Pháp Luật Về Quỹ Trợ Giúp Pháp Lý Ở Việt Nam

Thuật ngữ “Trợ giúp pháp lý” được sử dụng rộng rãi từ năm 1995. Khi bắt đầu có nghiên cứu xây dựng Đề án hình thành hệ thống TGPL ở Việt Nam. Khái niệm TGPL ở Việt Nam theo quy định của Luật TGPL năm 2006 đã bao quát đầy đủ nội hàm. Đặc điểm của hoạt động TGPL bao gồm: chủ thể thực hiện, đối tượng phục vụ, nguyên tắc hoạt động, hình thức thực hiện TGPL, phương thức TGPL, lĩnh vực TGPL. Chủ thể thực hiện TGPL theo nghĩa rộng gồm Nhà nước và xã hội; theo nghĩa hẹp là các tổ chức của Nhà nước (được giao nhiệm vụ thực hiện TGPL) và các tổ chức xã hội hoặc cá nhân tự nguyện tham gia TGPL.

Chính sách TGPL tạo sự chuyển biến tích cực trong nhận thức của toàn xã hội về vị trí, vai trò của pháp luật trong bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người nghèo và người có hoàn cảnh đặc biệt khác. Tạo điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền. Nâng cao nhận thức pháp luật và ý thức chấp hành pháp luật của người dân. Góp phần đảm bảo công bằng xã hội và ổn định an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội. Hỗ trợ các cơ quan nhà nước giải quyết khiếu nại, tố cáo, hòa giải tranh chấp.

Đối tượng được TGPL được phân loại dựa trên các tiêu chí khác nhau. Thứ nhất, dựa trên hoàn cảnh kinh tế (người nghèo, cận nghèo). Thứ hai, dựa trên tình trạng thể chất và tinh thần (người khuyết tật, trẻ em). Thứ ba, dựa trên đóng góp cho xã hội (người có công với cách mạng). Luật TGPL và các văn bản hướng dẫn thi hành quy định cụ thể về điều kiện, tiêu chuẩn để xác định từng loại đối tượng.

Người được TGPL có quyền được cung cấp thông tin đầy đủ về dịch vụ TGPL. Họ có quyền lựa chọn tổ chức và người thực hiện TGPL. Đồng thời, họ có quyền yêu cầu thay đổi người thực hiện TGPL nếu có căn cứ chính đáng. Nghĩa vụ của người được TGPL là cung cấp thông tin trung thực, đầy đủ cho người thực hiện TGPL. Hợp tác với người thực hiện TGPL trong quá trình thực hiện vụ việc.

Để được hưởng TGPL miễn phí, các đối tượng phải đáp ứng các điều kiện cụ thể do pháp luật quy định. Ví dụ, người nghèo phải có giấy chứng nhận hộ nghèo do cơ quan có thẩm quyền cấp. Trẻ em không nơi nương tựa phải có xác nhận của UBND cấp xã. Các điều kiện này nhằm đảm bảo tính chính xác và minh bạch trong việc cung cấp dịch vụ trợ giúp pháp lý miễn phí.

Quy trình bắt đầu bằng việc người có nhu cầu TGPL nộp hồ sơ. Sau đó, Trung tâm TGPL tiếp nhận hồ sơ và kiểm tra tính hợp lệ. Nếu hồ sơ đầy đủ, hợp lệ, Trung tâm sẽ tiến hành thẩm định. Nếu hồ sơ chưa đầy đủ, Trung tâm sẽ hướng dẫn người nộp bổ sung.

Hồ sơ bao gồm: Đơn yêu cầu TGPL (theo mẫu). Giấy tờ chứng minh là đối tượng được TGPL (ví dụ: giấy chứng nhận hộ nghèo). Bản sao các tài liệu liên quan đến vụ việc (ví dụ: đơn khởi kiện, quyết định xử phạt).

Thời gian giải quyết hồ sơ được quy định cụ thể. Trung tâm TGPL phải thông báo kết quả cho người yêu cầu trong thời hạn luật định. Nếu hồ sơ được chấp nhận, Trung tâm sẽ phân công người thực hiện TGPL. Nếu hồ sơ bị từ chối, Trung tâm phải giải thích lý do bằng văn bản.

Ngân sách nhà nước cấp hàng năm. Các khoản tài trợ, viện trợ của tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước. Các khoản thu hợp pháp khác (ví dụ: lãi tiền gửi).

Việc quản lý quỹ được thực hiện theo quy trình chặt chẽ. Lập dự toán chi tiêu hàng năm. Thực hiện chi tiêu theo dự toán được duyệt. Lưu giữ chứng từ, sổ sách kế toán đầy đủ. Báo cáo tài chính định kỳ.

Việc kiểm tra, giám sát được thực hiện bởi cơ quan tài chính và cơ quan thanh tra. Kiểm tra tính hợp pháp, hợp lệ của các khoản chi. Đánh giá hiệu quả sử dụng quỹ. Xử lý các vi phạm (nếu có).

Trung tâm TGPL nhà nước được thành lập ở cấp tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương. Chức năng chính là cung cấp dịch vụ TGPL miễn phí cho các đối tượng theo quy định. Trung tâm có đội ngũ trợ giúp viên pháp lý và cộng tác viên.

Luật sư và tổ chức hành nghề luật sư đóng vai trò quan trọng. Tham gia cung cấp dịch vụ TGPL miễn phí. Nâng cao chất lượng dịch vụ TGPL thông qua kinh nghiệm và kỹ năng chuyên môn.

Người thực hiện TGPL phải đáp ứng các tiêu chuẩn về trình độ chuyên môn, kinh nghiệm hành nghề và phẩm chất đạo đức. Phải có chứng chỉ hành nghề luật sư hoặc thẻ trợ giúp viên pháp lý. Phải được đào tạo, bồi dưỡng kiến thức pháp luật và kỹ năng TGPL.

Cần sửa đổi, bổ sung các quy định về đối tượng được TGPL để mở rộng phạm vi. Cần quy định rõ hơn về thủ tục, quy trình TGPL để đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả. Cần hoàn thiện các quy định về quản lý, sử dụng Quỹ TGPL để đảm bảo nguồn lực được sử dụng đúng mục đích.

Tăng cường nguồn lực tài chính cho Quỹ. Đa dạng hóa các nguồn thu của Quỹ. Nâng cao năng lực quản lý tài chính của Quỹ. Tăng cường kiểm tra, giám sát việc sử dụng Quỹ.

Học hỏi kinh nghiệm quốc tế về xây dựng và phát triển hệ thống TGPL. Thu hút tài trợ, viện trợ từ các tổ chức quốc tế. Trao đổi chuyên gia, đào tạo cán bộ trong lĩnh vực TGPL.