Tổng quan nghiên cứu

Nhu cầu năng lượng toàn cầu ngày càng tăng trong khi các nguồn nhiên liệu hóa thạch như than đá, dầu mỏ đang dần cạn kiệt và gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. Theo ước tính, sản lượng biodiesel toàn cầu dự kiến tăng từ 1 triệu tấn năm 2002 lên đến 60 tỷ tấn vào năm 2030, phản ánh xu hướng chuyển dịch sang các nguồn năng lượng tái tạo và thân thiện môi trường. Ở Việt Nam, với nền nông nghiệp chiếm khoảng 70% diện tích đất, lượng phế phẩm nông nghiệp như vỏ cam và vỏ dừa phát sinh hàng năm rất lớn, gây ra nhiều vấn đề về môi trường nếu không được xử lý hiệu quả.

Luận văn tập trung nghiên cứu tổng hợp than sinh học (biochar) từ phế phẩm vỏ cam và vỏ dừa, biến tính thành chất xúc tác dị thể nhằm ứng dụng trong phản ứng tổng hợp biodiesel từ dầu thực vật. Mục tiêu chính là đánh giá đặc tính vật liệu biochar, hiệu quả xúc tác và khả năng thay thế nhiên liệu diesel khoáng truyền thống. Nghiên cứu được thực hiện tại phòng thí nghiệm Khoa Công nghệ Hóa học, Trường Đại học Công nghiệp Thành phố Hồ Chí Minh trong năm 2023.

Ý nghĩa của nghiên cứu nằm ở việc tận dụng nguồn phế phẩm nông nghiệp dồi dào, giảm thiểu ô nhiễm môi trường, đồng thời phát triển vật liệu xúc tác sinh học có hiệu suất cao, thân thiện và kinh tế cho ngành công nghiệp nhiên liệu sinh học. Kết quả thu được có thể góp phần thúc đẩy sản xuất biodiesel bền vững, đáp ứng các tiêu chuẩn ASTM-D6751 và TCVN 5689:2005, với hiệu suất phản ứng đạt 88,79% từ vỏ cam và 84% từ vỏ dừa.


Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

  • Biochar (Than sinh học): Là sản phẩm thu được từ quá trình nhiệt phân yếm khí các nguyên liệu sinh khối hữu cơ như vỏ cam, vỏ dừa. Biochar có cấu trúc gồm các tấm graphene kết tinh và các cấu trúc thơm vô định hình, chứa các nhóm chức carbon-oxy trên bề mặt ảnh hưởng đến tính chất xúc tác.

  • Phản ứng transester hóa: Quá trình chuyển đổi triglyceride trong dầu thực vật thành methyl ester (biodiesel) và glycerol bằng rượu (methanol) dưới tác dụng của chất xúc tác acid-bazo đồng thể hoặc dị thể.

  • Chất xúc tác dị thể: Chất xúc tác ở pha khác với chất phản ứng, dễ dàng thu hồi và tái sử dụng, giảm chi phí và ô nhiễm môi trường. Biochar biến tính với KOH và K2CO3 được sử dụng làm chất xúc tác dị thể trong nghiên cứu.

  • Phân tích vật liệu: Sử dụng các kỹ thuật hiện đại như XRD (nhiễu xạ tia X), FTIR (quang phổ hồng ngoại biến đổi Fourier), SEM (kính hiển vi điện tử quét), BET (phương pháp hấp phụ Brunauer-Emmett-Teller) để xác định cấu trúc, thành phần và diện tích bề mặt của biochar và chất xúc tác.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nguyên liệu chính là phế phẩm vỏ cam và vỏ dừa thu gom từ các vựa trái cây và chợ địa phương tại TP. Hồ Chí Minh. Dầu đậu nành được sử dụng làm nguyên liệu tổng hợp biodiesel.

  • Quy trình tổng hợp: Phế phẩm được rửa sạch, sấy khô, nghiền nhỏ (<1mm), sau đó nhiệt phân yếm khí ở 450°C trong 60 phút để tạo biochar (mẫu BCO từ vỏ cam, BCC từ vỏ dừa). Biochar được ngâm tẩm dung dịch KOH và K2CO3 2M để biến tính, tạo mẫu xúc tác BCO-K, BCO-K2, BCC-K, BCC-K2.

  • Phân tích vật liệu: Mẫu được phân tích bằng XRD, FTIR, SEM và BET để đánh giá cấu trúc tinh thể, nhóm chức bề mặt, hình thái và diện tích bề mặt riêng.

  • Phản ứng tổng hợp biodiesel: Thực hiện phản ứng transester hóa dầu đậu nành với methanol trong bình cầu 3 cổ, sử dụng xúc tác biochar biến tính, ở nhiệt độ 65°C, khuấy từ trong thời gian thích hợp.

  • Phân tích sản phẩm: Sản phẩm biodiesel được phân tích bằng GC-MS để xác định thành phần ester, đánh giá các chỉ tiêu vật lý phù hợp tiêu chuẩn ASTM-D6751 và TCVN 5689:2005.

  • Cỡ mẫu và timeline: Nghiên cứu thực hiện trong năm 2023, với nhiều mẫu biochar và xúc tác được tổng hợp và thử nghiệm lặp lại để đảm bảo tính chính xác và độ tin cậy của kết quả.


Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  • Hiệu suất tổng hợp biodiesel: Sử dụng xúc tác biochar biến tính từ vỏ cam (BCO-K, BCO-K2) đạt hiệu suất 88,79%, từ vỏ dừa (BCC-K, BCC-K2) đạt 84%, cho thấy khả năng xúc tác cao và tiềm năng ứng dụng trong công nghiệp.

  • Đặc tính vật liệu: Phân tích BET cho thấy diện tích bề mặt riêng của các mẫu biochar biến tính tăng đáng kể so với biochar gốc, hỗ trợ tăng hoạt tính xúc tác. SEM cho thấy cấu trúc xốp và bề mặt phân bố đồng đều các nhóm chức.

  • Phân tích XRD và FTIR: XRD xác nhận sự tồn tại của các pha tinh thể liên quan đến K2O và K2CO3 trên bề mặt xúc tác, FTIR cho thấy sự hiện diện của các nhóm chức carbon-oxy và hydroxyl, góp phần vào hoạt tính xúc tác.

  • Chất lượng biodiesel: Các chỉ tiêu như độ nhớt, tỉ trọng, trị số xetan, hàm lượng lưu huỳnh đều phù hợp với tiêu chuẩn ASTM-D6751 và TCVN 5689:2005, đảm bảo tính ứng dụng thực tế.

Thảo luận kết quả

Hiệu suất cao của xúc tác biochar biến tính được giải thích bởi sự gia tăng diện tích bề mặt và sự hiện diện của các nhóm chức hoạt động trên bề mặt, tạo điều kiện thuận lợi cho phản ứng transester hóa. So với các nghiên cứu sử dụng xúc tác bazơ đồng thể truyền thống, xúc tác dị thể từ biochar có ưu điểm dễ thu hồi, tái sử dụng và thân thiện môi trường.

Kết quả phù hợp với các nghiên cứu quốc tế về ứng dụng biochar làm chất xúc tác trong tổng hợp biodiesel, đồng thời mở ra hướng đi mới cho việc tận dụng phế phẩm nông nghiệp tại Việt Nam. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ hiệu suất phản ứng và bảng so sánh các chỉ tiêu vật lý của biodiesel với tiêu chuẩn quốc tế, giúp minh họa rõ ràng hiệu quả và chất lượng sản phẩm.


Đề xuất và khuyến nghị

  • Phát triển quy trình sản xuất xúc tác biochar: Tối ưu hóa điều kiện nhiệt phân và biến tính để nâng cao diện tích bề mặt và hoạt tính xúc tác, hướng tới sản xuất quy mô công nghiệp trong vòng 2-3 năm tới, do các viện nghiên cứu và doanh nghiệp hóa chất thực hiện.

  • Ứng dụng xúc tác trong sản xuất biodiesel: Khuyến khích các nhà máy sản xuất nhiên liệu sinh học áp dụng xúc tác biochar biến tính nhằm giảm chi phí và ô nhiễm môi trường, với mục tiêu tăng hiệu suất sản xuất biodiesel lên trên 85% trong 1-2 năm.

  • Tăng cường thu gom và xử lý phế phẩm nông nghiệp: Hợp tác với các địa phương để thu gom vỏ cam, vỏ dừa hiệu quả, giảm thiểu ô nhiễm môi trường, đồng thời cung cấp nguyên liệu ổn định cho sản xuất biochar.

  • Nghiên cứu mở rộng: Khuyến khích nghiên cứu ứng dụng biochar từ các loại phế phẩm khác và phát triển các loại xúc tác đa chức năng, nhằm nâng cao hiệu quả và đa dạng hóa nguồn nguyên liệu trong 3-5 năm tới.


Đối tượng nên tham khảo luận văn

  • Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Hóa học, Công nghệ hóa học: Nắm bắt kiến thức về tổng hợp và ứng dụng biochar làm chất xúc tác, phương pháp phân tích vật liệu hiện đại.

  • Doanh nghiệp sản xuất nhiên liệu sinh học: Áp dụng công nghệ xúc tác sinh học thân thiện môi trường, nâng cao hiệu quả sản xuất biodiesel.

  • Cơ quan quản lý môi trường và nông nghiệp: Tham khảo giải pháp xử lý phế phẩm nông nghiệp, giảm thiểu ô nhiễm và phát triển năng lượng tái tạo.

  • Nhà hoạch định chính sách năng lượng: Định hướng phát triển bền vững nguồn năng lượng xanh, thúc đẩy nghiên cứu và ứng dụng công nghệ mới trong ngành năng lượng.


Câu hỏi thường gặp

  1. Biochar là gì và tại sao được sử dụng làm chất xúc tác?
    Biochar là than sinh học được tạo ra từ quá trình nhiệt phân yếm khí nguyên liệu hữu cơ. Nó có cấu trúc xốp, diện tích bề mặt lớn và chứa các nhóm chức carbon-oxy, giúp tăng hoạt tính xúc tác trong phản ứng hóa học như tổng hợp biodiesel.

  2. Hiệu suất tổng hợp biodiesel từ xúc tác biochar đạt bao nhiêu?
    Nghiên cứu cho thấy hiệu suất đạt khoảng 88,79% với xúc tác từ vỏ cam và 84% với xúc tác từ vỏ dừa, phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế về biodiesel.

  3. Ưu điểm của xúc tác dị thể so với xúc tác đồng thể là gì?
    Xúc tác dị thể dễ dàng thu hồi và tái sử dụng, giảm chi phí và ô nhiễm môi trường, trong khi xúc tác đồng thể khó tách và xử lý sau phản ứng.

  4. Phương pháp phân tích nào được sử dụng để đánh giá chất xúc tác?
    Các phương pháp như XRD, FTIR, SEM và BET được sử dụng để xác định cấu trúc tinh thể, nhóm chức bề mặt, hình thái và diện tích bề mặt của xúc tác.

  5. Nghiên cứu này có thể ứng dụng thực tế như thế nào?
    Kết quả nghiên cứu mở ra hướng phát triển xúc tác sinh học từ phế phẩm nông nghiệp, giúp các nhà máy biodiesel nâng cao hiệu quả sản xuất, đồng thời góp phần xử lý chất thải và bảo vệ môi trường.


Kết luận

  • Thành công trong việc tổng hợp và biến tính biochar từ phế phẩm vỏ cam và vỏ dừa làm chất xúc tác dị thể cho phản ứng tổng hợp biodiesel.
  • Hiệu suất phản ứng đạt 88,79% với vỏ cam và 84% với vỏ dừa, sản phẩm biodiesel đáp ứng tiêu chuẩn ASTM-D6751 và TCVN 5689:2005.
  • Phân tích vật liệu bằng XRD, FTIR, SEM và BET chứng minh cấu trúc và tính chất xúc tác ưu việt của biochar biến tính.
  • Nghiên cứu góp phần giải quyết vấn đề ô nhiễm môi trường do phế phẩm nông nghiệp và phát triển nguồn năng lượng tái tạo bền vững.
  • Đề xuất mở rộng nghiên cứu và ứng dụng xúc tác biochar trong công nghiệp, hướng tới sản xuất quy mô lớn trong 2-3 năm tới.

Hành động tiếp theo: Khuyến khích các tổ chức nghiên cứu và doanh nghiệp hợp tác phát triển công nghệ, đồng thời tăng cường thu gom phế phẩm nông nghiệp làm nguyên liệu sản xuất biochar.

Hãy bắt đầu hành trình phát triển bền vững với nhiên liệu sinh học xanh và công nghệ xúc tác sinh học ngay hôm nay!