Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay tại Việt Nam, việc phát triển năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 12 trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn. Theo báo cáo của ngành giáo dục, năng lực cảm thụ văn học không chỉ giúp học sinh hiểu sâu sắc giá trị nghệ thuật của tác phẩm mà còn phát triển tư duy sáng tạo, khả năng phân tích và đánh giá văn bản. Tuy nhiên, thực trạng dạy học hiện đại tại một số trường THPT phổ thông cho thấy năng lực này chưa được chú trọng đúng mức, dẫn đến hiệu quả tiếp nhận văn học của học sinh còn hạn chế.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là khảo sát cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 12 trong dạy học Ngữ văn hiện đại tại Việt Nam, từ đó đề xuất các biện pháp đổi mới phương pháp dạy học nhằm nâng cao năng lực này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hai trường THPT Mỹ Thọ và Lý Nhân Tông, tỉnh Nam Định, trong năm học 2017-2018. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để giáo viên Ngữ văn áp dụng phương pháp phát triển năng lực cảm thụ văn học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết phát triển năng lực và lý thuyết cảm thụ văn học. Lý thuyết phát triển năng lực được hiểu là khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng, thái độ và giá trị để thực hiện hiệu quả các hoạt động học tập và đời sống. Lý thuyết cảm thụ văn học tập trung vào quá trình nhận thức, đánh giá và thưởng thức các giá trị nghệ thuật trong tác phẩm văn học, bao gồm các khái niệm chính như: năng lực cảm thụ, năng lực đọc hiểu văn bản, năng lực sáng tạo và năng lực phản biện.

Ngoài ra, luận văn còn vận dụng mô hình đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh, nhấn mạnh vai trò của giáo viên trong việc thiết kế hệ thống bài tập phát triển năng lực cảm thụ văn học thông qua đọc hiểu văn bản hiện đại.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính của nghiên cứu bao gồm: tài liệu lý luận về năng lực cảm thụ văn học, kết quả khảo sát thực trạng dạy học tại hai trường THPT Mỹ Thọ và Lý Nhân Tông, cùng với các bảng hỏi, phiếu đánh giá của giáo viên và học sinh lớp 12. Cỡ mẫu khảo sát gồm 58 giáo viên và 120 học sinh, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện.

Phương pháp phân tích dữ liệu sử dụng kết hợp phân tích định tính và định lượng. Phân tích định tính dựa trên hệ thống luận điểm khoa học về năng lực cảm thụ và đổi mới phương pháp dạy học; phân tích định lượng sử dụng thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm để đánh giá hiệu quả các biện pháp đổi mới. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2017 đến tháng 6/2018, bao gồm giai đoạn khảo sát, thiết kế biện pháp và thực nghiệm đổi mới phương pháp dạy học.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng năng lực cảm thụ văn học của học sinh lớp 12 còn hạn chế: Kết quả khảo sát cho thấy khoảng 65% học sinh chưa đạt mức độ cảm thụ văn học tốt, đặc biệt trong việc nhận diện và đánh giá các yếu tố nghệ thuật trong tác phẩm hiện đại. So với các môn học khác, năng lực này thấp hơn khoảng 20%.

  2. Phương pháp dạy học hiện tại chưa phát huy hiệu quả phát triển năng lực cảm thụ: 70% giáo viên cho biết phương pháp giảng dạy chủ yếu là truyền thụ kiến thức, chưa chú trọng đến việc phát triển năng lực cảm thụ cho học sinh. Học sinh thường chỉ nghe giảng và ghi chép, thiếu cơ hội thực hành và sáng tạo.

  3. Hệ thống bài tập phát triển năng lực cảm thụ văn học còn đơn điệu: Qua phân tích các bài tập, chỉ khoảng 30% bài tập được thiết kế theo hướng phát triển năng lực cảm thụ, còn lại tập trung vào kiểm tra kiến thức thuần túy. Điều này làm giảm khả năng vận dụng và sáng tạo của học sinh.

  4. Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực cảm thụ mang lại hiệu quả tích cực: Thực nghiệm tại hai trường cho thấy sau khi áp dụng hệ thống bài tập phát triển năng lực cảm thụ, tỷ lệ học sinh đạt mức độ cảm thụ tốt tăng lên 45%, tăng 15% so với trước khi thực nghiệm.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của thực trạng trên là do giáo viên chưa được trang bị đầy đủ kiến thức và kỹ năng về phát triển năng lực cảm thụ văn học, đồng thời thiếu tài liệu và bài tập phù hợp. So sánh với một số nghiên cứu trong ngành giáo dục, kết quả này tương đồng với báo cáo của ngành về việc đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn còn nhiều khó khăn.

Việc thiết kế hệ thống bài tập phát triển năng lực cảm thụ dựa trên lý thuyết cảm thụ văn học và mô hình đổi mới phương pháp dạy học đã giúp học sinh tăng khả năng nhận diện, phân tích và sáng tạo trong quá trình tiếp nhận văn bản. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ học sinh đạt năng lực cảm thụ trước và sau thực nghiệm, cũng như bảng tổng hợp đánh giá của giáo viên về hiệu quả phương pháp mới.

Kết quả nghiên cứu khẳng định tầm quan trọng của việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực cảm thụ văn học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục Ngữ văn phổ thông hiện đại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về phát triển năng lực cảm thụ văn học: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về lý thuyết và phương pháp phát triển năng lực cảm thụ cho giáo viên Ngữ văn trong vòng 1 năm, do Sở Giáo dục phối hợp với các trường đại học sư phạm thực hiện.

  2. Xây dựng và phổ biến hệ thống bài tập phát triển năng lực cảm thụ văn học: Thiết kế bộ bài tập mẫu theo hướng đổi mới, phù hợp với chương trình Ngữ văn lớp 12, áp dụng thí điểm tại các trường THPT trong 2 năm tiếp theo, nhằm nâng cao hiệu quả dạy học.

  3. Khuyến khích áp dụng phương pháp dạy học tích cực, lấy học sinh làm trung tâm: Giáo viên cần vận dụng các kỹ thuật như thảo luận nhóm, đóng vai, sáng tác văn học để phát triển năng lực cảm thụ, với mục tiêu tăng tỷ lệ học sinh đạt năng lực cảm thụ tốt lên ít nhất 50% trong 3 năm.

  4. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và tài liệu dạy học: Các trường THPT cần được trang bị thư viện điện tử, phòng học đa phương tiện để hỗ trợ học sinh tiếp cận văn bản hiện đại một cách sinh động và hiệu quả.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Ngữ văn THPT: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để đổi mới phương pháp dạy học, giúp giáo viên nâng cao năng lực cảm thụ văn học cho học sinh.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Các cán bộ quản lý có thể vận dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và phát triển chương trình dạy học Ngữ văn.

  3. Sinh viên sư phạm Ngữ văn: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc học tập, nghiên cứu và thực hành phương pháp dạy học phát triển năng lực cảm thụ văn học.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục và ngôn ngữ học: Luận văn góp phần mở rộng hiểu biết về phát triển năng lực cảm thụ văn học trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông hiện đại.

Câu hỏi thường gặp

  1. Năng lực cảm thụ văn học là gì?
    Năng lực cảm thụ văn học là khả năng nhận biết, đánh giá và thưởng thức các giá trị nghệ thuật trong tác phẩm văn học, giúp người học hiểu sâu sắc và sáng tạo khi tiếp nhận văn bản.

  2. Tại sao cần phát triển năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 12?
    Bởi lớp 12 là giai đoạn chuẩn bị cho kỳ thi tốt nghiệp và đại học, năng lực này giúp học sinh nâng cao kỹ năng đọc hiểu, phân tích và sáng tạo, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.

  3. Phương pháp dạy học nào hiệu quả để phát triển năng lực cảm thụ?
    Phương pháp tích cực, lấy học sinh làm trung tâm, kết hợp thảo luận, sáng tác và thực hành cảm thụ văn học được đánh giá cao về hiệu quả.

  4. Hệ thống bài tập phát triển năng lực cảm thụ gồm những nội dung gì?
    Bao gồm các bài tập đọc hiểu sâu sắc, phân tích nghệ thuật, sáng tác văn học và phản biện, giúp học sinh vận dụng kiến thức và kỹ năng cảm thụ.

  5. Làm thế nào để giáo viên áp dụng đổi mới phương pháp dạy học trong thực tế?
    Giáo viên cần được đào tạo bài bản, có tài liệu hướng dẫn cụ thể, đồng thời thực hành thường xuyên và nhận phản hồi để điều chỉnh phương pháp phù hợp với học sinh.

Kết luận

  • Năng lực cảm thụ văn học là yếu tố then chốt trong dạy học Ngữ văn lớp 12 hiện đại tại Việt Nam.
  • Thực trạng dạy học hiện nay chưa phát triển đầy đủ năng lực này cho học sinh, ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục.
  • Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực cảm thụ mang lại hiệu quả tích cực, tăng tỷ lệ học sinh cảm thụ tốt lên khoảng 15-20%.
  • Cần triển khai đồng bộ các giải pháp đào tạo giáo viên, xây dựng bài tập, áp dụng phương pháp tích cực và đầu tư cơ sở vật chất.
  • Luận văn mở ra hướng nghiên cứu và thực hành mới, góp phần nâng cao chất lượng dạy học Ngữ văn phổ thông hiện đại.

Hành động tiếp theo: Các trường THPT và Sở Giáo dục nên phối hợp triển khai các đề xuất đổi mới phương pháp dạy học, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng áp dụng để nâng cao năng lực cảm thụ văn học cho học sinh toàn quốc.