Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế xã hội của Việt Nam, các dự án đầu tư xây dựng hạ tầng kỹ thuật, công trình dân dụng và công nghiệp đóng vai trò then chốt. Tuy nhiên, theo báo cáo của ngành xây dựng, khoảng 70% các dự án đầu tư xây dựng tại Việt Nam thường xuyên chậm tiến độ, gây ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống người dân và sự phát triển kinh tế địa phương. Một trong những nguyên nhân quan trọng nhưng ít được nghiên cứu sâu là công tác giải phóng mặt bằng (GPMB). Nghiên cứu này tập trung khảo sát 140 đối tượng liên quan tại thành phố Rạch Giá, tỉnh Kiên Giang nhằm phân tích ảnh hưởng của công tác GPMB đến chậm tiến độ xây dựng.

Mục tiêu cụ thể của nghiên cứu là: (1) khảo sát và phân tích các yếu tố khó khăn trong công tác GPMB tại các dự án xây dựng ở Rạch Giá; (2) xác định các nhân tố chính ảnh hưởng đến công tác GPMB; (3) xây dựng mô hình hồi quy đánh giá mức độ ảnh hưởng của công tác GPMB đến chậm tiến độ xây dựng; (4) kiểm chứng mô hình dự báo trên các dự án thực tế. Phạm vi nghiên cứu giới hạn trong các dự án xây dựng hạ tầng kỹ thuật, trung tâm thương mại, khu dân cư và kè sông tại Rạch Giá trong giai đoạn thi công và một số dự án đã hoàn thành.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và quản lý đất đai, từ đó góp phần nâng cao hiệu quả công tác GPMB, giảm thiểu chậm tiến độ và tăng cường phát triển bền vững ngành xây dựng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết quản lý dự án xây dựng: tập trung vào các yếu tố ảnh hưởng đến tiến độ thi công, bao gồm năng lực quản lý, nguồn lực tài chính, và các yếu tố ngoại vi như thời tiết, pháp lý.
  • Mô hình phân tích nhân tố khám phá (EFA): được sử dụng để rút gọn và phân loại các yếu tố ảnh hưởng công tác GPMB thành các nhóm nhân tố chính.
  • Lý thuyết hồi quy tuyến tính đa biến: áp dụng để xây dựng mô hình dự báo mức độ ảnh hưởng của công tác GPMB đến chậm tiến độ xây dựng.
  • Các khái niệm chính bao gồm: giải phóng mặt bằng, bồi thường, hỗ trợ tái định cư, tiến độ thi công, chậm tiến độ, năng lực quản lý dự án, và biến động thị trường đất đai.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập thông qua bảng câu hỏi khảo sát 140 đối tượng gồm cán bộ quản lý dự án, đơn vị giải phóng mặt bằng, cơ quan nhà nước và người dân bị ảnh hưởng tại thành phố Rạch Giá. Bảng câu hỏi được thiết kế dựa trên các biến quan sát liên quan đến công tác GPMB và tiến độ xây dựng, phân phối qua thư điện tử và trực tiếp.

Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Kiểm định độ tin cậy thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha (kết quả đạt trên 0.8, đảm bảo độ tin cậy cao).
  • Phân tích nhân tố khám phá (EFA) để rút gọn 22 yếu tố ban đầu thành 4 nhân tố chính, giải thích 63.435% sự biến thiên dữ liệu.
  • Phân tích hồi quy tuyến tính đa biến theo phương pháp Enter và Stepwise để xây dựng mô hình dự báo ảnh hưởng của công tác GPMB đến chậm tiến độ.
  • Kiểm định T-test so sánh kết quả dự báo mô hình với dữ liệu thực tế từ 5 dự án hoàn thành tại Rạch Giá.
  • Thời gian thu thập dữ liệu kéo dài 2 tháng, đảm bảo tính đại diện và độ chính xác của mẫu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Phân loại mức độ ảnh hưởng của các yếu tố GPMB: Từ 22 yếu tố khảo sát, có 5 yếu tố ảnh hưởng mạnh nhất với điểm trung bình từ 3.37 trở lên, bao gồm giá bồi thường đất đai, hỗ trợ tái định cư, năng lực thực hiện công tác GPMB, chính sách pháp lý và biến động thị trường đất. Ngược lại, 5 yếu tố ít ảnh hưởng nhất có điểm trung bình khoảng 2.0.

  2. Kết quả phân tích nhân tố EFA: 22 yếu tố được rút gọn thành 4 nhân tố chính gồm: (NT1) Trình độ năng lực và áp dụng công nghệ thông tin; (NT2) Giá bồi thường, hỗ trợ và quản lý đất đai; (NT3) Văn bản pháp lý và biến động thị trường; (NT4) Nguồn nhân lực. Các nhân tố này giải thích 63.435% tổng phương sai, cho thấy tính hợp lý của mô hình.

  3. Mô hình hồi quy tuyến tính: Mô hình 1 với biến phụ thuộc là mức độ chậm tiến độ và các biến độc lập là 4 nhân tố chính đạt hệ số R2 hiệu chỉnh cao nhất, cho thấy mô hình có độ chính xác dự báo lên đến 79%. Các hệ số beta cho thấy nhân tố giá bồi thường và hỗ trợ có ảnh hưởng lớn nhất đến chậm tiến độ.

  4. Kiểm chứng mô hình trên 5 dự án thực tế: Mức độ ảnh hưởng thực tế của công tác GPMB đến tiến độ xây dựng trung bình là 73.3%, trong khi mô hình dự báo là 79%, tương ứng với độ chính xác 92.4%. Điều này khẳng định mô hình dự báo phù hợp và có thể ứng dụng thực tiễn.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính dẫn đến chậm tiến độ xây dựng là do công tác giải phóng mặt bằng còn nhiều vướng mắc như giá bồi thường chưa sát với thị trường, chính sách hỗ trợ chưa phù hợp, năng lực thực hiện của các đơn vị còn hạn chế và sự biến động của thị trường đất đai. Kết quả này tương đồng với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về ảnh hưởng của công tác bồi thường giải phóng mặt bằng đến tiến độ dự án.

Việc áp dụng phân tích nhân tố giúp hệ thống hóa các yếu tố phức tạp thành các nhóm nhân tố có ý nghĩa quản lý, từ đó tạo điều kiện xây dựng các chính sách và giải pháp cụ thể. Mô hình hồi quy tuyến tính đa biến cung cấp công cụ dự báo chính xác, hỗ trợ các nhà quản lý dự án đánh giá và kiểm soát rủi ro chậm tiến độ do GPMB.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ ảnh hưởng trung bình của từng yếu tố, bảng tổng hợp kết quả phân tích nhân tố và bảng so sánh kết quả dự báo với thực tế để minh họa tính hiệu quả của mô hình.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền và phổ biến chính sách bồi thường: Chủ đầu tư và cơ quan quản lý cần đẩy mạnh tuyên truyền để người dân hiểu rõ quyền lợi, chính sách bồi thường và hỗ trợ, từ đó nâng cao sự đồng thuận và giảm thiểu khiếu kiện. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, chủ thể là Ban quản lý dự án và UBND địa phương.

  2. Điều chỉnh giá bồi thường sát với giá thị trường: Cơ quan nhà nước cần thường xuyên cập nhật và ban hành giá bồi thường phù hợp với biến động thị trường đất đai nhằm đảm bảo quyền lợi người dân, tránh kéo dài thời gian bàn giao mặt bằng. Thời gian thực hiện hàng năm, chủ thể là Sở Tài nguyên và Môi trường.

  3. Nâng cao năng lực và ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác GPMB: Đào tạo cán bộ, trang bị phần mềm quản lý hiện đại để tăng hiệu quả đo đạc, kiểm kê và theo dõi tiến độ giải phóng mặt bằng. Thời gian thực hiện 12 tháng, chủ thể là Ban quản lý dự án và đơn vị giải phóng mặt bằng.

  4. Rút ngắn thủ tục pháp lý và giải quyết khiếu nại nhanh chóng: Cơ quan nhà nước cần đơn giản hóa quy trình phê duyệt kế hoạch GPMB, đồng thời thiết lập cơ chế giải quyết khiếu nại minh bạch, kịp thời để tránh kéo dài thời gian thi công. Thời gian thực hiện 6-9 tháng, chủ thể là UBND các cấp và cơ quan pháp lý.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chủ đầu tư và Ban quản lý dự án xây dựng: Nghiên cứu cung cấp công cụ đánh giá và dự báo ảnh hưởng của công tác GPMB đến tiến độ, giúp quản lý rủi ro và lập kế hoạch hiệu quả.

  2. Cơ quan nhà nước quản lý đất đai và quy hoạch: Tham khảo để điều chỉnh chính sách bồi thường, hỗ trợ và cải thiện quy trình pháp lý nhằm thúc đẩy tiến độ dự án.

  3. Đơn vị giải phóng mặt bằng và tư vấn quản lý dự án: Áp dụng các kết quả phân tích nhân tố và mô hình hồi quy để nâng cao năng lực thực hiện và phối hợp với các bên liên quan.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành xây dựng, quản lý dự án: Tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, phân tích dữ liệu và xây dựng mô hình dự báo trong lĩnh vực xây dựng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Công tác giải phóng mặt bằng ảnh hưởng như thế nào đến tiến độ xây dựng?
    Công tác GPMB chậm làm trì hoãn việc bàn giao mặt bằng sạch cho nhà thầu, dẫn đến gián đoạn thi công và kéo dài thời gian hoàn thành dự án. Nghiên cứu cho thấy GPMB chiếm khoảng 73-79% mức độ ảnh hưởng đến chậm tiến độ.

  2. Những yếu tố nào trong công tác GPMB gây ra chậm tiến độ nhiều nhất?
    Các yếu tố chính gồm giá bồi thường đất đai không sát với thị trường, chính sách hỗ trợ chưa phù hợp, năng lực thực hiện của đơn vị giải phóng mặt bằng và biến động thị trường đất đai.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để phân tích dữ liệu?
    Nghiên cứu sử dụng phân tích nhân tố khám phá (EFA) để rút gọn các yếu tố, kết hợp hồi quy tuyến tính đa biến để xây dựng mô hình dự báo ảnh hưởng của GPMB đến tiến độ xây dựng.

  4. Mô hình dự báo có độ chính xác như thế nào?
    Mô hình dự báo đạt độ chính xác khoảng 92.4% khi so sánh với dữ liệu thực tế từ 5 dự án hoàn thành tại Rạch Giá, cho thấy tính ứng dụng cao trong thực tiễn.

  5. Giải pháp nào hiệu quả nhất để giảm thiểu chậm tiến độ do GPMB?
    Điều chỉnh giá bồi thường sát với thị trường và nâng cao năng lực thực hiện công tác GPMB được đánh giá là những giải pháp then chốt, kết hợp với cải thiện chính sách hỗ trợ và rút ngắn thủ tục pháp lý.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định 4 nhân tố chính ảnh hưởng đến công tác giải phóng mặt bằng gồm năng lực và công nghệ, giá bồi thường và hỗ trợ, pháp lý và biến động thị trường, nguồn nhân lực.
  • Mô hình hồi quy tuyến tính đa biến được xây dựng có độ chính xác dự báo lên đến 79%, kiểm chứng thực tế đạt 92.4%.
  • Công tác giải phóng mặt bằng chiếm tỷ trọng lớn trong nguyên nhân chậm tiến độ xây dựng các dự án tại thành phố Rạch Giá.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào điều chỉnh chính sách bồi thường, nâng cao năng lực thực hiện và cải thiện quy trình pháp lý.
  • Nghiên cứu mở ra hướng phát triển tiếp theo là áp dụng mô hình dự báo vào quản lý dự án thực tế và mở rộng phạm vi nghiên cứu ra các địa phương khác.

Để nâng cao hiệu quả công tác giải phóng mặt bằng và giảm thiểu chậm tiến độ xây dựng, các nhà quản lý dự án, cơ quan nhà nước và các bên liên quan cần phối hợp chặt chẽ, áp dụng các giải pháp khoa học và chính sách phù hợp. Hành động ngay hôm nay sẽ góp phần thúc đẩy phát triển bền vững ngành xây dựng và kinh tế địa phương.