Tổng quan nghiên cứu

Bạo lực xã hội là một vấn đề nghiêm trọng toàn cầu với tác động tiêu cực sâu sắc đến sức khỏe thể chất, tinh thần và phát triển xã hội của nạn nhân. Theo báo cáo của ngành truyền thông, tần suất và mức độ các vụ bạo lực ngày càng gia tăng, được phản ánh qua các bản tin trên các trang báo điện tử chính thống. Luận văn này tập trung nghiên cứu các nguồn ngôn ngữ biểu đạt thái độ trong các bản tin tiếng Anh và tiếng Việt về bạo lực xã hội, dựa trên lý thuyết Đánh giá (Appraisal Theory) của Martin và White. Mục tiêu chính là phân tích cách thức sử dụng các nguồn ngôn ngữ biểu đạt cảm xúc (Affect) trong các bài báo, đồng thời so sánh sự tương đồng và khác biệt giữa hai ngôn ngữ.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm 12 bài báo (6 tiếng Anh, 6 tiếng Việt) được chọn ngẫu nhiên từ các trang báo điện tử chính thức, xuất bản trong giai đoạn 2017-2019. Tổng số từ trong các bài tiếng Anh là 3.828 từ, trong khi các bài tiếng Việt có 2.696 từ. Nghiên cứu nhằm cung cấp cái nhìn sâu sắc về việc sử dụng ngôn ngữ đánh giá trong báo chí về bạo lực xã hội, góp phần nâng cao hiệu quả truyền tải thông tin và tạo sự đồng cảm trong cộng đồng. Các chỉ số phân tích bao gồm tần suất xuất hiện các loại cảm xúc, mức độ biểu đạt rõ ràng hay ngụ ý, cũng như các đặc điểm ngữ pháp và từ vựng liên quan.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên Appraisal Theory của Martin và White (2005), một phần của ngữ nghĩa chức năng hệ thống (Systemic Functional Linguistics), nhằm phân tích cách thức ngôn ngữ được sử dụng để thể hiện thái độ, cảm xúc và quan điểm trong giao tiếp. Hệ thống Appraisal gồm ba thành phần chính: Attitude (Thái độ), Engagement (Sự tham gia), và Graduation (Mức độ cường độ). Trong đó, Attitude được chia thành ba loại: Affect (cảm xúc), Judgement (đánh giá hành vi con người), và Appreciation (đánh giá sự vật, hiện tượng).

Nghiên cứu tập trung vào Affect, biểu thị cảm xúc tích cực hoặc tiêu cực của người viết hoặc nhân vật trong bản tin. Affect được phân loại thành bốn nhóm chính:

  • Un/Happiness (Vui/buồn)
  • In/Security (An toàn/bất an)
  • Dis/Satisfaction (Hài lòng/bất mãn)
  • Dis/Inclination (Thiện chí/không thiện chí)

Ngoài ra, Affect còn được phân tích theo hai đặc điểm:

  • Tính rõ ràng (Explicit) và tính ngụ ý (Implicit) trong biểu đạt
  • Cực tính: tích cực hoặc tiêu cực

Về mặt ngữ pháp, Affect được thể hiện qua các lớp từ (danh từ, động từ, tính từ, trạng từ), các nhóm từ (nhóm danh từ, nhóm động từ, nhóm giới từ) và câu.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu gồm 12 bài báo về bạo lực xã hội, trong đó 6 bài tiếng Anh lấy từ 4 trang báo điện tử chính thức như The Guardian, The Washington Post, The AP News, The Times of Northwest Indiana; 6 bài tiếng Việt lấy từ 4 trang báo điện tử chính thức như Dân Trí, Công An Nhân Dân, Gia Đình & Xã Hội, Tuổi Trẻ. Các bài báo có độ dài trung bình từ 500 đến 1000 từ, xuất bản trong khoảng thời gian 2017-2019.

Tổng số 475 mẫu câu biểu đạt Affect được thu thập và phân loại theo bốn nhóm cảm xúc, hai đặc điểm biểu đạt (tích cực/tiêu cực, rõ ràng/ngụ ý) và ba cấp độ ngữ pháp (từ, nhóm từ, câu). Phương pháp phân tích kết hợp mô tả định tính và thống kê định lượng, đồng thời sử dụng phương pháp so sánh song song để làm rõ sự tương đồng và khác biệt giữa tiếng Anh và tiếng Việt.

Cỡ mẫu gồm 12 bài báo, với 313 mẫu Affect trong tiếng Anh và 162 mẫu trong tiếng Việt. Việc chọn mẫu ngẫu nhiên từ các nguồn chính thống nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của dữ liệu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Phân bố các nhóm Affect

    • Trong bản tin tiếng Anh, nhóm In/Security chiếm tỷ lệ cao nhất với 23% (72/313), tiếp theo là Un/Happiness 19%, Dis/Satisfaction 6%, và Dis/Inclination 3%.
    • Trong bản tin tiếng Việt, In/Security cũng chiếm ưu thế với 46%, tiếp theo là Un/Happiness 17.6%, Dis/Satisfaction 6%, và Dis/Inclination rất thấp (0.6%).

  2. Cực tính của Affect

    • Cả hai ngôn ngữ đều sử dụng Affect tiêu cực áp đảo: tiếng Anh chiếm 95%, tiếng Việt chiếm 99.4%.
    • Affect tích cực rất ít xuất hiện, chủ yếu thể hiện mong muốn an toàn và thiện chí trong tương lai.

  3. Tính rõ ràng của Affect

    • Bản tin tiếng Anh có 99% Affect được biểu đạt rõ ràng (explicit), chỉ 1% ngụ ý (implicit).
    • Bản tin tiếng Việt hoàn toàn sử dụng Affect rõ ràng (100%).

  4. Đặc điểm ngữ pháp và từ vựng

    • Trong tiếng Anh, Affect chủ yếu được thể hiện qua từ loại (70.3%), đặc biệt là danh từ (60.4%) và động từ (27.3%). Nhóm từ động từ chiếm 78.5% trong các nhóm từ biểu đạt Affect. Không có câu nào được ghi nhận biểu đạt Affect.
    • Trong tiếng Việt, dữ liệu chi tiết về phân bố từ loại chưa được trình bày đầy đủ trong phần trích dẫn, tuy nhiên các từ ngữ miêu tả hành vi bạo lực và cảm xúc tiêu cực được sử dụng phổ biến.

Thảo luận kết quả

Việc ưu tiên sử dụng nhóm Affect In/Security trong cả hai ngôn ngữ phản ánh mức độ nghiêm trọng và tính đe dọa của các vụ bạo lực xã hội đối với an toàn cá nhân và cộng đồng. Tỷ lệ Affect tiêu cực vượt trội cho thấy các nhà báo tập trung vào việc truyền tải cảm xúc đau buồn, lo lắng và phẫn nộ của nạn nhân và xã hội trước các hành vi bạo lực.

Sự khác biệt nhỏ về tỷ lệ các nhóm Affect khác như Un/Happiness và Dis/Satisfaction có thể do khác biệt văn hóa và phong cách báo chí giữa hai ngôn ngữ. Ví dụ, tiếng Anh có xu hướng sử dụng nhiều động từ mô tả hành động bạo lực, trong khi tiếng Việt tập trung vào mô tả cảm xúc và mâu thuẫn gia đình.

Tính rõ ràng cao trong biểu đạt Affect giúp người đọc dễ dàng nhận biết thái độ của tác giả và đồng cảm với nạn nhân. Sự thiếu vắng các câu biểu đạt Affect trong tiếng Anh có thể do cấu trúc câu báo chí ngắn gọn, tập trung vào từ và nhóm từ để truyền tải cảm xúc.

Các kết quả này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về ngôn ngữ đánh giá trong báo chí và góp phần làm rõ cách thức biểu đạt cảm xúc trong các bản tin về bạo lực xã hội ở hai ngôn ngữ khác nhau.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo kỹ năng sử dụng ngôn ngữ đánh giá cho nhà báo

    • Mục tiêu: Nâng cao khả năng truyền tải cảm xúc và thái độ một cách hiệu quả, đặc biệt trong các bản tin về bạo lực xã hội.
    • Thời gian: Triển khai trong 6-12 tháng.
    • Chủ thể: Các cơ quan báo chí, trường đào tạo báo chí.

  2. Phát triển hướng dẫn biên tập nhằm cân bằng giữa biểu đạt rõ ràng và tinh tế

    • Mục tiêu: Giúp nhà báo sử dụng ngôn ngữ biểu đạt cảm xúc vừa rõ ràng vừa tránh gây sốc hoặc kích động.
    • Thời gian: 3-6 tháng.
    • Chủ thể: Ban biên tập các tòa soạn báo.

  3. Khuyến khích nghiên cứu sâu hơn về sự khác biệt văn hóa trong biểu đạt cảm xúc báo chí

    • Mục tiêu: Hiểu rõ hơn về cách thức và lý do sử dụng các nguồn ngôn ngữ đánh giá khác nhau giữa các nền văn hóa.
    • Thời gian: Nghiên cứu liên tục, ưu tiên trong 1-2 năm tới.
    • Chủ thể: Các viện nghiên cứu ngôn ngữ và truyền thông.

  4. Ứng dụng kết quả nghiên cứu vào đào tạo ngôn ngữ và truyền thông đa ngôn ngữ

    • Mục tiêu: Giúp sinh viên và nhà báo nâng cao kỹ năng viết báo đa ngôn ngữ, đặc biệt trong lĩnh vực báo chí xã hội.
    • Thời gian: Tích hợp vào chương trình đào tạo hiện tại trong 1 năm.
    • Chủ thể: Các trường đại học, trung tâm đào tạo báo chí.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà báo và biên tập viên

    • Lợi ích: Nắm bắt cách sử dụng ngôn ngữ biểu đạt cảm xúc hiệu quả trong các bản tin về bạo lực xã hội, nâng cao chất lượng bài viết và tạo sự đồng cảm với độc giả.
    • Use case: Soạn thảo bài báo, biên tập nội dung truyền thông xã hội.

  2. Giảng viên và sinh viên ngành Ngôn ngữ Anh, Truyền thông

    • Lợi ích: Hiểu sâu về lý thuyết Appraisal và ứng dụng trong phân tích ngôn ngữ báo chí song ngữ.
    • Use case: Nghiên cứu học thuật, phát triển kỹ năng phân tích ngôn ngữ.

  3. Nhà nghiên cứu ngôn ngữ học và truyền thông đa văn hóa

    • Lợi ích: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm về sự khác biệt và tương đồng trong biểu đạt cảm xúc giữa tiếng Anh và tiếng Việt.
    • Use case: Soạn thảo bài báo khoa học, phát triển lý thuyết ngôn ngữ.

  4. Cơ quan quản lý báo chí và truyền thông

    • Lợi ích: Định hướng chính sách và quy chuẩn về ngôn ngữ báo chí, đặc biệt trong các chủ đề nhạy cảm như bạo lực xã hội.
    • Use case: Xây dựng quy định, đào tạo nhân sự.

Câu hỏi thường gặp

  1. Appraisal Theory là gì và tại sao được sử dụng trong nghiên cứu này?
    Appraisal Theory là khung phân tích ngôn ngữ dùng để mô tả cách thức thể hiện thái độ, cảm xúc và quan điểm trong giao tiếp. Nghiên cứu sử dụng lý thuyết này để phân tích cách các nhà báo biểu đạt cảm xúc trong bản tin về bạo lực xã hội, giúp hiểu rõ hơn về ngôn ngữ đánh giá trong báo chí.

  2. Tại sao nghiên cứu tập trung vào Affect mà không phải các thành phần khác của Appraisal?
    Affect là thành phần thể hiện cảm xúc, phản ánh trực tiếp thái độ của người viết hoặc nhân vật trong bản tin. Vì bạo lực xã hội là chủ đề nhạy cảm, việc phân tích Affect giúp làm rõ cách thức truyền tải cảm xúc và tạo sự đồng cảm trong độc giả.

  3. Làm thế nào để phân biệt Affect tích cực và tiêu cực trong bản tin?
    Affect tích cực biểu thị cảm xúc vui vẻ, an toàn, thiện chí; trong khi Affect tiêu cực thể hiện buồn bã, lo lắng, phẫn nộ. Ví dụ, từ “happy” là tích cực, còn “fear” là tiêu cực. Nghiên cứu thống kê tần suất xuất hiện của từng loại để đánh giá xu hướng biểu đạt.

  4. Tại sao bản tin tiếng Việt không có Affect ngụ ý (implicit)?
    Bản tin tiếng Việt trong nghiên cứu chủ yếu sử dụng biểu đạt rõ ràng để truyền tải thông tin và cảm xúc một cách trực tiếp, phù hợp với phong cách báo chí và văn hóa truyền thông Việt Nam. Điều này giúp người đọc dễ hiểu và đồng cảm hơn.

  5. Kết quả nghiên cứu có thể ứng dụng như thế nào trong thực tế báo chí?
    Kết quả giúp nhà báo hiểu rõ hơn về cách sử dụng ngôn ngữ biểu đạt cảm xúc hiệu quả, từ đó nâng cao chất lượng bài viết, tạo sự đồng cảm và tác động tích cực đến độc giả. Ngoài ra, các cơ quan đào tạo và quản lý báo chí có thể sử dụng để xây dựng chương trình đào tạo và quy chuẩn ngôn ngữ.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích chi tiết các nguồn ngôn ngữ biểu đạt Affect trong bản tin tiếng Anh và tiếng Việt về bạo lực xã hội, dựa trên Appraisal Theory.
  • Kết quả cho thấy Affect tiêu cực và nhóm In/Security chiếm ưu thế trong cả hai ngôn ngữ, phản ánh mức độ nghiêm trọng của các vụ bạo lực.
  • Biểu đạt Affect chủ yếu rõ ràng và tập trung qua từ loại và nhóm từ, đặc biệt là danh từ và động từ trong tiếng Anh.
  • Nghiên cứu góp phần làm rõ sự khác biệt và tương đồng trong biểu đạt cảm xúc báo chí giữa hai ngôn ngữ, có giá trị thực tiễn và học thuật.
  • Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng nghiên cứu với số lượng mẫu lớn hơn và ứng dụng kết quả vào đào tạo báo chí đa ngôn ngữ.

Hành động khuyến nghị: Các nhà báo, giảng viên và nhà nghiên cứu nên áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao kỹ năng sử dụng ngôn ngữ đánh giá trong báo chí, đồng thời phát triển các chương trình đào tạo phù hợp nhằm nâng cao chất lượng truyền thông về các vấn đề xã hội nhạy cảm.