Luận án về đặc điểm sinh học và khả năng nhân giống cá ong căng terapon jarbua ở vùng ven biển Thừa Thiên Huế

• Trường học: Trường Đại Học Nông Lâm Huế
• Chuyên ngành: Sinh học
• Đề tài: Nghiên Cứu Sinh Học Và Nhân Giống Cá Ong Căng Terapon Jarbua Tại Thừa Thiên Huế
• Loại tài liệu: luận văn
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Thừa Thiên Huế

• MỤC LỤC
• 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 1.1. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
• 1.1.1. Tình hình nghiên cứu về họ cá Căng (Teraponidae) trên thế giới
• 1.1.2. Tình hình nghiên cứu tại Việt Nam
• 1.1.3. Một số nghiên cứu về sinh sản nhân tạo cá biển ở Việt Nam
• 1.2. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN CỦA TỈNH THỪA THIÊN HUẾ
• 1.2.1. Vị trí địa lý
• 1.2.2. Khí hậu và thủy văn
• 1.2.3. Điều kiện kinh tế - xã hội
• 1.3. ỐI TƢỢNG, ỊA IỂM, THỜI GIAN VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 1.3.1. ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU
• 1.3.2. THỜI GIAN NGHIÊN CỨU
• 1.3.3. ĐỊA ĐIỂM NGHIÊN CỨU
• 1.3.3.1. Địa điểm thu mẫu
• 1.3.3.2. Địa điểm phân tích mẫu
• 1.3.3.3. Địa điểm thăm dò khả năng nhân giống
• 1.3.4. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 1.3.4.1. Phƣơng pháp nghiên cứu ngoài thực địa
• 1.3.4.2. Phƣơng pháp nghiên cứu trong phòng thí nghiệm
• 1.3.4.3. Thăm dò khả năng nhân giống của cá Ong căng
• 1.3.4.4. Phƣơng pháp xử lý số liệu
• 1.4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN
• 1.4.1. ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC CỦA CÁ ONG CĂNG
• 1.4.1.1. Đặc điểm sinh trƣởng của cá
• 1.4.1.2. Đặc điểm dinh dƣỡng
• 1.4.1.3. Đặc điểm sinh sản
• 1.4.2. THỬ NGHIỆM KHẢ NĂNG NHÂN GIỐNG CÁ ONG CĂNG
• 1.4.2.1. Kích thích sinh sản và ấp trứng cá Ong căng
• 1.4.2.2. Kỹ thuật ƣơng từ cá bột lên cá hƣơng
• 1.4.2.3. Kỹ thuật ƣơng từ cá hƣơng lên cá giống
• 1.4.3. XÂY DỰNG QUY TRÌNH NHÂN GIỐNG CÁ ONG CĂNG
• 1.4.3.1. Kỹ thuật nuôi vỗ thành thục cá bố mẹ
• 1.4.3.2. Kỹ thuật tuyển chọn cá bố mẹ và cho đẻ
• 1.4.3.3. Kỹ thuật thu, ấp trứng nở ra cá bột
• 1.4.3.4. Kỹ thuật ƣơng cá bột lên cá hƣơng
• 1.4.3.5. Kỹ thuật ƣơng cá hƣơng lên cá giống
• 2. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ
• DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng quan về cá Ong căng Terapon jarbua

Cá Ong căng - Terapon jarbua là một loài cá thuộc họ cá Căng (Teraponidae), có nguồn gốc từ biển và thường sống ở vùng ven bờ. Loài cá này được biết đến với sức đề kháng tốt và giá trị dinh dưỡng cao, rất được ưa chuộng trong ẩm thực. Tuy nhiên, nghề nuôi cá Ong căng tại Thừa Thiên Huế vẫn chưa phát triển do thiếu nguồn giống. Việc nghiên cứu về sinh học cá và khả năng nhân giống cá Ong căng là cần thiết để phát triển nghề nuôi cá biển tại địa phương. Theo các nghiên cứu, cá Ong căng có thể sống ở cả môi trường nước mặn và nước ngọt, cho thấy khả năng thích nghi cao của loài này. Điều này mở ra cơ hội cho việc phát triển nuôi trồng thủy sản tại các vùng đầm phá và cửa sông.

1.1 Đặc điểm sinh học của cá Ong căng

Cá Ong căng có đặc điểm sinh trưởng và phát triển nhanh, với khả năng sinh sản cao. Nghiên cứu cho thấy cá Ong căng có chế độ ăn tạp, bao gồm cả động vật và thực vật. Điều này giúp cá phát triển tốt trong môi trường nuôi trồng. Đặc biệt, cá Ong căng có khả năng sinh sản nhân tạo, điều này rất quan trọng cho việc phát triển nguồn giống. Việc nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến sinh sản của cá Ong căng, như môi trường sống và kỹ thuật nhân giống, sẽ giúp cải thiện quy trình sản xuất giống cá. Các nghiên cứu trước đây đã chỉ ra rằng cá Ong căng có thể sinh sản quanh năm, tuy nhiên, việc kích thích sinh sản bằng các loại hormone và chất kích thích vẫn cần được nghiên cứu sâu hơn.

II. Tình hình nghiên cứu và ứng dụng

Tình hình nghiên cứu về cá Ong căng tại Việt Nam còn hạn chế, chủ yếu tập trung vào mô tả và phân loại. Chưa có nhiều nghiên cứu chuyên sâu về khả năng nhân giống cá Ong căng. Việc thiếu nguồn giống nhân tạo đã ảnh hưởng đến sự phát triển của nghề nuôi cá này. Nghiên cứu này nhằm cung cấp những thông tin cần thiết về đặc điểm sinh học và khả năng sinh sản của cá Ong căng, từ đó xây dựng quy trình sản xuất giống nhân tạo. Điều này không chỉ giúp bảo tồn loài mà còn góp phần vào phát triển kinh tế địa phương thông qua việc cung cấp nguồn giống ổn định cho người nuôi trồng thủy sản.

2.1 Ứng dụng trong nuôi trồng thủy sản

Nghiên cứu về nhân giống cá Ong căng có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển nghề nuôi trồng thủy sản tại Thừa Thiên Huế. Việc xây dựng quy trình sản xuất giống nhân tạo sẽ giúp người nuôi chủ động hơn trong việc cung cấp giống cá chất lượng. Ngoài ra, việc phát triển nghề nuôi cá Ong căng còn góp phần bảo tồn đa dạng sinh học trong khu vực. Các kết quả nghiên cứu sẽ là cơ sở để phát triển các mô hình nuôi trồng thủy sản bền vững, từ đó nâng cao giá trị kinh tế cho người dân địa phương.

III. Kết luận và khuyến nghị

Nghiên cứu về cá Ong căng - Terapon jarbua tại Thừa Thiên Huế đã chỉ ra rằng loài cá này có tiềm năng lớn trong việc phát triển nuôi trồng thủy sản. Việc nghiên cứu sâu về đặc điểm sinh học và khả năng nhân giống sẽ giúp xây dựng quy trình sản xuất giống hiệu quả. Khuyến nghị cần có các chương trình hỗ trợ nghiên cứu và phát triển nghề nuôi cá Ong căng, từ đó tạo ra nguồn giống ổn định và chất lượng cho người nuôi. Đồng thời, cần có các biện pháp bảo tồn môi trường sống tự nhiên của loài cá này để đảm bảo sự phát triển bền vững trong tương lai.

3.1 Đề xuất nghiên cứu tiếp theo

Cần tiếp tục nghiên cứu về các yếu tố sinh thái ảnh hưởng đến sự phát triển và sinh sản của cá Ong căng. Việc thử nghiệm các loại thức ăn và điều kiện nuôi khác nhau sẽ giúp tối ưu hóa quy trình nuôi trồng. Ngoài ra, cần có các nghiên cứu về tác động của môi trường đến sự phát triển của cá Ong căng, từ đó đưa ra các giải pháp bảo tồn và phát triển bền vững cho loài cá này.

Tổng quan nghiên cứu

Cá Ong căng (Terapon jarbua) là loài cá biển có giá trị kinh tế và dinh dưỡng cao, phân bố rộng rãi ở vùng ven biển nhiệt đới, trong đó vùng ven biển Thừa Thiên Huế được đánh giá có tiềm năng phát triển nghề nuôi thả loài cá này. Theo thống kê, vùng đầm phá và ven biển Thừa Thiên Huế có bờ biển dài hơn 127 km với hệ sinh thái đa dạng, là môi trường sống lý tưởng cho cá Ong căng. Tuy nhiên, nghề nuôi cá Ong căng chưa phát triển do thiếu nguồn giống nhân tạo ổn định, ảnh hưởng đến khả năng cung cấp giống cho nuôi thương phẩm. Nghiên cứu nhằm mục tiêu xác định đặc điểm sinh học, sinh sản và thăm dò khả năng nhân giống nhân tạo cá Ong căng tại vùng ven biển Thừa Thiên Huế trong giai đoạn 2015-2017. Kết quả nghiên cứu sẽ góp phần xây dựng quy trình sản xuất giống nhân tạo, cung cấp nguồn giống chất lượng, ổn định cho nghề nuôi thủy sản, đồng thời bảo tồn và phát triển nguồn lợi cá tự nhiên. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh khai thác tự nhiên ngày càng cạn kiệt, đòi hỏi phát triển nuôi trồng thủy sản bền vững tại khu vực này.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sinh học cá biển, bao gồm:

• Lý thuyết sinh trưởng cá: Áp dụng mô hình Von Bertalanffy để mô tả sự tăng trưởng chiều dài và khối lượng cá theo tuổi, giúp xác định các thông số sinh trưởng quan trọng như chiều dài tối đa (L∞), hệ số đường cong (k), và tuổi bắt đầu sinh trưởng (t0).

• Khái niệm về hệ số thành thục sinh dục (GSI): GSI được tính bằng tỷ lệ khối lượng tuyến sinh dục trên khối lượng cơ thể, phản ánh mức độ phát triển sinh dục và chu kỳ sinh sản của cá.

• Mô hình sinh sản nhân tạo cá biển: Sử dụng các loại kích dục tố như LHRHa, HCG, kết hợp với các kỹ thuật nuôi vỗ, thu trứng, ấp trứng và ương cá bột lên cá giống.

• Khái niệm về dinh dưỡng và thức ăn tự nhiên: Phân tích thành phần thức ăn trong ống tiêu hóa cá Ong căng để xác định chế độ ăn và xây dựng khẩu phần thức ăn phù hợp trong nuôi nhân tạo.

Phương pháp nghiên cứu

• Nguồn dữ liệu: Thu thập 720 mẫu cá Ong căng từ 11 điểm tại vùng đầm phá Tam Giang – Cầu Hai và vùng ven biển Thừa Thiên Huế trong giai đoạn 09/2015 – 08/2017. Mẫu cá được đo chiều dài, cân khối lượng, lấy mẫu tuyến sinh dục, và phân tích thức ăn trong ống tiêu hóa.

• Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp hồi quy tuyến tính để xác định mối tương quan giữa chiều dài và khối lượng cá. Xác định tuổi cá dựa trên vòng sinh trưởng trên vẩy cá. Phân tích tổ chức học tuyến sinh dục để đánh giá các giai đoạn phát triển sinh dục. Thí nghiệm kích thích sinh sản nhân tạo bằng các loại kích dục tố LHRHa và HCG với liều lượng khác nhau, theo dõi tỷ lệ đẻ, thụ tinh và nở trứng.

• Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu thực hiện từ tháng 05/2015 đến tháng 12/2017, trong đó thu mẫu và khảo sát thực địa diễn ra trong hai năm (2015-2017), thí nghiệm nhân giống và ương nuôi được tiến hành song song.

• Phương pháp xử lý số liệu: Sử dụng phần mềm Minitab 16.0 để tính toán giá trị trung bình, độ lệch chuẩn và phân tích thống kê One Way ANOVA với mức ý nghĩa P < 0,05. Microsoft Excel 2010 được dùng để vẽ biểu đồ minh họa kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Đặc điểm sinh trưởng và tương quan chiều dài – khối lượng: Qua phân tích 720 mẫu cá, chiều dài cá Ong căng dao động từ 34 mm đến 327 mm, khối lượng từ 0,4 g đến 547 g. Cá nhóm tuổi 0+ có chiều dài trung bình 69 mm, khối lượng trung bình 7,6 g; nhóm tuổi 4+ có chiều dài trung bình 298 mm, khối lượng trung bình 371,4 g. Mối tương quan giữa chiều dài và khối lượng được mô tả bằng phương trình ( W = a \times L^b ) với hệ số b gần 3, cho thấy cá phát triển theo kiểu tăng trưởng cân đối.

2. Chu kỳ sinh sản và hệ số thành thục (GSI): GSI của cá cái dao động từ 0,89 đến 3,86, cao điểm vào các tháng 4 và 7, xác định mùa sinh sản chính tập trung vào mùa xuân – hè. Tỷ lệ cá cái chiếm ưu thế trong quần thể, đặc biệt ở nhóm tuổi lớn. Sức sinh sản tuyệt đối trung bình khoảng 19.098 trứng/cá cái, sức sinh sản tương đối đạt trung bình 50 trứng/g cơ thể.

3. Ảnh hưởng của thức ăn và độ mặn đến khả năng sinh sản và ương nuôi: Thức ăn hỗn hợp gồm 50% cá tạp và 50% mực tươi giúp tăng tỷ lệ thành thục sinh dục lên trên 70% sau 5 tháng nuôi vỗ, cao hơn so với cho ăn 100% cá tạp. Độ mặn từ 25‰ đến 30‰ là điều kiện tối ưu cho tỷ lệ sống và tăng trưởng của cá bột và cá hương, với tỷ lệ sống đạt trên 80% trong giai đoạn ương.

4. Kích thích sinh sản nhân tạo: Sử dụng LHRHa liều 70 µg/kg kết hợp Domperidone 3 mg/kg cho cá cái và liều tương ứng cho cá đực đạt tỷ lệ đẻ trên 80%, tỷ lệ thụ tinh đạt 75-85%, tỷ lệ nở trứng đạt 70-80%. Liều HCG 500 IU/kg cũng cho kết quả tương tự nhưng thời gian hiệu ứng dài hơn. Quy trình ấp trứng và ương cá bột lên cá giống được thiết lập với các điều kiện môi trường ổn định, đảm bảo tỷ lệ sống cao.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế về đặc điểm sinh trưởng và sinh sản của cá Ong căng tại các vùng biển nhiệt đới như Ấn Độ, Đài Loan và Pakistan. Mối tương quan chiều dài – khối lượng gần với hệ số b = 3 cho thấy cá phát triển cân đối, phù hợp với đặc điểm sinh học của loài cá biển nhiệt đới. Mùa sinh sản tập trung vào mùa xuân – hè tương đồng với chu kỳ sinh sản của các loài cá biển cùng họ, phản ánh sự thích nghi với điều kiện môi trường vùng ven biển Thừa Thiên Huế.

Việc sử dụng thức ăn hỗn hợp và điều chỉnh độ mặn trong nuôi vỗ và ương nuôi đã cải thiện đáng kể tỷ lệ thành thục và tỷ lệ sống, cho thấy tầm quan trọng của việc tối ưu hóa điều kiện dinh dưỡng và môi trường trong sản xuất giống nhân tạo. Kết quả kích thích sinh sản bằng LHRHa và HCG phù hợp với các nghiên cứu về sinh sản nhân tạo cá biển tại Việt Nam và quốc tế, khẳng định hiệu quả của các loại kích dục tố này trong việc thúc đẩy sinh sản cá Ong căng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ chiều dài – khối lượng theo nhóm tuổi, biểu đồ GSI theo tháng, biểu đồ tỷ lệ thành thục theo loại thức ăn và biểu đồ tỷ lệ sống theo độ mặn, giúp minh họa rõ ràng các xu hướng và so sánh hiệu quả các nghiệm thức thí nghiệm.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Xây dựng và hoàn thiện quy trình sản xuất giống nhân tạo cá Ong căng: Áp dụng quy trình kích thích sinh sản bằng LHRHa liều 70 µg/kg kết hợp Domperidone 3 mg/kg, ấp trứng và ương nuôi trong điều kiện độ mặn 25-30‰, nhiệt độ 28-31°C. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng, do các trung tâm nghiên cứu và trại sản xuất giống thủy sản chủ trì.

2. Phát triển mô hình nuôi vỗ cá bố mẹ với thức ăn hỗn hợp: Khuyến khích sử dụng thức ăn kết hợp 50% cá tạp và 50% mực tươi để nâng cao tỷ lệ thành thục sinh dục, tăng hiệu quả sinh sản. Thời gian áp dụng từ 3-5 tháng trước mùa sinh sản, do các hộ nuôi và doanh nghiệp thủy sản thực hiện.

3. Điều chỉnh môi trường nuôi ương phù hợp với đặc điểm sinh thái vùng ven biển: Kiểm soát độ mặn trong khoảng 25-30‰ và duy trì các yếu tố môi trường ổn định nhằm tối ưu tỷ lệ sống và tăng trưởng cá giống. Thực hiện liên tục trong suốt quá trình ương nuôi, do các cơ sở ương nuôi đảm nhận.

4. Tăng cường đào tạo và chuyển giao công nghệ cho người nuôi: Tổ chức các khóa tập huấn về kỹ thuật nuôi vỗ, kích thích sinh sản và ương nuôi cá Ong căng, giúp người nuôi nâng cao năng lực sản xuất giống nhân tạo. Thời gian triển khai hàng năm, do các viện nghiên cứu và trường đại học phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà nghiên cứu thủy sản và sinh học biển: Luận văn cung cấp dữ liệu chi tiết về đặc điểm sinh học, sinh sản và kỹ thuật nhân giống cá Ong căng, hỗ trợ nghiên cứu chuyên sâu và phát triển các đề tài liên quan.

2. Doanh nghiệp và hộ nuôi thủy sản: Thông tin về quy trình sản xuất giống nhân tạo và kỹ thuật nuôi vỗ giúp nâng cao hiệu quả sản xuất, chủ động nguồn giống, giảm phụ thuộc vào khai thác tự nhiên.

3. Cơ quan quản lý và hoạch định chính sách thủy sản: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách phát triển nghề nuôi cá biển bền vững, bảo tồn nguồn lợi thủy sản và phát triển kinh tế vùng ven biển.

4. Sinh viên và học viên cao học ngành thủy sản, sinh học biển: Tài liệu tham khảo quý giá cho việc học tập, nghiên cứu và thực hành về sinh học cá biển, kỹ thuật nuôi trồng thủy sản và sinh sản nhân tạo.

Câu hỏi thường gặp

1. Cá Ong căng có thể nuôi nhân tạo hiệu quả không?
   Nghiên cứu cho thấy cá Ong căng có khả năng sinh sản nhân tạo thành công với tỷ lệ đẻ và thụ tinh cao khi sử dụng kích dục tố LHRHa và HCG, đồng thời ương nuôi trong điều kiện môi trường thích hợp đạt tỷ lệ sống trên 80%.

2. Thức ăn nào phù hợp cho cá Ong căng trong nuôi vỗ?
   Thức ăn hỗn hợp gồm 50% cá tạp và 50% mực tươi được chứng minh giúp tăng tỷ lệ thành thục sinh dục và cải thiện sức khỏe cá bố mẹ so với cho ăn 100% cá tạp.

3. Độ mặn tối ưu cho ương cá bột và cá hương là bao nhiêu?
   Độ mặn từ 25‰ đến 30‰ là điều kiện lý tưởng cho tỷ lệ sống và tăng trưởng của cá Ong căng trong giai đoạn ương từ cá bột lên cá giống.

4. Quy trình kích thích sinh sản nhân tạo cá Ong căng như thế nào?
   Cá bố mẹ được tiêm hai liều LHRHa kết hợp Domperidone hoặc HCG với liều lượng phù hợp, sau đó cho đẻ trong bể composite có điều kiện môi trường kiểm soát, trứng được thu và ấp trong bể riêng biệt.

5. Nghiên cứu này có thể áp dụng cho các vùng ven biển khác không?
   Các kết quả và quy trình có thể được điều chỉnh phù hợp với điều kiện môi trường và sinh thái của các vùng ven biển khác có điều kiện tương tự, giúp phát triển nghề nuôi cá Ong căng trên phạm vi rộng.

Kết luận

• Cung cấp dữ liệu đầy đủ về đặc điểm sinh trưởng, sinh sản và dinh dưỡng của cá Ong căng vùng ven biển Thừa Thiên Huế.
• Xác định mùa sinh sản chính vào mùa xuân – hè với hệ số thành thục GSI cao nhất vào tháng 4 và 7.
• Thiết lập quy trình kích thích sinh sản nhân tạo hiệu quả bằng LHRHa và HCG, đạt tỷ lệ đẻ, thụ tinh và nở trứng cao.
• Xây dựng quy trình ương nuôi cá bột lên cá giống với điều kiện môi trường và thức ăn tối ưu, đảm bảo tỷ lệ sống trên 80%.
• Đề xuất các giải pháp phát triển nghề nuôi cá Ong căng bền vững tại Thừa Thiên Huế, góp phần bảo tồn nguồn lợi và nâng cao giá trị kinh tế vùng ven biển.

Hành động tiếp theo: Áp dụng quy trình sản xuất giống nhân tạo tại các cơ sở nuôi trồng thủy sản, mở rộng đào tạo kỹ thuật cho người nuôi và tiếp tục nghiên cứu cải tiến kỹ thuật nuôi để nâng cao năng suất và chất lượng cá giống.