Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục toàn cầu, việc phát triển năng lực và phẩm chất người học trở thành mục tiêu trọng tâm của các chương trình giáo dục hiện đại. Tại Việt Nam, Chương trình Giáo dục Phổ thông mới 2018 đã chính thức đưa hoạt động trải nghiệm thành một môn học độc lập, nhằm giúp học sinh tiểu học phát triển toàn diện về trí tuệ, đạo đức, thể chất và kỹ năng sống. Theo báo cáo của ngành giáo dục TP. Hồ Chí Minh, việc tổ chức dạy học trải nghiệm (DHTN) cho học sinh lớp 1 tại trường Tiểu học Linh Chiểu, quận Thủ Đức vẫn còn nhiều khó khăn do phương pháp tổ chức chưa thực sự phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của học sinh và chưa khai thác hiệu quả các tình huống học tập thực tiễn.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất các biện pháp tổ chức DHTN theo CTGDPT mới 2018, giúp học sinh lớp 1 phát triển năng lực thích ứng với cuộc sống, năng lực thiết kế và tổ chức hoạt động. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại trường Tiểu học Linh Chiểu, quận Thủ Đức, TP. Hồ Chí Minh trong năm học 2020-2021, khảo sát 22 giáo viên và 2 cán bộ quản lý. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc nâng cao chất lượng dạy học trải nghiệm, góp phần đổi mới phương pháp giáo dục tiểu học, đồng thời hỗ trợ giáo viên trong việc thiết kế và tổ chức các hoạt động học tập sáng tạo, thực tiễn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết giáo dục trải nghiệm nổi bật như Lý thuyết Hoạt động của Lev Vygotsky, nhấn mạnh vai trò của tương tác xã hội và sự hỗ trợ trong quá trình học tập; Mô hình học tập trải nghiệm của David Kolb (1984) với chu trình bốn bước: kinh nghiệm cụ thể, quan sát và phản tỉnh, hình thành khái niệm trừu tượng, và thử nghiệm trong tình huống mới. Ngoài ra, mô hình dạy học 5E của tiến sĩ Rodger W. cũng được vận dụng để thiết kế các hoạt động trải nghiệm phù hợp với học sinh lớp 1.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Dạy học trải nghiệm (DHTN): Quá trình tổ chức các hoạt động giúp học sinh vận dụng kinh nghiệm và giác quan để tiếp xúc trực tiếp với môi trường, hình thành năng lực và phẩm chất.
  • Hoạt động trải nghiệm (HĐTN): Hoạt động giáo dục bắt buộc từ lớp 1 đến lớp 12, tạo cơ hội cho học sinh tiếp cận thực tế và phát triển năng lực.
  • Năng lực chung và năng lực đặc thù: Bao gồm năng lực tự chủ, năng lực giao tiếp hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo, năng lực điều chỉnh bản thân phù hợp với lứa tuổi tiểu học.
  • Quy trình tổ chức DHTN: Gồm 4 bước: Nhận diện – Khám phá; Tìm hiểu – Mở rộng; Vận dụng – Thực hành; Đánh giá.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ khảo sát 22 giáo viên và 2 cán bộ quản lý tại trường Tiểu học Linh Chiểu, kết hợp với quan sát trực tiếp các tiết học trải nghiệm của học sinh lớp 1 trong năm học 2020-2021. Phương pháp phân tích bao gồm phân tích định tính và định lượng, sử dụng bảng hỏi, phỏng vấn sâu, quan sát và nghiên cứu sản phẩm học sinh nhằm đánh giá thực trạng và hiệu quả tổ chức DHTN.

Cỡ mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện, đảm bảo đại diện cho nhóm giáo viên và cán bộ quản lý có kinh nghiệm thực hiện CTGDPT mới. Phương pháp xử lý thông tin sử dụng phần mềm thống kê để phân tích số liệu khảo sát, đồng thời tổng hợp, đối chiếu với kết quả quan sát và phỏng vấn để đưa ra nhận định chính xác. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2020 đến tháng 5/2021, bao gồm giai đoạn khảo sát, thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng tổ chức DHTN còn hạn chế: Khoảng 70% giáo viên cho biết DHTN chủ yếu được tích hợp trong các môn học khác hoặc tổ chức trong tiết hoạt động ngoài giờ lên lớp, chưa được coi trọng như một môn học độc lập. Học sinh thường học theo phương pháp truyền thống, ít được tham gia các hoạt động gắn liền với thực tiễn.

  2. Hiệu quả của quy trình DHTN 4 bước: Thực nghiệm sư phạm với quy trình gồm Nhận diện – Khám phá; Tìm hiểu – Mở rộng; Vận dụng – Thực hành; Đánh giá cho thấy 85% học sinh lớp 1 tham gia tích cực, tự tin trình bày sản phẩm và giải quyết tình huống học tập. Tỷ lệ học sinh có kỹ năng tự đánh giá bản thân và bạn bè tăng lên 60% so với trước khi áp dụng.

  3. Khó khăn của giáo viên: 65% giáo viên gặp khó khăn trong việc thiết kế các tình huống học tập phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 1 và thiếu thời gian để tổ chức các hoạt động trải nghiệm hiệu quả. Ngoài ra, việc đánh giá kết quả học tập trải nghiệm còn mang tính chủ quan, thiếu công cụ hỗ trợ.

  4. Tác động tích cực đến năng lực học sinh: Học sinh tham gia DHTN theo quy trình đề xuất có sự phát triển rõ rệt về năng lực thích ứng với cuộc sống, năng lực thiết kế và tổ chức hoạt động, thể hiện qua các sản phẩm học tập và phản hồi từ phụ huynh.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với lý thuyết của Kolb về học tập dựa trên trải nghiệm, khi học sinh được tham gia trực tiếp vào các hoạt động thực tiễn sẽ hình thành kiến thức và kỹ năng một cách sâu sắc hơn. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc tổ chức DHTN theo quy trình 4 bước giúp tăng cường sự chủ động và sáng tạo của học sinh, đồng thời nâng cao hiệu quả dạy học.

Nguyên nhân hạn chế trong tổ chức DHTN tại trường Tiểu học Linh Chiểu chủ yếu do giáo viên chưa quen với phương pháp mới, thiếu tài liệu hướng dẫn cụ thể và áp lực chương trình học. Việc tăng cường tự đánh giá của học sinh trong bước Đánh giá giúp phát triển năng lực tự nhận thức và phản biện, điều này cũng được nhiều nghiên cứu quốc tế khẳng định là yếu tố then chốt trong giáo dục trải nghiệm.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ học sinh tích cực tham gia các bước trong quy trình DHTN, bảng so sánh mức độ phát triển năng lực trước và sau thực nghiệm, cũng như biểu đồ thể hiện các khó khăn của giáo viên trong từng bước tổ chức dạy học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng tài liệu hướng dẫn chi tiết cho giáo viên: Phát triển bộ tài liệu mẫu về thiết kế tình huống học tập và phương pháp tổ chức DHTN phù hợp với học sinh lớp 1, giúp giáo viên dễ dàng áp dụng và sáng tạo trong giảng dạy. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

  2. Tổ chức tập huấn nâng cao năng lực cho giáo viên: Định kỳ tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về dạy học trải nghiệm, tập trung vào kỹ năng thiết kế hoạt động và đánh giá kết quả học tập trải nghiệm. Mục tiêu nâng tỷ lệ giáo viên tự tin áp dụng phương pháp mới lên trên 80% trong vòng 1 năm.

  3. Tăng cường ứng dụng công nghệ hỗ trợ dạy học: Phát triển các phần mềm, ứng dụng hỗ trợ thiết kế tình huống học tập và đánh giá tự động, giúp giảm tải công việc cho giáo viên và nâng cao tính khách quan trong đánh giá. Thời gian triển khai thử nghiệm trong 12 tháng, do các đơn vị công nghệ giáo dục phối hợp thực hiện.

  4. Khuyến khích sự tham gia của phụ huynh và cộng đồng: Tổ chức các hoạt động trải nghiệm ngoài nhà trường, kết nối với gia đình và địa phương để học sinh có cơ hội vận dụng kiến thức vào thực tế cuộc sống. Mục tiêu tăng cường sự phối hợp giữa nhà trường và gia đình trong giáo dục trải nghiệm, thực hiện liên tục hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nhận được hướng dẫn cụ thể về phương pháp tổ chức dạy học trải nghiệm, giúp nâng cao kỹ năng thiết kế bài giảng và tổ chức hoạt động phù hợp với học sinh lớp 1.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Có cơ sở để xây dựng kế hoạch đào tạo, hỗ trợ giáo viên và phát triển chương trình giáo dục trải nghiệm tại các trường tiểu học.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục: Tham khảo mô hình và kết quả thực nghiệm để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về dạy học trải nghiệm và đổi mới phương pháp giáo dục.

  4. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ hơn về vai trò và lợi ích của dạy học trải nghiệm trong phát triển năng lực và phẩm chất của con em mình, từ đó phối hợp hiệu quả với nhà trường.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học trải nghiệm là gì và tại sao quan trọng?
    Dạy học trải nghiệm là phương pháp tổ chức các hoạt động giúp học sinh tiếp xúc trực tiếp với thực tế, vận dụng kiến thức và kỹ năng vào cuộc sống. Phương pháp này giúp học sinh phát triển năng lực tự chủ, sáng tạo và giải quyết vấn đề hiệu quả.

  2. Quy trình 4 bước trong dạy học trải nghiệm gồm những gì?
    Bao gồm: Nhận diện – Khám phá; Tìm hiểu – Mở rộng; Vận dụng – Thực hành; Đánh giá. Mỗi bước giúp học sinh phát triển kỹ năng và kiến thức một cách hệ thống và có sự phản hồi liên tục.

  3. Khó khăn phổ biến khi tổ chức dạy học trải nghiệm là gì?
    Giáo viên thường gặp khó khăn trong việc thiết kế tình huống học tập phù hợp, thiếu thời gian và công cụ đánh giá khách quan. Ngoài ra, học sinh lớp 1 còn hạn chế về khả năng tập trung và kỹ năng tự đánh giá.

  4. Làm thế nào để tăng cường hiệu quả dạy học trải nghiệm?
    Cần xây dựng tài liệu hướng dẫn chi tiết, tổ chức tập huấn nâng cao năng lực giáo viên, ứng dụng công nghệ hỗ trợ và tăng cường sự phối hợp với phụ huynh, cộng đồng.

  5. Dạy học trải nghiệm ảnh hưởng thế nào đến năng lực học sinh?
    Giúp học sinh phát triển năng lực thích ứng với cuộc sống, năng lực thiết kế và tổ chức hoạt động, kỹ năng giải quyết tình huống và tự đánh giá bản thân, từ đó hình thành phẩm chất và thái độ tích cực.

Kết luận

  • Dạy học trải nghiệm theo CTGDPT mới 2018 là phương pháp giáo dục hiệu quả, phù hợp với đặc điểm học sinh lớp 1 tại trường Tiểu học Linh Chiểu.
  • Quy trình 4 bước tổ chức DHTN giúp học sinh phát triển năng lực tự chủ, sáng tạo và kỹ năng giải quyết vấn đề.
  • Giáo viên cần được hỗ trợ về tài liệu, kỹ năng và công cụ đánh giá để nâng cao chất lượng dạy học trải nghiệm.
  • Sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng là yếu tố then chốt để triển khai thành công DHTN.
  • Các bước tiếp theo bao gồm xây dựng tài liệu hướng dẫn, tổ chức tập huấn và ứng dụng công nghệ hỗ trợ, nhằm nâng cao hiệu quả dạy học trải nghiệm trong các năm học tiếp theo.

Hãy cùng đồng hành để đổi mới phương pháp giáo dục, phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất cho thế hệ học sinh tương lai!