Nghiên cứu về chuyển giao ngữ nghĩa trong phản hồi khen ngợi của sinh viên học tiếng Anh tại Đại học Hùng Vương

• Tác giả: Nguyễn Thị Tố Loan
• Người hướng dẫn: Đỗ Thị Mai Thanh, M.A
• Trường học: Hanoi University of Languages and International Studies
• Chuyên ngành: English Linguistics
• Đề tài: Nghiên cứu văn hóa: Chuyển giao ngữ nghĩa trong phản hồi khen ngợi của sinh viên tiếng Anh tại Đại học Hùng Vương
• Loại tài liệu: minor thesis
• Năm xuất bản: 2010
• Địa điểm: Hanoi

• Declaration
• Table of contents
• List of abbreviations
• List of tables, figures and appendices
• 1. CHAPTER 1: LITERATURE REVIEW
• 1.1. Pragmatics and speech act
• 1.2. Theories of politeness
• 1.3. Interlanguage pragmatics and communicative competence
• 1.4. The speech acts of compliment and responding to compliments
• 1.5. Previous studies of pragmatic transfer in responding to compliments
• 2. CHAPTER 2: THE STUDY
• 2.1. Instruments and procedures
• 2.2. Administration of the questionnaires
• 2.3. Data collection procedures
• 2.4. Coding and data analysis
• 3. CHAPTER 3: FINDINGS AND DISCUSSION
• 3.1. Pragmatic strategies used in responding to compliments
• 3.2. Strategies from acceptance to denial
• 3.3. Strategies along the avoidance continuum
• 3.4. Frequency of pragmatic strategies used in responding to compliments by all groups
• 3.5. A comparison of the pragmatic strategies used among the three groups
• 3.5.1. Similarities in the frequency of CR strategy use between the HVU learners of English and NV groups
• 3.5.2. Differences in the frequency of CR strategy use between the HVU learners of English and NE groups
• 3.6. The occurrences of pragmatic transfer
• 3.7. Limitations of the study
• 3.8. Suggestions for further research
• Appendices
• Appendix 1. Discourse Completion Tests (English version)
• Appendix 2. Discourse Completion Tests (Vietnamese version)

I. Giới thiệu

Nghiên cứu văn hóa về chuyển giao ngữ nghĩa trong phản hồi khen ngợi của sinh viên tiếng Anh tại Đại học Hùng Vương tập trung vào việc phân tích cách mà sinh viên Việt Nam phản ứng với lời khen trong bối cảnh giao tiếp liên văn hóa. Nghiên cứu này chỉ ra rằng việc hiểu biết về ngữ nghĩa trong giao tiếp là rất quan trọng để tránh những hiểu lầm trong giao tiếp. Một ví dụ điển hình là sự khác biệt trong cách phản hồi giữa các nền văn hóa, như trường hợp của một người Mỹ và một người Kuwait, cho thấy rằng sự khác biệt văn hóa có thể dẫn đến những hiểu lầm nghiêm trọng. Nghiên cứu này không chỉ có giá trị lý thuyết mà còn có ý nghĩa thực tiễn trong việc cải thiện khả năng giao tiếp của sinh viên.

1.1. Tầm quan trọng của nghiên cứu

Nghiên cứu này có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao kỹ năng giao tiếp của sinh viên. Việc tìm hiểu về phản hồi tích cực và phản hồi khen ngợi giúp sinh viên nhận thức rõ hơn về cách thức giao tiếp trong môi trường quốc tế. Điều này không chỉ giúp sinh viên cải thiện khả năng ngôn ngữ mà còn giúp họ hiểu rõ hơn về các quy tắc xã hội và văn hóa trong giao tiếp. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng việc thiếu hiểu biết về các khác biệt văn hóa có thể dẫn đến thất bại ngữ dụng, gây ra những rào cản trong giao tiếp liên văn hóa.

II. Cơ sở lý thuyết

Chương này cung cấp cái nhìn tổng quan về các lý thuyết liên quan đến nghiên cứu văn hóa và chuyển giao ngữ nghĩa. Các khái niệm như ngữ dụng học và hành động lời nói được phân tích để làm rõ cách mà sinh viên sử dụng các chiến lược phản hồi khác nhau. Các lý thuyết về lịch sự cũng được đề cập, cho thấy rằng cách thức phản hồi có thể khác nhau tùy thuộc vào bối cảnh văn hóa. Việc hiểu rõ các lý thuyết này sẽ giúp sinh viên có cái nhìn sâu sắc hơn về cách thức giao tiếp hiệu quả trong môi trường đa văn hóa.

2.1. Các lý thuyết về lịch sự

Lý thuyết về lịch sự của Grice và các nhà nghiên cứu khác chỉ ra rằng lịch sự không chỉ là một phần của giao tiếp mà còn là một yếu tố quyết định trong việc duy trì mối quan hệ xã hội. Các nguyên tắc như nguyên tắc hợp tác và nguyên tắc tiết kiệm được áp dụng trong việc phân tích các phản hồi khen ngợi. Nghiên cứu cho thấy rằng sinh viên thường gặp khó khăn trong việc áp dụng các nguyên tắc này khi giao tiếp với người nước ngoài, dẫn đến những hiểu lầm và thất bại ngữ dụng.

III. Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng các phương pháp định lượng và định tính để thu thập dữ liệu từ sinh viên Đại học Hùng Vương. Các bảng hỏi và phỏng vấn được sử dụng để thu thập thông tin về cách sinh viên phản hồi với lời khen. Phân tích dữ liệu cho thấy sự khác biệt rõ rệt trong cách phản hồi giữa sinh viên Việt Nam và người bản ngữ. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng có sự chuyển giao ngữ nghĩa từ ngôn ngữ mẹ đẻ sang tiếng Anh, ảnh hưởng đến cách mà sinh viên phản ứng với lời khen.

3.1. Thu thập và phân tích dữ liệu

Quá trình thu thập dữ liệu bao gồm việc phát bảng hỏi cho sinh viên và thực hiện các cuộc phỏng vấn sâu. Dữ liệu được phân tích bằng các phương pháp thống kê để xác định tần suất sử dụng các chiến lược phản hồi khác nhau. Kết quả cho thấy rằng sinh viên có xu hướng sử dụng các chiến lược phản hồi khác nhau tùy thuộc vào bối cảnh văn hóa, điều này cho thấy sự cần thiết phải cải thiện kỹ năng giao tiếp của họ trong môi trường quốc tế.

IV. Kết luận và khuyến nghị

Nghiên cứu này kết luận rằng việc hiểu biết về nghiên cứu văn hóa và chuyển giao ngữ nghĩa là rất quan trọng đối với sinh viên học tiếng Anh. Các khuyến nghị được đưa ra nhằm cải thiện chương trình giảng dạy tại Đại học Hùng Vương, bao gồm việc tích hợp các yếu tố văn hóa vào giảng dạy ngôn ngữ. Điều này sẽ giúp sinh viên phát triển kỹ năng giao tiếp và giảm thiểu thất bại ngữ dụng trong giao tiếp liên văn hóa.

4.1. Đề xuất cho nghiên cứu tiếp theo

Nghiên cứu khuyến nghị cần có thêm các nghiên cứu sâu hơn về phản hồi khen ngợi trong các bối cảnh văn hóa khác nhau. Việc mở rộng phạm vi nghiên cứu sẽ giúp hiểu rõ hơn về cách mà các yếu tố văn hóa ảnh hưởng đến ngữ nghĩa trong giao tiếp. Các nghiên cứu tiếp theo cũng nên xem xét các yếu tố phi ngôn ngữ trong giao tiếp để có cái nhìn toàn diện hơn về nghiên cứu văn hóa.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và giao lưu văn hóa ngày càng tăng, việc hiểu và vận dụng đúng các quy tắc giao tiếp liên văn hóa trở nên thiết yếu, đặc biệt trong học tập và sử dụng tiếng Anh như ngôn ngữ thứ hai. Theo ước tính, nhiều sinh viên học tiếng Anh tại Việt Nam, đặc biệt là tại Trường Đại học Hùng Vương (HVU), Phú Thọ, có trình độ ngôn ngữ tốt về ngữ pháp và từ vựng nhưng gặp khó khăn trong giao tiếp thực tế do thiếu năng lực ngữ dụng, dẫn đến thất bại ngữ dụng (pragmatic failure). Nghiên cứu này tập trung vào việc khảo sát hiện tượng chuyển di ngữ dụng trong cách đáp lại lời khen của sinh viên HVU khi sử dụng tiếng Anh, nhằm làm rõ sự khác biệt và tương đồng trong chiến lược phản hồi lời khen giữa người bản ngữ tiếng Anh, người bản ngữ tiếng Việt và người học tiếng Anh tại HVU.

Mục tiêu cụ thể của nghiên cứu là: (1) xác định các chiến lược phản hồi lời khen phổ biến được sử dụng; (2) so sánh tần suất sử dụng các chiến lược này giữa ba nhóm đối tượng; và (3) đánh giá sự tồn tại và bản chất của chuyển di ngữ dụng trong phản hồi lời khen của sinh viên HVU. Phạm vi nghiên cứu giới hạn trong sinh viên HVU đang theo học lớp IELTS, với dữ liệu thu thập từ 30 sinh viên thuộc ba nhóm: người bản ngữ tiếng Anh, người bản ngữ tiếng Việt không chuyên tiếng Anh, và sinh viên HVU chuyên ngành tiếng Anh. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao nhận thức về năng lực giao tiếp liên văn hóa, góp phần cải thiện phương pháp giảng dạy tiếng Anh, đặc biệt là kỹ năng ngữ dụng, nhằm giảm thiểu các rào cản giao tiếp và tăng hiệu quả tương tác trong môi trường đa văn hóa.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết nền tảng trong ngữ dụng học và giao tiếp liên văn hóa. Đầu tiên là Lý thuyết hành vi ngôn ngữ (Speech Act Theory) của Austin và Searle, nhấn mạnh rằng lời nói không chỉ truyền đạt thông tin mà còn thực hiện hành động xã hội, trong đó có hành vi đáp lại lời khen. Tiếp theo là Lý thuyết lịch sự của Brown và Levinson, với khái niệm về "mặt" (face) và các chiến lược lịch sự nhằm giảm thiểu các hành vi đe dọa mặt (face-threatening acts), rất phù hợp để phân tích cách thức phản hồi lời khen trong các nền văn hóa khác nhau. Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng khái niệm chuyển di ngữ dụng (pragmatic transfer) trong ngôn ngữ thứ hai, phân biệt giữa chuyển di tích cực và tiêu cực, nhằm giải thích hiện tượng sinh viên HVU áp dụng các quy tắc giao tiếp tiếng Việt vào tiếng Anh dẫn đến sai lệch trong phản hồi lời khen.

Các khái niệm chính bao gồm:

• Chiến lược phản hồi lời khen: các cách thức mà người nghe sử dụng để đáp lại lời khen, được phân loại theo hai phổ: từ chấp nhận đến phủ nhận và từ tránh né đến đối mặt.
• Chuyển di ngữ dụng: sự ảnh hưởng của quy tắc giao tiếp ngôn ngữ mẹ đẻ lên cách sử dụng ngôn ngữ thứ hai.
• Năng lực giao tiếp liên văn hóa: khả năng sử dụng ngôn ngữ phù hợp với bối cảnh văn hóa khác nhau để đạt hiệu quả giao tiếp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng kết hợp định tính với cỡ mẫu gồm 30 sinh viên, chia đều thành ba nhóm: 10 người bản ngữ tiếng Anh (NE), 10 người bản ngữ tiếng Việt không chuyên tiếng Anh (NV), và 10 sinh viên HVU chuyên ngành tiếng Anh (HVUE). Mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện, đảm bảo tính đồng nhất về độ tuổi (20-24 tuổi), trình độ học vấn và nghề nghiệp (sinh viên đại học).

Dữ liệu được thu thập thông qua bài kiểm tra hoàn thành đoạn hội thoại (Discourse Completion Test - DCT) gồm 10 tình huống thực tế liên quan đến lời khen về ngoại hình, tính cách, kỹ năng và sở hữu. Bài kiểm tra được thiết kế song ngữ (tiếng Anh và tiếng Việt) để đảm bảo tính tự nhiên và chính xác trong phản hồi. Dữ liệu sau đó được mã hóa theo hệ thống phân loại chiến lược phản hồi lời khen của Herbert (1986), có điều chỉnh phù hợp với đặc điểm của sinh viên HVU.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê Fisher’s Exact Test để so sánh tần suất sử dụng các chiến lược giữa các nhóm, đồng thời phân tích định tính để giải thích các hiện tượng chuyển di ngữ dụng. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong một học kỳ, bao gồm giai đoạn thiết kế công cụ, thu thập và phân tích dữ liệu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Chiến lược phản hồi lời khen phổ biến: Cả ba nhóm đều sử dụng chủ yếu ba chiến lược: "Appreciation token" (biểu hiện sự cảm ơn), "Compliment downgrade" (hạ thấp lời khen), và "Disagreement" (phản đối lời khen). Tổng số phản hồi thu được là 294, trong đó nhóm NE sử dụng 105 phản hồi, HVUE 94, và NV 85.

2. So sánh giữa HVUE và NV: Tần suất sử dụng các chiến lược phản hồi của sinh viên HVU tương đồng đáng kể với nhóm người Việt bản ngữ, đặc biệt ở các chiến lược "Compliment downgrade" (27 lần HVUE, 29 lần NV) và "Disagreement" (25 lần HVUE, 27 lần NV). Các chiến lược như "Compliment upgrade" và "Follow-up question" không xuất hiện ở cả hai nhóm này.

3. So sánh giữa HVUE và NE: Có sự khác biệt rõ rệt về tần suất sử dụng các chiến lược. Nhóm NE ưu tiên "Appreciation token" (49 lần) và "Agreement" (23 lần), trong khi HVUE sử dụng nhiều hơn các chiến lược "Compliment downgrade" và "Disagreement". Chiến lược "Opting out" (tránh né) chỉ xuất hiện ở HVUE và NV, không có ở NE.

4. Chuyển di ngữ dụng: Kết quả cho thấy sinh viên HVU có xu hướng chuyển di các chiến lược phản hồi lời khen từ tiếng Việt sang tiếng Anh, đặc biệt là các chiến lược hạ thấp lời khen và phản đối, dẫn đến sự khác biệt so với người bản ngữ tiếng Anh. Tuy nhiên, sinh viên HVU cũng đã tiếp thu một số chiến lược tiếng Anh như "Appreciation token" với tần suất thấp hơn người bản ngữ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của hiện tượng chuyển di ngữ dụng được giải thích bởi sự ảnh hưởng sâu sắc của văn hóa và quy tắc giao tiếp tiếng Việt lên cách phản hồi lời khen trong tiếng Anh của sinh viên HVU. Văn hóa Việt Nam đề cao sự khiêm tốn, do đó các chiến lược hạ thấp lời khen và phản đối được sử dụng phổ biến nhằm tránh gây cảm giác tự mãn hoặc khoe khoang. Ngược lại, văn hóa nói tiếng Anh thường khuyến khích chấp nhận lời khen một cách lịch sự và trực tiếp hơn.

So với các nghiên cứu trước đây về chuyển di ngữ dụng trong phản hồi lời khen ở các nhóm học tiếng Anh như tiếng Trung, Hàn Quốc, kết quả nghiên cứu này tương đồng khi cũng phát hiện sự chuyển di tiêu cực từ ngôn ngữ mẹ đẻ sang tiếng Anh. Việc sử dụng DCT giúp kiểm soát các biến xã hội và tình huống giao tiếp, tuy nhiên cũng có hạn chế khi không phản ánh hoàn toàn phản ứng tự nhiên trong giao tiếp thực tế.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ cột thể hiện tần suất sử dụng từng chiến lược phản hồi của ba nhóm, giúp minh họa rõ sự khác biệt và tương đồng trong hành vi ngữ dụng. Bảng so sánh thống kê Fisher’s test cho thấy các giá trị p < 0.05 ở nhiều chiến lược, khẳng định tính khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa HVUE và NE, đồng thời sự tương đồng giữa HVUE và NV.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tích hợp giảng dạy ngữ dụng vào chương trình học tiếng Anh: Các giáo viên cần đưa nội dung về năng lực ngữ dụng, đặc biệt là cách phản hồi lời khen, vào chương trình giảng dạy nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng giao tiếp thực tế cho sinh viên HVU. Thời gian thực hiện: trong vòng 1-2 học kỳ; chủ thể: khoa Ngoại ngữ và giảng viên.

2. Sử dụng phương tiện truyền thông đa phương tiện trong giảng dạy: Áp dụng các đoạn phim, chương trình truyền hình tiếng Anh có minh họa các tình huống phản hồi lời khen để sinh viên quan sát và thực hành, giúp tăng cường nhận thức về sự khác biệt văn hóa. Thời gian: liên tục trong quá trình học; chủ thể: giảng viên và trung tâm ngoại ngữ.

3. Tổ chức các hoạt động giao tiếp thực hành liên văn hóa: Tạo điều kiện cho sinh viên tham gia các buổi hội thoại, thảo luận với người bản ngữ hoặc các nhóm đa văn hóa nhằm rèn luyện kỹ năng phản hồi lời khen phù hợp. Thời gian: hàng tháng; chủ thể: nhà trường và các câu lạc bộ ngoại ngữ.

4. Đào tạo nâng cao năng lực giảng viên về ngữ dụng học: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về ngữ dụng học và giao tiếp liên văn hóa cho giảng viên để họ có thể hướng dẫn sinh viên hiệu quả hơn. Thời gian: 6 tháng đến 1 năm; chủ thể: ban giám hiệu và khoa Ngoại ngữ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Giảng viên tiếng Anh tại các trường đại học và cao đẳng: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn để cải tiến phương pháp giảng dạy ngữ dụng, giúp giảng viên nâng cao hiệu quả đào tạo kỹ năng giao tiếp cho sinh viên.

2. Sinh viên chuyên ngành tiếng Anh và ngôn ngữ học: Tài liệu giúp sinh viên hiểu rõ hơn về sự khác biệt văn hóa trong giao tiếp, từ đó phát triển năng lực giao tiếp liên văn hóa và tránh các lỗi ngữ dụng phổ biến.

3. Nhà nghiên cứu ngôn ngữ học và giao tiếp liên văn hóa: Luận văn đóng góp vào kho tàng nghiên cứu về chuyển di ngữ dụng và hành vi phản hồi lời khen trong bối cảnh Việt Nam, mở ra hướng nghiên cứu sâu hơn về các hành vi ngữ dụng khác.

4. Các tổ chức đào tạo và phát triển kỹ năng mềm: Thông tin trong luận văn hỗ trợ xây dựng các chương trình đào tạo kỹ năng giao tiếp hiệu quả, đặc biệt trong môi trường đa văn hóa và quốc tế hóa.

Câu hỏi thường gặp

1. Chuyển di ngữ dụng là gì và tại sao nó quan trọng trong học tiếng Anh?
   Chuyển di ngữ dụng là hiện tượng người học áp dụng quy tắc giao tiếp của ngôn ngữ mẹ đẻ vào ngôn ngữ thứ hai, có thể dẫn đến hiểu lầm hoặc thất bại giao tiếp. Hiểu và kiểm soát chuyển di giúp nâng cao năng lực giao tiếp hiệu quả và phù hợp văn hóa.

2. Tại sao sinh viên HVU thường sử dụng chiến lược hạ thấp lời khen khi phản hồi?
   Do ảnh hưởng văn hóa Việt Nam đề cao sự khiêm tốn, sinh viên có xu hướng phủ nhận hoặc giảm nhẹ lời khen để tránh gây cảm giác tự mãn, điều này khác biệt với cách phản hồi trực tiếp và tích cực trong văn hóa nói tiếng Anh.

3. Phương pháp DCT có ưu điểm và hạn chế gì trong nghiên cứu ngữ dụng?
   DCT cho phép thu thập dữ liệu nhanh, kiểm soát tình huống xã hội, dễ phân tích nhưng phản hồi có thể không hoàn toàn tự nhiên như trong giao tiếp thực tế, do người tham gia tưởng tượng tình huống.

4. Làm thế nào để giảng viên có thể giúp sinh viên tránh chuyển di ngữ dụng tiêu cực?
   Giảng viên nên tích hợp bài giảng về ngữ dụng và giao tiếp liên văn hóa, sử dụng các tình huống thực tế, phương tiện đa phương tiện, và tạo môi trường thực hành giao tiếp đa dạng để sinh viên nhận thức và điều chỉnh hành vi giao tiếp.

5. Chiến lược phản hồi lời khen nào được khuyến khích sử dụng trong giao tiếp tiếng Anh?
   Chiến lược "Appreciation token" (ví dụ: "Thank you") được khuyến khích vì thể hiện sự lịch sự và chấp nhận lời khen một cách tích cực, giúp duy trì mối quan hệ xã hội hài hòa trong văn hóa nói tiếng Anh.

Kết luận

• Nghiên cứu đã xác định được các chiến lược phản hồi lời khen phổ biến và sự khác biệt rõ rệt giữa sinh viên HVU và người bản ngữ tiếng Anh, đồng thời chỉ ra sự chuyển di ngữ dụng từ tiếng Việt sang tiếng Anh của sinh viên HVU.
• Hai phổ chiến lược phản hồi lời khen gồm phổ từ chấp nhận đến phủ nhận và phổ tránh né được sử dụng để phân tích dữ liệu, với tám trong mười chiến lược được chuyển di.
• Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao nhận thức về năng lực ngữ dụng và giao tiếp liên văn hóa cho người học tiếng Anh tại Việt Nam.
• Đề xuất tích hợp giảng dạy ngữ dụng vào chương trình học, sử dụng phương tiện đa phương tiện và tổ chức các hoạt động giao tiếp thực hành nhằm cải thiện kỹ năng phản hồi lời khen.
• Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng nghiên cứu sang các hành vi ngữ dụng khác, sử dụng đa dạng công cụ thu thập dữ liệu và khảo sát trên mẫu lớn hơn để tăng tính khái quát.

Hãy bắt đầu áp dụng các giải pháp được đề xuất để nâng cao năng lực giao tiếp tiếng Anh của bạn và sinh viên, đồng thời đóng góp vào sự phát triển của giáo dục ngôn ngữ tại Việt Nam.