Luận văn về ứng dụng khoa học công nghệ trong sản xuất lúa ở Hương Trà, Thừa Thiên Huế

• Tác giả: Nguyễn Thị Thu Trang
• Người hướng dẫn: PTS. Nguyễn Văn A
• Trường học: Trường Đại học Kinh tế Huế
• Chuyên ngành: Kinh tế
• Đề tài: Ứng dụng Khoa học, công nghệ vào sản xuất Lúa ở Thị xã Hương Trà, tỉnh Thừa Thiên Huế
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2016
• Địa điểm: Huế

• MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ ỨNG DỤNG KHOA HỌC, CÔNG NGHỆ VÀO SẢN XUẤT LÚA
• 1.1. Đặc điểm, vai trò của ứng dụng khoa học, công nghệ vào sản xuất lúa
• 1.1.1. Khoa học, công nghệ và ứng dụng khoa học, công nghệ vào sản xuất nông nghiệp
• 1.1.1.1. Quan niệm về khoa học
• 2. CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG ỨNG KHOA HỌC, CÔNG NGHỆ VÀO SẢN XUẤT LÚA Ở THỊ XÃ HƯƠNG TRÀ, TỈNH THỪA THIÊN HUẾ
• 3. CHƯƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM THÚC ĐẨY QUÁ TRÌNH ỨNG DỤNG KHOA HỌC, CÔNG NGHỆ VÀO SẢN XUẤT LÚA Ở THỊ XÃ HƯƠNG TRÀ
• KẾT LUẬN
• PHỤ LỤC
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tính cấp thiết của đề tài

Trong bối cảnh phát triển xã hội, việc ứng dụng công nghệ nông nghiệp vào sản xuất lúa tại Hương Trà, Thừa Thiên Huế trở nên cấp thiết. Sự phát triển của khoa học và công nghệ đã tạo ra những tiến bộ đáng kể trong sản xuất nông nghiệp, đặc biệt là trong việc nâng cao năng suất lúa. Việc áp dụng các kỹ thuật canh tác mới và quy trình sản xuất hiện đại đã giúp nông dân cải thiện chất lượng sản phẩm, đáp ứng nhu cầu thị trường. Hương Trà, với vị trí địa lý thuận lợi và nguồn nhân lực dồi dào, có tiềm năng lớn để phát triển sản xuất lúa hàng hóa. Tuy nhiên, việc ứng dụng công nghệ thông tin và các tiến bộ khoa học vào sản xuất vẫn còn nhiều hạn chế. Nhiều nông dân vẫn sử dụng kinh nghiệm truyền thống và công nghệ lạc hậu, dẫn đến năng suất thấp. Do đó, nghiên cứu này nhằm tìm ra giải pháp thúc đẩy ứng dụng công nghệ trong sản xuất lúa, góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế cho nông dân.

II. Tình hình nghiên cứu đề tài

Hiện tại, chưa có nhiều công trình nghiên cứu chuyên sâu về ứng dụng khoa học và công nghệ vào sản xuất lúa tại Hương Trà, Thừa Thiên Huế. Điều này cho thấy một khoảng trống trong nghiên cứu, cần thiết phải có những nghiên cứu cụ thể để đánh giá thực trạng và tìm ra giải pháp. Việc thiếu hụt tài liệu nghiên cứu có thể dẫn đến việc nông dân không được trang bị đầy đủ kiến thức và kỹ năng cần thiết để áp dụng công nghệ mới vào sản xuất. Nghiên cứu này sẽ cung cấp cái nhìn tổng quan về tình hình ứng dụng công nghệ trong sản xuất lúa, từ đó đề xuất các giải pháp khả thi nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất. Việc này không chỉ giúp nông dân cải thiện thu nhập mà còn góp phần vào sự phát triển bền vững của nền nông nghiệp địa phương.

III. Mục đích nghiên cứu

Mục đích của nghiên cứu này là đánh giá thực trạng ứng dụng khoa học và công nghệ vào sản xuất lúa tại Hương Trà, Thừa Thiên Huế. Nghiên cứu sẽ hệ thống hóa các cơ sở lý luận và thực tiễn về ứng dụng công nghệ nông nghiệp. Đồng thời, nghiên cứu sẽ chỉ ra những vấn đề còn tồn tại trong quá trình ứng dụng công nghệ vào sản xuất lúa. Từ đó, đề xuất các phương hướng và giải pháp nhằm thúc đẩy quá trình ứng dụng công nghệ trong sản xuất lúa, giúp nông dân nâng cao năng suất lúa và cải thiện chất lượng sản phẩm. Mục tiêu cuối cùng là góp phần vào sự phát triển bền vững của nền nông nghiệp tại địa phương.

IV. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của luận văn này là quá trình ứng dụng khoa học và công nghệ vào sản xuất lúa tại Hương Trà, Thừa Thiên Huế. Phạm vi nghiên cứu được xác định theo không gian, thời gian và nội dung. Về không gian, nghiên cứu tập trung vào địa bàn Hương Trà. Về thời gian, nghiên cứu chủ yếu từ năm 2009 đến nay. Nội dung nghiên cứu không đi sâu vào mặt kỹ thuật mà tập trung vào động thái và vai trò của ứng dụng công nghệ trong sản xuất lúa. Việc xác định rõ đối tượng và phạm vi nghiên cứu sẽ giúp nghiên cứu đi sâu vào các vấn đề cụ thể, từ đó đưa ra những giải pháp thiết thực.

V. Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp giữa lý luận và thực tiễn. Phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử được áp dụng để phân tích các vấn đề liên quan đến ứng dụng công nghệ trong sản xuất lúa. Ngoài ra, nghiên cứu còn sử dụng phương pháp thu thập số liệu từ các nguồn tài liệu thứ cấp và sơ cấp. Tài liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo tổng kết của Trung Tâm khuyến nông- lâm-ngư tỉnh, trong khi tài liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát thực tế 135 hộ nông dân. Phương pháp này giúp đảm bảo tính chính xác và khách quan trong việc đánh giá thực trạng ứng dụng công nghệ vào sản xuất lúa.

VI. Kết quả nghiên cứu dự kiến

Kết quả nghiên cứu dự kiến sẽ hệ thống hóa các cơ sở lý luận và thực tiễn về ứng dụng khoa học và công nghệ vào sản xuất lúa. Nghiên cứu sẽ khảo sát thực trạng và các vấn đề đặt ra trong quá trình ứng dụng công nghệ tại Hương Trà từ năm 2009 đến nay. Đồng thời, nghiên cứu sẽ nêu ra một số giải pháp chủ yếu nhằm thúc đẩy quá trình ứng dụng công nghệ trong sản xuất lúa trong những năm tiếp theo. Kết quả này không chỉ có giá trị tham khảo cho các nhà nghiên cứu mà còn giúp nông dân cải thiện hiệu quả sản xuất, góp phần vào sự phát triển kinh tế của tỉnh Thừa Thiên Huế.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội hiện đại, việc ứng dụng khoa học và công nghệ (KH, CN) vào sản xuất nông nghiệp, đặc biệt là sản xuất lúa, đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Tại Việt Nam, với hơn 70% dân số sống và làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp, việc đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp và nông thôn là nhiệm vụ cấp thiết. Thị xã Hương Trà, tỉnh Thừa Thiên Huế, nằm trong hành lang kinh tế Đông-Tây với địa hình đa dạng gồm đồng bằng, đồi núi và đầm phá ven biển, có tiềm năng phát triển sản xuất lúa theo hướng hàng hóa. Tuy nhiên, việc ứng dụng KH, CN vào sản xuất lúa tại đây còn nhiều hạn chế do quy mô sản xuất nhỏ lẻ, công nghệ lạc hậu và sự phân tán đất đai.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực trạng ứng dụng KH, CN vào sản xuất lúa ở Thị xã Hương Trà từ năm 2009 đến nay, xác định những khó khăn, tồn tại và đề xuất các giải pháp thúc đẩy quá trình này nhằm nâng cao năng suất, chất lượng lúa và thu nhập cho người nông dân. Nghiên cứu tập trung vào các mô hình sản xuất lúa mới, quy trình kỹ thuật, công nghệ bảo quản và chế biến sản phẩm, đồng thời phân tích các nhân tố ảnh hưởng như điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội và chính sách nhà nước. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển nông nghiệp bền vững, đảm bảo an ninh lương thực và nâng cao hiệu quả kinh tế - xã hội tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về phát triển nông nghiệp bền vững, ứng dụng tiến bộ khoa học công nghệ trong sản xuất nông nghiệp và mô hình chuyển giao công nghệ. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

1. Lý thuyết tiến bộ khoa học và công nghệ: Nhấn mạnh vai trò của KH, CN trong việc nâng cao năng suất lao động, cải thiện chất lượng sản phẩm và thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội. Theo đó, KH là hệ thống tri thức về quy luật tự nhiên và xã hội, còn công nghệ là ứng dụng các tri thức đó vào sản xuất thông qua các phương tiện kỹ thuật, quy trình và kỹ năng.

2. Mô hình chuyển giao công nghệ và đổi mới sáng tạo trong nông nghiệp: Tập trung vào quá trình tiếp nhận, áp dụng và phát triển các tiến bộ kỹ thuật mới trong sản xuất nông nghiệp, đặc biệt là vai trò của các tổ chức khuyến nông, hợp tác xã và doanh nghiệp trong việc hỗ trợ nông dân.

Các khái niệm chính bao gồm: tiến bộ khoa học, công nghệ sản xuất lúa, mô hình cánh đồng mẫu, giống lúa mới, quy trình kỹ thuật thâm canh, và các nhân tố ảnh hưởng đến ứng dụng KH, CN (tự nhiên, kinh tế, xã hội, chính sách).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập số liệu sơ cấp và thứ cấp:

• Nguồn dữ liệu thứ cấp: Thu thập từ các báo cáo tổng kết của Trung tâm Khuyến nông - lâm - ngư tỉnh Thừa Thiên Huế, phòng kinh tế Thị xã Hương Trà, Ủy ban nhân dân các xã, phường và các hợp tác xã trên địa bàn. Ngoài ra, các tài liệu nghiên cứu, bài báo khoa học và dữ liệu từ các cơ quan quản lý nhà nước cũng được khai thác.

• Nguồn dữ liệu sơ cấp: Tiến hành khảo sát thực tế với 135 phiếu điều tra hộ nông dân nhằm đánh giá thực trạng ứng dụng KH, CN trong sản xuất lúa, nhận thức và khó khăn của người dân.

Phương pháp phân tích bao gồm phân tích định lượng số liệu thống kê về diện tích, năng suất, sản lượng lúa, chi phí và lợi nhuận; phân tích định tính các yếu tố ảnh hưởng và đánh giá hiệu quả các mô hình sản xuất thử nghiệm. Thời gian nghiên cứu chủ yếu từ năm 2009 đến nay, tập trung trên địa bàn Thị xã Hương Trà.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Ứng dụng giống lúa mới và quy trình kỹ thuật nâng cao năng suất: Qua mô hình sản xuất thử các giống lúa mới như DT68, NĐ2, Hưng dân, QR2, năng suất ước tính đạt từ 59,2 đến 65,2 tạ/ha, tương đương hoặc cao hơn so với giống truyền thống Khang dân (64,2 tạ/ha) và HT1 (57,9 tạ/ha). Thời gian sinh trưởng của các giống mới rút ngắn từ 5 đến 15 ngày so với giống truyền thống, giúp tăng hiệu quả sản xuất và linh hoạt trong bố trí mùa vụ.

2. Mô hình cánh đồng mẫu lớn nâng cao hiệu quả kinh tế: Mô hình cánh đồng mẫu sản xuất lúa chất lượng với quy mô 100 ha tại các hợp tác xã đã tạo ra sản phẩm đồng đều, chất lượng cao, giá bán lúa tăng từ 550.000 đồng/tạ (đại trà) lên 700.000 - 800.000 đồng/tạ (cánh đồng mẫu). Lợi nhuận ròng của mô hình cánh đồng mẫu sản xuất giống đạt 17 triệu đồng/ha, cao hơn 7 triệu đồng/ha so với sản xuất đại trà.

3. Ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên và khí hậu: Thị xã Hương Trà có địa hình đa dạng, khí hậu nhiệt đới gió mùa với lượng mưa không đều, gây ra hạn hán vào mùa khô và ngập úng vào mùa mưa. Các yếu tố này ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất lúa, với diện tích lúa bị thiệt hại do ngập úng lên đến 450 ha vụ Đông Xuân 2010-2011 và 1.684 ha vụ Hè Thu 2010. Sâu bệnh như đạo ôn, rầy nâu, sâu cuốn lá nhỏ cũng diễn biến phức tạp, ảnh hưởng đến chất lượng và sản lượng.

4. Nhân tố kinh tế và xã hội hạn chế ứng dụng KH, CN: Người nông dân còn gặp khó khăn về vốn đầu tư, thiếu thông tin thị trường, giá vật tư tăng trong khi giá lúa bấp bênh. Quy mô sản xuất nhỏ lẻ, phân tán đất đai (mỗi hộ trung bình có 5-7 mảnh ruộng) làm giảm hiệu quả ứng dụng công nghệ. Trình độ dân trí và kỹ năng kỹ thuật của người dân còn hạn chế, ảnh hưởng đến việc tiếp nhận và áp dụng tiến bộ kỹ thuật.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc ứng dụng KH, CN vào sản xuất lúa tại Thị xã Hương Trà đã có những bước tiến đáng kể, đặc biệt là trong việc đưa giống lúa mới và mô hình cánh đồng mẫu vào sản xuất. Năng suất lúa tăng từ mức trung bình 53,55 - 58,19 tạ/ha (vụ Hè Thu và Đông Xuân) lên mức 60-65 tạ/ha trong các mô hình thử nghiệm, cho thấy hiệu quả rõ rệt của tiến bộ kỹ thuật.

Tuy nhiên, các yếu tố tự nhiên như khí hậu khắc nghiệt, ngập úng và sâu bệnh vẫn là thách thức lớn, đòi hỏi phải có các biện pháp quản lý dịch hại và thủy lợi hiệu quả hơn. So với các tỉnh phát triển như Thái Bình với năng suất lúa đạt 12-13 tấn/ha/năm, Thị xã Hương Trà còn nhiều tiềm năng để khai thác, đặc biệt trong việc quy hoạch vùng sản xuất tập trung và cơ giới hóa.

Các nhân tố kinh tế - xã hội như thị trường đầu vào, đầu ra chưa ổn định, quy mô sản xuất nhỏ lẻ và trình độ lao động còn hạn chế là những rào cản lớn. Việc xây dựng chuỗi liên kết giữa nông dân, doanh nghiệp và nhà nước qua mô hình cánh đồng mẫu đã góp phần giải quyết phần nào vấn đề này, tạo sự ổn định về đầu ra và nâng cao giá trị sản phẩm.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh năng suất các giống lúa mới và truyền thống, bảng thống kê diện tích thiệt hại do thiên tai và sâu bệnh, cũng như biểu đồ lợi nhuận giữa mô hình cánh đồng mẫu và sản xuất đại trà để minh họa hiệu quả kinh tế.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường quy hoạch vùng sản xuất lúa tập trung: Xây dựng các vùng chuyên canh với quy mô lớn, áp dụng đồng bộ giống lúa mới, quy trình kỹ thuật và cơ giới hóa nhằm nâng cao năng suất và chất lượng. Thời gian thực hiện trong 3-5 năm, do Sở Nông nghiệp và UBND Thị xã chủ trì phối hợp với các hợp tác xã.

2. Phát triển mô hình cánh đồng mẫu và liên kết chuỗi giá trị: Mở rộng mô hình cánh đồng mẫu lớn, tăng cường hợp tác giữa nông dân, doanh nghiệp và nhà nước để đảm bảo đầu ra ổn định, nâng cao giá trị sản phẩm. Thực hiện trong 2-4 năm, do Trung tâm Khuyến nông và các doanh nghiệp phối hợp triển khai.

3. Đầu tư nâng cấp hệ thống thủy lợi và phòng chống thiên tai: Cải tạo, nâng cấp kênh mương, hệ thống tiêu úng để giảm thiểu thiệt hại do ngập úng và hạn hán, đồng thời áp dụng công nghệ quản lý nước thông minh. Thời gian 5 năm, do Sở Nông nghiệp và các đơn vị liên quan thực hiện.

4. Nâng cao trình độ kỹ thuật và nhận thức cho người nông dân: Tổ chức các lớp đào tạo, tập huấn kỹ thuật sản xuất lúa, quản lý dịch hại và bảo quản sản phẩm, đồng thời phổ biến thông tin thị trường để người dân chủ động trong sản xuất và tiêu thụ. Thực hiện liên tục hàng năm, do Trung tâm Khuyến nông và các tổ chức xã hội đảm nhiệm.

5. Hỗ trợ tài chính và chính sách ưu đãi: Cung cấp các gói tín dụng ưu đãi, hỗ trợ vật tư phân bón, giống lúa chất lượng cao và công nghệ mới cho nông dân nhằm giảm chi phí đầu tư ban đầu. Nhà nước và các tổ chức tín dụng phối hợp triển khai trong 3 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cán bộ quản lý nông nghiệp địa phương: Giúp hiểu rõ thực trạng và các giải pháp ứng dụng KH, CN trong sản xuất lúa, từ đó xây dựng chính sách phù hợp và hiệu quả.

2. Nhà nghiên cứu và giảng viên ngành nông nghiệp, kinh tế nông thôn: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu, bài giảng về ứng dụng công nghệ trong nông nghiệp.

3. Doanh nghiệp và hợp tác xã nông nghiệp: Tham khảo các mô hình sản xuất lúa hiệu quả, cách thức liên kết chuỗi giá trị và áp dụng công nghệ mới để nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm.

4. Nông dân và tổ chức khuyến nông: Nắm bắt các tiến bộ kỹ thuật, giống lúa mới và quy trình sản xuất hiện đại, từ đó áp dụng vào thực tế nhằm tăng thu nhập và cải thiện đời sống.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao cần ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất lúa?
   Ứng dụng KH, CN giúp nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, giảm chi phí và tăng hiệu quả kinh tế. Ví dụ, giống lúa mới có năng suất cao hơn từ 5-10% so với giống truyền thống.

2. Những giống lúa mới nào phù hợp với điều kiện Thị xã Hương Trà?
   Các giống như DT68, NĐ2, QR2 đã được thử nghiệm và cho năng suất từ 59,2 đến 65,2 tạ/ha, thích hợp với điều kiện khí hậu và đất đai địa phương.

3. Mô hình cánh đồng mẫu có lợi ích gì?
   Mô hình giúp tập trung sản xuất quy mô lớn, đồng bộ kỹ thuật, tạo sản phẩm chất lượng cao, giá bán tăng 20-30% so với sản xuất đại trà, đồng thời giảm chi phí sản xuất.

4. Khó khăn chính trong việc ứng dụng KH, CN là gì?
   Bao gồm quy mô sản xuất nhỏ lẻ, thiếu vốn đầu tư, trình độ kỹ thuật của nông dân còn hạn chế và thị trường tiêu thụ chưa ổn định.

5. Chính sách nào hỗ trợ nông dân ứng dụng KH, CN?
   Nhà nước hỗ trợ vốn tín dụng ưu đãi, hỗ trợ vật tư phân bón, giống lúa chất lượng cao và tổ chức tập huấn kỹ thuật nhằm thúc đẩy ứng dụng công nghệ mới.

Kết luận

• Ứng dụng KH, CN vào sản xuất lúa tại Thị xã Hương Trà đã góp phần nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm, với năng suất đạt 60-65 tạ/ha trong các mô hình thử nghiệm.
• Mô hình cánh đồng mẫu lớn tạo ra sản phẩm đồng đều, giá trị kinh tế cao hơn sản xuất đại trà, đồng thời thúc đẩy liên kết chuỗi giá trị.
• Điều kiện tự nhiên và khí hậu khắc nghiệt vẫn là thách thức lớn, cần đầu tư hệ thống thủy lợi và quản lý dịch hại hiệu quả.
• Các nhân tố kinh tế - xã hội như vốn đầu tư, trình độ kỹ thuật và thị trường tiêu thụ cần được cải thiện để thúc đẩy ứng dụng KH, CN rộng rãi hơn.
• Đề xuất các giải pháp quy hoạch vùng sản xuất tập trung, phát triển mô hình cánh đồng mẫu, nâng cấp hạ tầng thủy lợi, đào tạo kỹ thuật và hỗ trợ tài chính nhằm phát triển sản xuất lúa bền vững.

Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 3-5 năm, đồng thời tăng cường nghiên cứu, giám sát và đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp. Mời các nhà quản lý, nhà nghiên cứu và doanh nghiệp cùng phối hợp thực hiện nhằm phát huy tối đa tiềm năng nông nghiệp của Thị xã Hương Trà.