyện. Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh vai trò của chính sách hỗ trợ, cải cách thủ tục hành chính và nâng cao năng lực cán bộ trong việc thúc đẩy phát triển BHXH tự nguyện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức: Triển khai các chương trình truyền thông đa dạng, phù hợp với từng nhóm đối tượng, đặc biệt là lao động tự do và khu vực thành thị. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do BHXH huyện phối hợp với các tổ chức chính trị - xã hội và truyền thông địa phương thực hiện.

  2. Hoàn thiện chính sách hỗ trợ tài chính: Đề xuất mở rộng chính sách hỗ trợ tiền đóng BHXH tự nguyện cho nhóm người nghèo, cận nghèo và thu nhập thấp, nâng mức hỗ trợ lên 30-40% mức đóng. Thời gian áp dụng từ năm 2022, phối hợp với UBND huyện và BHXH tỉnh.

  3. Nâng cao chất lượng dịch vụ và cải cách thủ tục hành chính: Đơn giản hóa quy trình đăng ký, đóng và hưởng chế độ BHXH tự nguyện; áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý và phục vụ người tham gia. Thực hiện trong vòng 2 năm, do BHXH huyện chủ trì phối hợp với các phòng ban liên quan.

  4. Phát triển hệ thống đại lý thu BHXH tự nguyện: Mở rộng mạng lưới đại lý thu đến tận xã, thôn, tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho cán bộ đại lý thu, đồng thời xây dựng cơ chế thi đua, khen thưởng để nâng cao hiệu quả công tác vận động. Thời gian triển khai liên tục trong 3 năm, do BHXH huyện và các tổ chức đoàn thể địa phương phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý BHXH các cấp: Giúp hoạch định chính sách, cải tiến quy trình và nâng cao hiệu quả công tác phát triển BHXH tự nguyện.

  2. Các tổ chức chính trị - xã hội và đại lý thu BHXH: Làm cơ sở để xây dựng kế hoạch tuyên truyền, vận động người dân tham gia BHXH tự nguyện hiệu quả hơn.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, chính sách công: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và phân tích chuyên sâu về phát triển BHXH tự nguyện tại địa phương.

  4. Người lao động và cộng đồng dân cư tại huyện Quảng Ninh: Nâng cao nhận thức về quyền lợi và trách nhiệm khi tham gia BHXH tự nguyện, từ đó chủ động tham gia bảo hiểm.

Câu hỏi thường gặp

  1. BHXH tự nguyện là gì và ai có thể tham gia?
    BHXH tự nguyện là loại hình bảo hiểm do Nhà nước tổ chức, người lao động tự nguyện tham gia, lựa chọn mức đóng và phương thức đóng phù hợp. Đối tượng tham gia là công dân từ 15 tuổi trở lên không thuộc diện BHXH bắt buộc, bao gồm lao động tự do, nông dân, người giúp việc gia đình, v.v.

  2. Mức đóng BHXH tự nguyện được tính như thế nào?
    Mức đóng hàng tháng bằng 22% mức thu nhập do người tham gia lựa chọn, thấp nhất bằng mức chuẩn hộ nghèo khu vực nông thôn và cao nhất bằng 20 lần mức lương cơ sở. Người tham gia có thể chọn đóng theo nhiều phương thức linh hoạt như hàng tháng, 3 tháng, 6 tháng hoặc một lần cho nhiều năm.

  3. Người tham gia BHXH tự nguyện được hưởng những chế độ gì?
    Người tham gia được hưởng hai chế độ chính là hưu trí và tử tuất. Chế độ hưu trí được tính dựa trên thời gian và mức đóng BHXH, còn chế độ tử tuất bao gồm trợ cấp mai táng và trợ cấp tuất cho thân nhân.

  4. Tại sao tỷ lệ người tham gia BHXH tự nguyện tại huyện Quảng Ninh còn thấp?
    Nguyên nhân chính là do nhận thức của người lao động chưa đầy đủ về chính sách, thu nhập thấp và không ổn định, công tác tuyên truyền chưa sâu rộng, cùng với thủ tục hành chính còn phức tạp và hạn chế về nguồn lực của cơ quan BHXH.

  5. Giải pháp nào hiệu quả để phát triển BHXH tự nguyện tại địa phương?
    Các giải pháp bao gồm tăng cường tuyên truyền nâng cao nhận thức, hoàn thiện chính sách hỗ trợ tài chính, cải cách thủ tục hành chính, nâng cao chất lượng dịch vụ và phát triển hệ thống đại lý thu BHXH tự nguyện đến tận cơ sở.

Kết luận

  • Phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện tại huyện Quảng Ninh còn nhiều hạn chế với tỷ lệ bao phủ chỉ đạt 5,13% lực lượng lao động năm 2020.
  • Nguyên nhân chủ yếu là do nhận thức hạn chế, thu nhập thấp và công tác tuyên truyền, dịch vụ chưa hiệu quả.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm tăng cường tuyên truyền, hoàn thiện chính sách hỗ trợ, cải cách thủ tục và phát triển đại lý thu.
  • Kết quả nghiên cứu có thể làm cơ sở cho các cơ quan quản lý và tổ chức liên quan trong việc hoạch định chính sách và triển khai thực hiện BHXH tự nguyện hiệu quả hơn.
  • Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-3 năm và đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp, nhằm nâng cao tỷ lệ bao phủ BHXH tự nguyện, góp phần đảm bảo an sinh xã hội bền vững.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao nhận thức và tham gia BHXH tự nguyện, bảo vệ tương lai an toàn cho bản thân và gia đình!