Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, việc giữ gìn và phát huy di sản văn hóa dân tộc trở thành một nhiệm vụ cấp thiết đối với các quốc gia, trong đó có Việt Nam. Tỉnh Thừa Thiên Huế, với hơn 400 di sản vật thể và phi vật thể được UNESCO công nhận, là một trong những trung tâm văn hóa lịch sử quan trọng của đất nước. Tuy nhiên, quá trình phát triển kinh tế - xã hội và các tác động của biến đổi khí hậu, thiên tai đã đặt ra nhiều thách thức đối với việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa tại địa phương này. Theo ước tính, từ năm 1996 đến 2013, số lượng khách du lịch đến Thừa Thiên Huế tăng trưởng ổn định, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển kinh tế nhưng cũng gây áp lực lên hệ thống di sản.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm rõ các vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến giữ gìn và phát huy di sản văn hóa ở Thừa Thiên Huế hiện nay, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản trong giai đoạn tiếp theo. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động bảo tồn, quản lý và phát huy di sản văn hóa vật thể và phi vật thể tại tỉnh Thừa Thiên Huế trong giai đoạn từ 1996 đến 2020. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các cơ quan quản lý, các tổ chức văn hóa và cộng đồng dân cư trong việc xây dựng chính sách và kế hoạch phát triển bền vững di sản văn hóa, góp phần nâng cao nhận thức và trách nhiệm xã hội về bảo tồn di sản.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên cơ sở lý thuyết của chủ nghĩa Mác - Lênin về văn hóa, đồng thời vận dụng quan điểm và đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết văn hóa của Mác - Lênin: Văn hóa được xem là toàn bộ những thành quả vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra trong quá trình lao động và sinh hoạt xã hội, phản ánh mối quan hệ giữa con người với tự nhiên và xã hội. Văn hóa vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội.

  2. Quan điểm phát triển văn hóa của Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, có vai trò quyết định trong sự nghiệp phát triển bền vững đất nước. Việc giữ gìn và phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc là nhiệm vụ trọng tâm nhằm xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

Các khái niệm chính được làm rõ trong luận văn gồm: di sản văn hóa (DSVH), bảo tồn di sản văn hóa, phát huy giá trị di sản, di sản văn hóa vật thể và phi vật thể, quản lý di sản văn hóa, phát triển bền vững di sản.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp, kết hợp giữa phương pháp định tính và định lượng nhằm đảm bảo tính khách quan và toàn diện:

  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm số liệu thống kê từ các báo cáo của ngành văn hóa, du lịch tỉnh Thừa Thiên Huế giai đoạn 1996-2013; tài liệu pháp luật liên quan đến bảo tồn di sản; các nghiên cứu khoa học, báo cáo thực địa và phỏng vấn chuyên gia, cán bộ quản lý, cộng đồng dân cư địa phương.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích nội dung, phân tích thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ tăng trưởng khách du lịch, doanh thu du lịch, đánh giá thực trạng bảo tồn và phát huy di sản. Phân tích SWOT được áp dụng để nhận diện điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong công tác bảo tồn di sản tại Thừa Thiên Huế.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Phỏng vấn sâu khoảng 30 cán bộ quản lý, chuyên gia văn hóa và đại diện cộng đồng dân cư tại các khu vực có di sản trọng điểm. Lựa chọn mẫu theo phương pháp phi xác suất, tập trung vào các đối tượng có kinh nghiệm và kiến thức chuyên môn liên quan.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và xử lý dữ liệu từ tháng 1/2023 đến tháng 6/2023; phân tích và viết luận văn từ tháng 7/2023 đến tháng 12/2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng bảo tồn di sản văn hóa tại Thừa Thiên Huế còn nhiều hạn chế: Mặc dù có hơn 400 di sản vật thể và phi vật thể được công nhận, nhưng khoảng 30% trong số đó đang bị xuống cấp do tác động của thiên tai, biến đổi khí hậu và sự phát triển đô thị chưa đồng bộ. Ví dụ, các công trình kiến trúc cổ tại Kinh thành Huế chịu ảnh hưởng nặng nề từ lũ lụt và sự xâm thực của môi trường.

  2. Phát huy giá trị di sản chưa tương xứng với tiềm năng: Doanh thu từ du lịch di sản tăng trung bình 8% mỗi năm trong giai đoạn 2006-2012, tuy nhiên, việc khai thác giá trị văn hóa truyền thống trong các hoạt động du lịch còn hạn chế, chưa tạo ra sự gắn kết bền vững giữa cộng đồng và di sản. Tỷ lệ khách du lịch tham gia các hoạt động trải nghiệm văn hóa truyền thống chỉ chiếm khoảng 25%.

  3. Quản lý di sản còn thiếu đồng bộ và hiệu quả: Hệ thống quản lý di sản văn hóa tại địa phương chưa có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền, các tổ chức văn hóa và cộng đồng dân cư. Khoảng 40% các dự án bảo tồn chưa được giám sát chặt chẽ, dẫn đến lãng phí nguồn lực và hiệu quả thấp.

  4. Ý thức cộng đồng và sự tham gia của người dân còn hạn chế: Mặc dù có nhiều chương trình tuyên truyền, nhưng chỉ khoảng 50% người dân địa phương nhận thức đầy đủ về giá trị và trách nhiệm bảo tồn di sản. Sự tham gia của cộng đồng trong các hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị di sản còn yếu, ảnh hưởng đến tính bền vững của các dự án.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Sự phát triển kinh tế nhanh chóng, đô thị hóa chưa kiểm soát đã làm gia tăng áp lực lên các di sản vật thể. Bên cạnh đó, việc thiếu một chiến lược phát triển di sản đồng bộ, thiếu nguồn lực tài chính và nhân lực chuyên môn cũng là nguyên nhân quan trọng. So sánh với các nghiên cứu tại một số địa phương khác cho thấy, Thừa Thiên Huế cần tăng cường sự phối hợp liên ngành và nâng cao vai trò của cộng đồng trong bảo tồn di sản.

Ý nghĩa của các kết quả này là cơ sở để xây dựng các chính sách và giải pháp phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa tại Thừa Thiên Huế. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng khách du lịch, bảng phân tích SWOT và sơ đồ mô hình quản lý di sản để minh họa rõ nét hơn các vấn đề và giải pháp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và hoàn thiện hệ thống quản lý di sản đồng bộ, hiệu quả: Thiết lập cơ chế phối hợp liên ngành giữa các sở, ban, ngành và cộng đồng dân cư nhằm tăng cường giám sát, quản lý và bảo vệ di sản. Mục tiêu đạt được trong vòng 2 năm tới, do UBND tỉnh chủ trì phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch thực hiện.

  2. Tăng cường đầu tư nguồn lực cho công tác bảo tồn và phục hồi di sản: Ưu tiên ngân sách cho các dự án bảo tồn trọng điểm, đồng thời huy động nguồn lực xã hội hóa, hợp tác quốc tế. Mục tiêu nâng tỷ lệ di sản được bảo tồn, phục hồi đạt chuẩn lên 80% trong 5 năm tới.

  3. Phát triển du lịch văn hóa gắn với bảo tồn di sản: Xây dựng các sản phẩm du lịch trải nghiệm văn hóa truyền thống, nâng cao chất lượng dịch vụ, quảng bá hình ảnh di sản Thừa Thiên Huế. Mục tiêu tăng tỷ lệ khách du lịch tham gia trải nghiệm văn hóa lên 50% trong 3 năm tới, do Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế phối hợp thực hiện.

  4. Nâng cao nhận thức và sự tham gia của cộng đồng dân cư: Tổ chức các chương trình đào tạo, tuyên truyền về giá trị di sản và trách nhiệm bảo tồn cho người dân, đặc biệt là thế hệ trẻ. Mục tiêu đạt 70% người dân địa phương có nhận thức tích cực về bảo tồn di sản trong 3 năm tới, do các tổ chức xã hội và trường học phối hợp triển khai.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về văn hóa và du lịch: Sử dụng luận văn làm cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, kế hoạch bảo tồn và phát huy di sản văn hóa tại địa phương.

  2. Các nhà nghiên cứu, học giả trong lĩnh vực văn hóa, lịch sử và phát triển bền vững: Tham khảo các phân tích lý luận và thực tiễn về quản lý di sản, góp phần phát triển nghiên cứu chuyên sâu.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng dân cư địa phương: Nắm bắt các giải pháp nâng cao nhận thức và tham gia bảo tồn di sản, từ đó tổ chức các hoạt động phù hợp.

  4. Doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực du lịch văn hóa: Áp dụng các đề xuất phát triển sản phẩm du lịch gắn với bảo tồn di sản, nâng cao giá trị kinh tế và văn hóa.

Câu hỏi thường gặp

  1. Di sản văn hóa vật thể và phi vật thể khác nhau như thế nào?
    Di sản vật thể là các công trình, hiện vật có hình thái vật chất như kiến trúc, di tích lịch sử; trong khi di sản phi vật thể bao gồm các giá trị văn hóa truyền thống, lễ hội, nghệ thuật dân gian, phong tục tập quán. Ví dụ, Kinh thành Huế là di sản vật thể, còn lễ hội Cầu ngư là di sản phi vật thể.

  2. Tại sao việc bảo tồn di sản văn hóa lại quan trọng đối với phát triển kinh tế - xã hội?
    Bảo tồn di sản giúp duy trì bản sắc văn hóa, thu hút du lịch, tạo nguồn lực phát triển kinh tế bền vững. Đồng thời, di sản còn góp phần giáo dục truyền thống và nâng cao nhận thức cộng đồng.

  3. Những thách thức lớn nhất trong bảo tồn di sản tại Thừa Thiên Huế là gì?
    Bao gồm tác động của thiên tai, biến đổi khí hậu, đô thị hóa nhanh, thiếu nguồn lực tài chính và nhân lực chuyên môn, cũng như sự tham gia hạn chế của cộng đồng.

  4. Cộng đồng dân cư có vai trò gì trong công tác bảo tồn di sản?
    Cộng đồng là chủ thể trực tiếp bảo vệ, duy trì và phát huy giá trị di sản. Sự nhận thức và tham gia tích cực của người dân giúp bảo tồn di sản bền vững và phát triển các hoạt động văn hóa truyền thống.

  5. Làm thế nào để phát huy giá trị di sản trong phát triển du lịch?
    Phát triển các sản phẩm du lịch trải nghiệm văn hóa, tổ chức sự kiện văn hóa, nâng cao chất lượng dịch vụ và quảng bá hình ảnh di sản một cách chuyên nghiệp, đồng thời đảm bảo bảo tồn nguyên vẹn giá trị di sản.

Kết luận

  • Luận văn làm rõ các vấn đề lý luận và thực tiễn về giữ gìn và phát huy di sản văn hóa tại Thừa Thiên Huế trong giai đoạn 1996-2020.
  • Đánh giá thực trạng bảo tồn di sản còn nhiều hạn chế do tác động của thiên tai, đô thị hóa và quản lý chưa đồng bộ.
  • Phát huy giá trị di sản chưa tương xứng với tiềm năng, đặc biệt trong lĩnh vực du lịch văn hóa.
  • Đề xuất các giải pháp quản lý, đầu tư, phát triển du lịch và nâng cao nhận thức cộng đồng nhằm bảo tồn và phát huy hiệu quả di sản.
  • Khuyến nghị các bước tiếp theo bao gồm hoàn thiện chính sách, tăng cường nguồn lực và thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng để phát triển bền vững di sản văn hóa Thừa Thiên Huế.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa là trách nhiệm của toàn xã hội, góp phần xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.