Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2018-2020, báo chí Việt Nam chứng kiến sự phát triển đa dạng của các loại hình báo in và báo điện tử, đặc biệt trong việc tuyên truyền về người tốt việc tốt (NTVT). Báo in và báo điện tử như Báo Đà Nẵng, Báo Tuổi Trẻ Thành phố Hồ Chí Minh và Báo điện tử VietnamPlus đã trở thành kênh truyền tải quan trọng các tác phẩm ký chân dung (KCD) về những con người tiêu biểu trong xã hội. Tuy nhiên, số lượng và chất lượng các bài KCD về NTVT vẫn còn hạn chế so với yêu cầu tuyên truyền của Đảng và Nhà nước. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát nội dung và hình thức các bài KCD trên các báo này, đánh giá ưu nhược điểm và đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng tác phẩm, góp phần lan tỏa giá trị tốt đẹp trong cộng đồng.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các bài KCD trên báo in và báo điện tử của ba tờ báo tiêu biểu tại Việt Nam trong giai đoạn 2018-2020. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp số liệu cụ thể về tần suất xuất hiện, nội dung, hình thức thể hiện và mức độ tiếp nhận của độc giả đối với các bài KCD về NTVT. Qua đó, nghiên cứu góp phần nâng cao hiệu quả tuyên truyền, tạo động lực tinh thần thúc đẩy phong trào thi đua yêu nước và xây dựng con người Việt Nam toàn diện, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình báo chí hiện đại, trong đó có:

  • Lý thuyết báo chí chính luận nghệ thuật: Ký chân dung là thể loại báo chí kết hợp giữa tính chính luận và nghệ thuật, phản ánh chân thực con người tiêu biểu qua bút pháp đặc tả, kết cấu linh hoạt và ngôn ngữ giàu hình tượng.
  • Lý thuyết truyền thông đa phương tiện (Mega Story): Ứng dụng trong báo điện tử với các tác phẩm đa phương tiện, kết hợp chữ viết, ảnh, video, đồ họa tương tác nhằm tăng sức hấp dẫn và hiệu quả truyền tải thông tin.
  • Khái niệm người tốt việc tốt (NTVT): Được định nghĩa theo tiêu chí của Đảng và Nhà nước, bao gồm các phẩm chất như tinh thần yêu nước, nhân ái, trách nhiệm và nêu gương, đồng thời phải đáp ứng tính chân thực, khách quan, thời sự và đại chúng trong báo chí.

Các khái niệm chính bao gồm: báo in, báo điện tử, ký chân dung, người tốt việc tốt, Mega Story, và tiêu chí đánh giá chất lượng tác phẩm báo chí.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập hơn 500 bài ký chân dung về NTVT trên báo in và báo điện tử của Báo Đà Nẵng, Báo Tuổi Trẻ TP. Hồ Chí Minh và Báo điện tử VietnamPlus trong giai đoạn 2018-2020.
  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích từ các chuyên mục ký chân dung, đảm bảo đại diện cho cả báo in và báo điện tử.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích nội dung, hình thức thể hiện, tần suất xuất hiện, sử dụng ảnh, video và các yếu tố đa phương tiện; đồng thời phân tích thông điệp và phản hồi của độc giả qua khảo sát xã hội học.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích dữ liệu trong 12 tháng, từ tháng 1/2021 đến tháng 12/2021, kết hợp phỏng vấn sâu 8-10 nhà báo có kinh nghiệm viết KCD và phát phiếu khảo sát ý kiến độc giả.

Phương pháp thống kê được áp dụng để tổng hợp số liệu, so sánh tỷ lệ sử dụng ảnh, video và mức độ tiếp nhận của độc giả giữa báo in và báo điện tử.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tần suất xuất hiện bài ký chân dung về NTVT: Báo Tuổi Trẻ có số lượng bài KCD nhiều nhất với khoảng 45% tổng số bài khảo sát, tiếp theo là Báo Đà Nẵng chiếm 30%, và VietnamPlus chiếm 25%. Báo điện tử chiếm tỷ lệ 60% trong tổng số bài KCD, cho thấy xu hướng chuyển dịch sang báo điện tử ngày càng rõ nét.

  2. Nội dung và hình thức thể hiện: 70% bài KCD trên báo in sử dụng ảnh minh họa, trong khi báo điện tử có tỷ lệ sử dụng ảnh và video lên đến 85%, tạo sự sinh động và hấp dẫn hơn. Tuy nhiên, chỉ khoảng 40% bài KCD trên báo điện tử áp dụng hình thức Mega Story đa phương tiện, còn lại chủ yếu là bài viết truyền thống.

  3. Mức độ tiếp nhận của độc giả: Qua khảo sát xã hội học với hơn 500 độc giả, 65% đánh giá cao tính chân thực và cảm xúc trong các bài KCD, 55% cho rằng các bài trên báo điện tử hấp dẫn hơn nhờ đa phương tiện, nhưng 30% độc giả vẫn ưu tiên đọc báo in vì độ tin cậy và chiều sâu phân tích.

  4. Hạn chế của các bài KCD: Nhiều bài KCD còn thiếu chiều sâu về nội tâm nhân vật, chưa khai thác triệt để các tình huống xung đột để làm nổi bật tính cách. Một số bài trên báo in có xu hướng liệt kê thành tích, thiếu sự sáng tạo trong kết cấu, còn báo điện tử đôi khi quá chú trọng hình thức mà giảm sút nội dung.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ sự khác biệt về đặc trưng báo in và báo điện tử. Báo in ưu thế về độ tin cậy, phân tích sâu sắc nhưng hạn chế về tính thời sự và đa phương tiện. Báo điện tử có ưu thế về cập nhật nhanh, đa phương tiện nhưng đôi khi thiếu sự kiểm duyệt kỹ lưỡng, dẫn đến chất lượng nội dung chưa đồng đều.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả khảo sát cho thấy sự phát triển tích cực trong việc sử dụng ký chân dung để tuyên truyền NTVT, nhất là trên báo điện tử như VietnamPlus với các tác phẩm Mega Story công phu. Tuy nhiên, vẫn cần cải thiện kỹ năng viết và sáng tạo nội dung để tăng sức thuyết phục và lan tỏa.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ bài KCD theo từng báo và loại hình báo chí, bảng so sánh tỷ lệ sử dụng ảnh, video giữa báo in và báo điện tử, cùng biểu đồ tròn về mức độ hài lòng của độc giả.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo kỹ năng viết ký chân dung cho nhà báo: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về bút pháp đặc tả, kết cấu linh hoạt và khai thác chiều sâu nhân vật, nhằm nâng cao chất lượng nội dung bài KCD. Thời gian thực hiện: 6 tháng; chủ thể: Ban biên tập các tòa soạn.

  2. Phát triển chuyên mục ký chân dung chuyên biệt trên báo in và báo điện tử: Xây dựng chuyên trang, chuyên mục cố định về NTVT để thu hút độc giả và tạo thương hiệu riêng. Thời gian: 3 tháng; chủ thể: Ban biên tập và phòng truyền thông.

  3. Ứng dụng đa phương tiện và công nghệ báo chí hiện đại: Khuyến khích sử dụng Mega Story, video, infographic trong bài KCD trên báo điện tử để tăng tính hấp dẫn và hiệu quả truyền tải. Thời gian: 12 tháng; chủ thể: Bộ phận kỹ thuật và biên tập.

  4. Tăng cường tương tác và phản hồi độc giả: Sử dụng khảo sát, bình luận và diễn đàn để thu thập ý kiến độc giả, từ đó điều chỉnh nội dung phù hợp hơn với nhu cầu công chúng. Thời gian: liên tục; chủ thể: Ban biên tập và phòng nghiên cứu thị trường.

  5. Chính sách hỗ trợ tài chính và nhuận bút cho tác phẩm chất lượng cao: Xây dựng cơ chế thưởng, hỗ trợ kinh phí cho các bài KCD có giá trị giáo dục và lan tỏa tích cực. Thời gian: 6 tháng; chủ thể: Ban lãnh đạo tòa soạn và các cơ quan quản lý báo chí.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà báo và biên tập viên: Nâng cao kỹ năng viết ký chân dung, hiểu rõ đặc trưng và vai trò của thể loại trong tuyên truyền NTVT, từ đó tạo ra các tác phẩm chất lượng, hấp dẫn độc giả.

  2. Giảng viên và sinh viên ngành Báo chí - Truyền thông: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý luận và thực tiễn ký chân dung trên báo in và báo điện tử, giúp nâng cao kiến thức chuyên môn và kỹ năng nghề nghiệp.

  3. Cơ quan quản lý báo chí và truyền thông: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, định hướng phát triển báo chí, đặc biệt trong việc tuyên truyền các giá trị đạo đức, nhân văn qua ký chân dung.

  4. Các tổ chức nghiên cứu và phát triển văn hóa xã hội: Hiểu rõ vai trò của báo chí trong việc lan tỏa các gương NTVT, từ đó phối hợp với báo chí để thúc đẩy phong trào thi đua yêu nước và xây dựng con người Việt Nam toàn diện.

Câu hỏi thường gặp

  1. Ký chân dung là gì và tại sao nó quan trọng trong báo chí?
    Ký chân dung là thể loại báo chí phản ánh chân thực con người tiêu biểu qua bút pháp đặc tả và kết cấu linh hoạt. Nó quan trọng vì giúp lan tỏa các giá trị đạo đức, nhân văn, tạo động lực tinh thần cho xã hội.

  2. Sự khác biệt chính giữa ký chân dung trên báo in và báo điện tử là gì?
    Báo in ưu thế về độ tin cậy, phân tích sâu sắc, trong khi báo điện tử có tính thời sự cao, đa phương tiện và tương tác tốt hơn, giúp thu hút độc giả đa dạng.

  3. Làm thế nào để nâng cao chất lượng bài ký chân dung về người tốt việc tốt?
    Cần đào tạo kỹ năng viết, áp dụng đa phương tiện, xây dựng chuyên mục chuyên biệt, tăng cường tương tác độc giả và có chính sách hỗ trợ tài chính cho tác phẩm chất lượng.

  4. Tiêu chí đánh giá người tốt việc tốt trên báo chí gồm những gì?
    Bao gồm tinh thần yêu nước, nhân ái, trách nhiệm, nêu gương, đồng thời đảm bảo tính chân thực, khách quan, thời sự và phù hợp với đại chúng.

  5. Báo điện tử VietnamPlus có điểm gì nổi bật trong việc tuyên truyền ký chân dung?
    VietnamPlus tiên phong áp dụng Mega Story, báo chí dữ liệu và đa phương tiện, tạo ra các tác phẩm công phu, hấp dẫn, góp phần định hướng thông tin đúng đắn và lan tỏa giá trị tốt đẹp.

Kết luận

  • Ký chân dung trên báo in và báo điện tử là công cụ hiệu quả trong tuyên truyền người tốt việc tốt, góp phần xây dựng con người Việt Nam toàn diện.
  • Báo điện tử ngày càng chiếm ưu thế với đa phương tiện và tính thời sự, nhưng báo in vẫn giữ vai trò quan trọng về độ tin cậy và chiều sâu nội dung.
  • Nghiên cứu đã chỉ ra các ưu điểm, hạn chế và đề xuất giải pháp thiết thực nhằm nâng cao chất lượng bài ký chân dung trên các tờ báo khảo sát.
  • Các giải pháp tập trung vào đào tạo kỹ năng, phát triển chuyên mục, ứng dụng công nghệ và chính sách hỗ trợ tài chính.
  • Đề nghị các cơ quan báo chí, nhà báo và các bên liên quan phối hợp thực hiện để phát huy tối đa vai trò của ký chân dung trong tuyên truyền và giáo dục xã hội.

Hành động tiếp theo: Các tòa soạn nên triển khai ngay các khóa đào tạo kỹ năng viết ký chân dung và xây dựng chuyên mục chuyên biệt trong vòng 6 tháng tới để nâng cao chất lượng tác phẩm, đồng thời áp dụng đa phương tiện trong báo điện tử nhằm thu hút độc giả và lan tỏa giá trị tốt đẹp trong xã hội.