Tổng quan nghiên cứu

Bệnh lở mồm long móng (LMLM) là một trong những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm trên gia súc, gây thiệt hại nghiêm trọng cho ngành chăn nuôi và kinh tế nông nghiệp. Tại tỉnh Tiền Giang, từ năm 2016 đến 2020, tỷ lệ tiêm phòng vắc-xin LMLM trên heo bình quân đạt khoảng 70-77%, trong khi tỷ lệ tiêm phòng trên bò luôn duy trì trên 75%. Mặc dù vậy, bệnh vẫn xuất hiện với các chủng vi-rút đa dạng, gồm các dòng A/ASIA/Sea-97, O/ME-SA/Pan Asia, O/ME-SA/Ind-2001e trên bò và O/Cathay, O/ME-SA/Pan Asia, O/ME-SA/Ind-2001e, O/SEA/Mya-98 trên heo. Nghiên cứu nhằm mục tiêu điều tra tỷ lệ mắc bệnh LMLM, đánh giá hiệu quả của vắc-xin đơn chủng O 6PD50 trên heo và bò tại Tiền Giang, đồng thời giám sát sự lưu hành vi-rút LMLM trong giai đoạn 2016-2020. Phạm vi nghiên cứu tập trung trên địa bàn tỉnh Tiền Giang, với dữ liệu thu thập từ các hộ chăn nuôi và các mẫu huyết thanh, mẫu bệnh phẩm được xét nghiệm bằng các kỹ thuật ELISA, RT-PCR và trung hòa vi-rút. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả chương trình tiêm phòng, kiểm soát dịch bệnh và bảo vệ sức khỏe đàn gia súc, góp phần phát triển bền vững ngành chăn nuôi tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về dịch tễ học bệnh truyền nhiễm, đặc biệt là bệnh LMLM do vi-rút thuộc họ Picornaviridae gây ra. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Vi-rút LMLM và các týp huyết thanh: gồm 7 týp chính (A, O, C, Asia 1, SAT 1, SAT 2, SAT 3) với sự đa dạng di truyền và kháng nguyên khác nhau, ảnh hưởng đến hiệu quả vắc-xin.
  • Đáp ứng miễn dịch sau tiêm vắc-xin: sự hình thành kháng thể IgM, IgG1, IgG2 và kháng thể niêm mạc IgA, cùng vai trò của miễn dịch tế bào trong bảo vệ gia súc.
  • Kháng thể kháng protein cấu trúc và không cấu trúc (3ABC): phân biệt giữa gia súc đã tiêm vắc-xin và gia súc bị nhiễm vi-rút tự nhiên.
  • Hiệu lực vắc-xin PD50: liều bảo hộ tối thiểu 3PD50, ưu tiên sử dụng vắc-xin 6PD50 để tăng hiệu quả bảo vệ và kéo dài thời gian miễn dịch.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 6/2021 đến tháng 12/2021 trên đàn heo và bò tại tỉnh Tiền Giang. Phương pháp bao gồm:

  • Thu thập dữ liệu hồi cứu: tổng hợp số liệu tiêm phòng và dịch bệnh LMLM từ năm 2016 đến 2020 tại Chi cục Chăn nuôi và Thú y Tiền Giang.
  • Lấy mẫu huyết thanh và mẫu bệnh phẩm: 100 con vật thí nghiệm gồm 50 heo thịt, 25 heo nái và 25 bò được chọn ngẫu nhiên từ các hộ chăn nuôi. Mẫu máu được thu thập trước và sau tiêm vắc-xin (28 ngày) để đánh giá đáp ứng miễn dịch.
  • Xét nghiệm: sử dụng kỹ thuật ELISA để phát hiện kháng thể kháng vi-rút LMLM và kháng thể kháng protein 3ABC; kỹ thuật trung hòa vi-rút trên tế bào động vật để xác định hiệu giá kháng thể; RT-PCR để phát hiện vi-rút trong mẫu probang và mô bệnh.
  • Phân tích thống kê: dữ liệu được xử lý bằng phần mềm Minitab, trình bày dưới dạng tỷ lệ phần trăm, so sánh sự khác biệt giữa các vùng và năm nghiên cứu.
  • Timeline nghiên cứu: khảo sát và thu thập mẫu trong 6 tháng, phân tích và báo cáo kết quả trong 6 tháng tiếp theo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ tiêm phòng LMLM trên gia súc: Tỷ lệ tiêm phòng trên heo bình quân 5 năm (2016-2020) ở vùng 3 đạt 77,52%, cao hơn vùng 1 (71,98%) và vùng 2 (70,14%). Tỷ lệ tiêm phòng trên bò duy trì trên 75% ở cả ba vùng, đáp ứng gần yêu cầu an toàn dịch bệnh (≥ 75%) (Bảng 3.1).

  2. Tỷ lệ mẫu huyết thanh bò dương tính với kháng thể LMLM typ O sau tiêm phòng 28 ngày: dao động từ 46,67% đến 89,80% giữa các vùng và năm, với tỷ lệ trung bình khoảng 70,75% (Bảng 3.2). Tỷ lệ này thấp hơn mức tiêu chuẩn bảo hộ tối thiểu 75% theo OIE, cho thấy hiệu quả tiêm phòng còn hạn chế.

  3. Tỷ lệ mẫu huyết thanh bò dương tính với kháng thể kháng protein 3ABC: trung bình 10,11%, cho thấy có khoảng 6,52% mẫu probang dương tính với vi-rút LMLM, chứng tỏ sự tồn tại của gia súc mang trùng trong đàn (Bảng 3.3).

  4. Đa dạng dòng vi-rút LMLM lưu hành: Phát hiện 3 dòng trên bò (A/ASIA/Sea-97, O/ME-SA/Pan Asia, O/ME-SA/Ind-2001e) và 4 dòng trên heo (O/Cathay, O/ME-SA/Pan Asia, O/ME-SA/Ind-2001e, O/SEA/Mya-98) (Bảng 3.5). Sự đa dạng này tạo thách thức lớn cho công tác phòng chống dịch.

  5. Hiệu quả vắc-xin O 6PD50: Tỷ lệ mẫu huyết thanh dương tính với kháng thể typ O sau tiêm vắc-xin đạt 100% ở heo thịt (2 liều), 90% ở heo nái (1 liều) và 100% ở bò (1 liều). Tỷ lệ bảo hộ trên heo thịt, heo nái và bò đều trên 80%, chứng tỏ vắc-xin có hiệu quả cao trong kiểm soát bệnh (Bảng 3.7).

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy chương trình tiêm phòng LMLM tại Tiền Giang đã đạt được những thành tựu nhất định, đặc biệt là tỷ lệ tiêm phòng trên bò cao và hiệu quả vắc-xin O 6PD50 được khẳng định qua tỷ lệ kháng thể bảo hộ trên 80%. Tuy nhiên, tỷ lệ mẫu huyết thanh dương tính sau tiêm phòng ở bò chưa đồng đều giữa các vùng và có xu hướng giảm qua các năm, phản ánh sự cần thiết phải nâng cao chất lượng tiêm phòng và giám sát miễn dịch. Sự tồn tại của gia súc mang trùng và đa dạng dòng vi-rút LMLM lưu hành làm tăng nguy cơ bùng phát dịch, đòi hỏi phải có chiến lược phòng chống linh hoạt và cập nhật vắc-xin phù hợp.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, tỷ lệ bảo hộ trên 80% tương tự như các chương trình tiêm phòng thành công ở Hàn Quốc và các nước châu Âu. Việc sử dụng vắc-xin 6PD50 thay thế cho 3PD50 đã nâng cao hiệu quả bảo vệ, phù hợp với khuyến cáo của OIE và các nghiên cứu trước đây. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ tiêm phòng và tỷ lệ mẫu dương tính theo vùng và năm, bảng so sánh hiệu quả vắc-xin giữa các nhóm vật nuôi, giúp minh họa rõ ràng sự khác biệt và xu hướng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường vận động và tuyên truyền tiêm phòng vắc-xin LMLM: Đẩy mạnh công tác truyền thông đến các hộ chăn nuôi, đặc biệt là các hộ nhỏ lẻ, nhằm nâng cao nhận thức và tỷ lệ tiêm phòng đạt trên 90% trong toàn tỉnh. Thời gian thực hiện: ngay trong năm tiếp theo. Chủ thể: Chi cục Chăn nuôi và Thú y, chính quyền địa phương.

  2. Cập nhật và sử dụng vắc-xin phù hợp với dòng vi-rút lưu hành: Khuyến cáo sử dụng vắc-xin đơn chủng O 6PD50 có hiệu lực cao, đồng thời thường xuyên giám sát sự biến đổi dòng vi-rút để điều chỉnh thành phần vắc-xin kịp thời. Thời gian: hàng năm. Chủ thể: Cục Thú y, Chi cục Thú y vùng, các phòng thí nghiệm.

  3. Tăng cường giám sát miễn dịch sau tiêm phòng: Thiết lập chương trình giám sát huyết thanh định kỳ, sử dụng kỹ thuật ELISA và trung hòa vi-rút để đánh giá hiệu quả tiêm phòng, phát hiện sớm các ổ dịch tiềm ẩn. Thời gian: 2 lần/năm. Chủ thể: Chi cục Chăn nuôi và Thú y, Trung tâm dịch vụ nông nghiệp.

  4. Nâng cao biện pháp an toàn sinh học và vệ sinh tiêu độc khử trùng: Tập huấn, hướng dẫn người chăn nuôi áp dụng các biện pháp an toàn sinh học, vệ sinh chuồng trại, cách ly gia súc mới nhập, nhằm giảm nguy cơ lây lan vi-rút. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Trung tâm dịch vụ nông nghiệp, các tổ chức thú y địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Người chăn nuôi gia súc tại Tiền Giang và các tỉnh lân cận: Nắm bắt kiến thức về bệnh LMLM, hiệu quả vắc-xin và các biện pháp phòng chống dịch để áp dụng thực tiễn, giảm thiểu thiệt hại kinh tế.

  2. Cán bộ thú y và chuyên gia kiểm soát dịch bệnh: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng kế hoạch tiêm phòng, giám sát dịch bệnh và lựa chọn vắc-xin phù hợp với tình hình thực tế.

  3. Nhà quản lý chính sách nông nghiệp và phát triển nông thôn: Tham khảo để hoạch định chính sách hỗ trợ tiêm phòng, đầu tư cho công tác phòng chống dịch và phát triển ngành chăn nuôi bền vững.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Thú y, Khoa học Nông nghiệp: Là tài liệu tham khảo khoa học về dịch tễ học, đáp ứng miễn dịch và hiệu quả vắc-xin trong kiểm soát bệnh truyền nhiễm trên gia súc.

Câu hỏi thường gặp

  1. Bệnh lở mồm long móng có nguy hiểm như thế nào đối với ngành chăn nuôi?
    Bệnh LMLM gây tổn thất lớn do làm giảm năng suất, chết non, giảm chất lượng sản phẩm và ảnh hưởng đến xuất khẩu. Ví dụ, dịch LMLM tại Úc từng làm mất khoảng 70% thu nhập ngành chăn nuôi (khoảng 7,5 tỷ USD).

  2. Vắc-xin O 6PD50 có ưu điểm gì so với vắc-xin 3PD50?
    Vắc-xin 6PD50 có hiệu lực bảo hộ cao hơn, kéo dài thời gian miễn dịch đến 6 tháng, giảm tỷ lệ gia súc mắc bệnh sau tiêm phòng, phù hợp cho tiêm phòng khẩn cấp và vùng có nguy cơ cao.

  3. Tại sao vẫn có gia súc mắc bệnh dù đã tiêm phòng?
    Nguyên nhân có thể do tiêm phòng không đầy đủ, vắc-xin không phù hợp với dòng vi-rút lưu hành, hoặc gia súc mang trùng tiếp xúc với lượng lớn vi-rút. Gia súc mang trùng có thể bài thải vi-rút và gây lây lan dịch.

  4. Làm thế nào để phân biệt gia súc đã tiêm vắc-xin và gia súc bị nhiễm vi-rút tự nhiên?
    Xét nghiệm kháng thể kháng protein không cấu trúc 3ABC giúp phân biệt, vì vắc-xin chỉ tạo kháng thể kháng protein cấu trúc, trong khi nhiễm vi-rút tự nhiên tạo kháng thể cả hai loại.

  5. Các biện pháp phòng chống bệnh LMLM hiệu quả ngoài tiêm phòng là gì?
    Bao gồm vệ sinh chuồng trại, cách ly gia súc mới nhập, kiểm soát vận chuyển, tiêu độc khử trùng môi trường và áp dụng an toàn sinh học trong chăn nuôi để hạn chế lây lan vi-rút.

Kết luận

  • Tỷ lệ tiêm phòng LMLM trên heo và bò tại Tiền Giang trong giai đoạn 2016-2020 đạt mức trung bình 70-77% và trên 75% tương ứng, nhưng cần nâng cao hơn nữa để đạt chuẩn an toàn dịch bệnh.
  • Vi-rút LMLM lưu hành đa dạng với nhiều dòng khác nhau, tạo thách thức trong công tác phòng chống và lựa chọn vắc-xin phù hợp.
  • Vắc-xin đơn chủng O 6PD50 cho hiệu quả bảo hộ cao trên heo thịt, heo nái và bò, với tỷ lệ mẫu huyết thanh dương tính trên 80%.
  • Gia súc mang trùng và sự biến đổi dòng vi-rút đòi hỏi phải tăng cường giám sát, cập nhật vắc-xin và áp dụng biện pháp an toàn sinh học nghiêm ngặt.
  • Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng chương trình tiêm phòng, nâng cao nhận thức người chăn nuôi và phát triển hệ thống giám sát miễn dịch định kỳ.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ đàn gia súc của bạn và góp phần phát triển ngành chăn nuôi bền vững tại Tiền Giang!