Tổng quan nghiên cứu

Tỉnh An Giang, nằm trong vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), là một trong những trung tâm sản xuất lúa gạo trọng điểm của Việt Nam, đóng góp lớn vào an ninh lương thực quốc gia và xuất khẩu nông sản. Tuy nhiên, từ năm 2021 đến nay, biến đổi khí hậu đã gây ra nhiều tác động tiêu cực như hạn hán, xâm nhập mặn và ngập lụt, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất nông nghiệp tại địa phương. Trong bối cảnh đó, việc ứng dụng nông nghiệp thông minh với khí hậu (Climate-Smart Agriculture - CSA) trở thành giải pháp thiết yếu nhằm tăng năng suất, thích ứng với biến đổi khí hậu và giảm phát thải khí nhà kính.

Mục tiêu nghiên cứu là phân tích thực trạng hoạt động khuyến nông ứng dụng CSA tại tỉnh An Giang, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến ý định áp dụng các thực hành CSA của nông hộ sản xuất lúa, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động khuyến nông trong bối cảnh biến đổi khí hậu. Nghiên cứu tập trung khảo sát 150 nông hộ trồng lúa và 72 cán bộ khuyến nông tại huyện Thoại Sơn và thị xã Tịnh Biên, thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp trong giai đoạn 2017-2023.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở dữ liệu thực tiễn, giúp các nhà quản lý, cán bộ khuyến nông và nông dân nâng cao nhận thức, áp dụng hiệu quả các tiến bộ kỹ thuật trong sản xuất nông nghiệp bền vững, góp phần phát triển kinh tế địa phương và đảm bảo an ninh lương thực trong điều kiện biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết hành vi con người trong việc áp dụng công nghệ mới và mô hình Logistic hồi quy để phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến ý định áp dụng CSA. Lý thuyết hành vi con người giúp giải thích các động lực và rào cản trong việc chuyển đổi phương thức sản xuất truyền thống sang nông nghiệp thông minh với khí hậu. Mô hình Logistic hồi quy được sử dụng để ước lượng xác suất nông hộ áp dụng các thực hành CSA dựa trên các biến độc lập như tuổi, giới tính, trình độ học vấn, thu nhập, diện tích đất trồng lúa và mức độ tham gia tập huấn khuyến nông.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Khuyến nông: Hoạt động chuyển giao tiến bộ kỹ thuật, thông tin và đào tạo cho nông dân nhằm nâng cao năng lực sản xuất và kinh doanh nông nghiệp.
  • Nông nghiệp thông minh với khí hậu (CSA): Nền nông nghiệp bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu, tăng năng suất và giảm phát thải khí nhà kính.
  • Ý định áp dụng CSA: Mức độ sẵn sàng và cam kết của nông hộ trong việc áp dụng các thực hành CSA vào sản xuất.
  • Hiệu quả hoạt động khuyến nông: Đánh giá dựa trên mức độ thay đổi nhận thức, năng suất, thu nhập và sự áp dụng kỹ thuật mới của nông dân.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh An Giang, các tài liệu khoa học và thống kê liên quan giai đoạn 2017-2022. Số liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát trực tiếp 150 nông hộ trồng lúa và phỏng vấn 72 cán bộ khuyến nông tại huyện Thoại Sơn và thị xã Tịnh Biên vào tháng 4/2023.

Phương pháp chọn mẫu thuận tiện được áp dụng do hạn chế về thời gian và nguồn lực. Dữ liệu được xử lý bằng phương pháp thống kê mô tả để phân tích thực trạng và mô hình hồi quy Logistic để xác định các yếu tố ảnh hưởng đến ý định áp dụng CSA. Các chỉ tiêu phân tích bao gồm chi phí, năng suất, doanh thu, thu nhập, mức độ tham gia tập huấn và các đặc điểm nhân khẩu học của nông hộ.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2017 đến 2023, trong đó thu thập số liệu sơ cấp tập trung vào quý 2 năm 2023, phân tích và báo cáo kết quả hoàn thành vào cuối năm 2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng hoạt động khuyến nông và áp dụng CSA: Hoạt động khuyến nông tại An Giang đã có nhiều chuyển biến tích cực với 95 mô hình trình diễn và 82 hội thảo trong năm 2022, cùng 134 lớp tập huấn và 30 mô hình trình diễn phối hợp với dự án VnSat. Tuy nhiên, tỷ lệ diện tích áp dụng các thực hành CSA trong sản xuất lúa còn hạn chế, phần lớn vẫn dựa trên phương thức truyền thống.

  2. Hiệu quả kinh tế của CSA: Nông hộ áp dụng mô hình máy bay phun thuốc (một thực hành CSA) đạt năng suất trung bình 6,03 tấn/ha, cao hơn 1,28 lần so với nhóm sản xuất truyền thống (4,8 tấn/ha). Giá bán lúa của nhóm áp dụng CSA cao gấp 1,61 lần, doanh thu trên chi phí đạt 2,67 lần so với 2,36 lần của nhóm truyền thống.

  3. Đặc điểm nông hộ và ảnh hưởng đến ý định áp dụng CSA: Trong 150 nông hộ khảo sát, 53,3% có kinh nghiệm sản xuất trên 15 năm, 76,7% tham gia các hoạt động khuyến nông chủ yếu qua tập huấn lý thuyết. Các yếu tố như giới tính, diện tích đất trồng lúa và tham gia tập huấn khuyến nông có ảnh hưởng tích cực đến ý định áp dụng CSA, với chỉ 44,0% nông hộ có ý định áp dụng các thực hành CSA.

  4. Tình trạng tham gia hợp tác xã (HTX): Tỷ lệ nông hộ tham gia HTX hoặc tổ chức nông nghiệp là 49,3%, còn lại 50,7% không tham gia do chưa nhận thấy hiệu quả hoặc không có thời gian. Điều này cho thấy sự cần thiết trong việc thúc đẩy liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy hoạt động khuyến nông tại An Giang đã góp phần quan trọng trong việc chuyển giao tiến bộ kỹ thuật và nâng cao năng suất sản xuất lúa. Việc áp dụng các thực hành CSA như sử dụng máy bay phun thuốc giúp tiết kiệm chi phí nhân công, tăng năng suất và thu nhập cho nông dân. Tuy nhiên, tỷ lệ áp dụng CSA còn thấp do nhiều rào cản như hạn chế về kiến thức, kỹ thuật, vốn và nhận thức của nông dân.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, các yếu tố như trình độ học vấn, quy mô đất canh tác và tham gia tập huấn cũng được xác định là nhân tố quan trọng ảnh hưởng đến việc áp dụng CSA. Việc tham gia HTX còn hạn chế cũng làm giảm khả năng liên kết và tiếp cận thị trường của nông dân, ảnh hưởng đến hiệu quả sản xuất.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh năng suất và doanh thu giữa nhóm áp dụng CSA và nhóm truyền thống, cũng như bảng phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến ý định áp dụng CSA với các hệ số hồi quy Logistic.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng mạng lưới chuyên gia tư vấn khuyến nông: Tăng cường đội ngũ cán bộ khuyến nông có năng lực chuyên môn cao, tổ chức các khóa đào tạo nâng cao kỹ năng tư vấn và chuyển giao công nghệ. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do Sở Nông nghiệp và Trung tâm Khuyến nông tỉnh chủ trì.

  2. Chính sách hỗ trợ nông dân áp dụng khoa học kỹ thuật: Ban hành các chính sách hỗ trợ tín dụng, giảm chi phí đầu tư cho các công nghệ CSA, ưu đãi thuế và hỗ trợ vật tư nông nghiệp. Thời gian triển khai trong 3 năm, phối hợp giữa chính quyền địa phương và các ngân hàng.

  3. Đa dạng hóa hình thức tuyên truyền và nâng cao nhận thức: Sử dụng các phương tiện truyền thông đa dạng như truyền hình, radio, mạng xã hội và tổ chức hội thảo, tập huấn thực hành để nâng cao nhận thức và kỹ năng cho nông dân. Thời gian liên tục, do Trung tâm Khuyến nông và các tổ chức xã hội thực hiện.

  4. Xây dựng chương trình đào tạo, tập huấn và chuyển giao kỹ thuật: Thiết kế các chương trình đào tạo phù hợp với trình độ và nhu cầu của nông dân, tập trung vào các thực hành CSA hiệu quả. Thời gian 1-3 năm, do các trường đại học, viện nghiên cứu và Trung tâm Khuyến nông phối hợp thực hiện.

  5. Tổ chức sản xuất và liên kết tiêu thụ sản phẩm: Khuyến khích thành lập và phát triển HTX, tổ hợp tác để tăng cường liên kết sản xuất, tiêu thụ và nâng cao giá trị sản phẩm. Thời gian 2-4 năm, do chính quyền địa phương và các tổ chức kinh tế nông nghiệp triển khai.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ khuyến nông và quản lý nông nghiệp: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn và phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động khuyến nông, giúp cải thiện chiến lược và phương pháp truyền đạt kỹ thuật.

  2. Nông dân và các tổ chức hợp tác xã: Hiểu rõ lợi ích và thách thức khi áp dụng CSA, từ đó nâng cao nhận thức và khả năng tiếp cận các chương trình hỗ trợ kỹ thuật và tài chính.

  3. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý địa phương: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp bền vững, thích ứng biến đổi khí hậu và thúc đẩy liên kết sản xuất.

  4. Giảng viên, sinh viên và nhà nghiên cứu trong lĩnh vực kinh tế nông nghiệp và phát triển nông thôn: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu, giảng dạy và phát triển các đề tài liên quan đến khuyến nông và nông nghiệp thông minh với khí hậu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Khuyến nông là gì và vai trò của nó trong nông nghiệp hiện đại?
    Khuyến nông là hoạt động chuyển giao tiến bộ kỹ thuật và đào tạo cho nông dân nhằm nâng cao năng lực sản xuất. Nó giúp nông dân tiếp cận công nghệ mới, cải thiện năng suất và thích ứng với biến đổi khí hậu, góp phần phát triển nông nghiệp bền vững.

  2. Nông nghiệp thông minh với khí hậu (CSA) có những mục tiêu chính nào?
    CSA hướng tới ba mục tiêu: đảm bảo an ninh lương thực thông qua tăng năng suất và thu nhập; thích ứng với biến đổi khí hậu; và giảm phát thải khí nhà kính từ hoạt động nông nghiệp.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến ý định áp dụng CSA của nông hộ?
    Các yếu tố gồm giới tính, diện tích đất trồng lúa, trình độ học vấn, thu nhập, và mức độ tham gia tập huấn khuyến nông. Trong đó, tham gia tập huấn và diện tích đất trồng lúa có ảnh hưởng tích cực rõ rệt.

  4. Hiệu quả kinh tế khi áp dụng CSA so với phương pháp truyền thống ra sao?
    Nông hộ áp dụng CSA có năng suất cao hơn 1,28 lần và giá bán lúa cao hơn 1,61 lần so với phương pháp truyền thống, dẫn đến doanh thu và lợi nhuận tăng đáng kể.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động khuyến nông tại An Giang?
    Cần xây dựng mạng lưới chuyên gia tư vấn, ban hành chính sách hỗ trợ, đa dạng hóa hình thức tuyên truyền, tổ chức đào tạo tập huấn phù hợp và thúc đẩy liên kết sản xuất, tiêu thụ sản phẩm qua HTX và tổ chức nông nghiệp.

Kết luận

  • Hoạt động khuyến nông tại An Giang đã có những chuyển biến tích cực, góp phần ứng dụng tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất nông nghiệp trong bối cảnh biến đổi khí hậu.
  • Tỷ lệ áp dụng các thực hành CSA trong sản xuất lúa còn hạn chế, chỉ có 44,0% nông hộ có ý định áp dụng, do nhiều rào cản về kiến thức, vốn và nhận thức.
  • Áp dụng CSA giúp tăng năng suất trung bình 1,28 lần và giá bán lúa cao hơn 1,61 lần so với phương pháp truyền thống, nâng cao hiệu quả kinh tế cho nông dân.
  • Các yếu tố như giới tính, diện tích đất trồng lúa và tham gia tập huấn khuyến nông ảnh hưởng tích cực đến ý định áp dụng CSA.
  • Đề xuất xây dựng mạng lưới chuyên gia, chính sách hỗ trợ, đa dạng hóa tuyên truyền, đào tạo và thúc đẩy liên kết sản xuất nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động khuyến nông trong giai đoạn 2024-2027.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và khuyến nông cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi áp dụng CSA để đảm bảo phát triển nông nghiệp bền vững và thích ứng hiệu quả với biến đổi khí hậu.