Tổng quan nghiên cứu

Dân ca Đông Anh, một loại hình dân ca đặc sắc của xã Đông Anh, huyện Đông Sơn, tỉnh Thanh Hóa, là một phần quan trọng trong kho tàng văn hóa dân gian Việt Nam. Với hơn 3.900 nhân khẩu và lịch sử phát triển lâu dài, Đông Anh không chỉ nổi tiếng với các trò diễn xướng dân gian như Múa đèn, Tiên Cuội mà còn là nơi lưu giữ nhiều làn điệu dân ca độc đáo. Tuy nhiên, việc dạy học dân ca Đông Anh cho sinh viên ngành Thanh nhạc tại Trường Đại học Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thanh Hóa hiện còn nhiều hạn chế, với số lượng bài dân ca Đông Anh trong chương trình đào tạo rất ít, chưa đáp ứng được nhu cầu bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm tìm hiểu quá trình hình thành, giá trị nghệ thuật của dân ca Đông Anh, khảo sát thực trạng dạy học dân ca Đông Anh tại trường, từ đó đề xuất các biện pháp áp dụng kỹ thuật thanh nhạc để nâng cao chất lượng giảng dạy cho sinh viên ngành Thanh nhạc. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ tháng 10/2015 đến tháng 7/2017, tập trung vào sinh viên khoa Âm nhạc, Trường Đại học Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thanh Hóa.

Ý nghĩa của nghiên cứu không chỉ góp phần bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể quý giá mà còn nâng cao năng lực chuyên môn cho sinh viên, tạo nền tảng phát triển nghệ thuật dân ca trong bối cảnh hội nhập quốc tế. Qua đó, giúp duy trì bản sắc văn hóa dân tộc và phát triển ngành Thanh nhạc tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về âm nhạc dân gian và phương pháp dạy học thanh nhạc. Trước hết, khái niệm dân ca được hiểu là những bài hát cổ truyền do nhân dân sáng tác và truyền miệng qua nhiều thế hệ, phản ánh đời sống lao động, tín ngưỡng và tình cảm cộng đồng. Dân ca Đông Anh được xem là một loại hình diễn xướng dân gian, bao gồm các yếu tố “diễn” (múa, động tác) và “xướng” (hát, nói), tạo nên sự kết hợp hài hòa giữa âm nhạc và biểu diễn.

Về âm nhạc, nghiên cứu tập trung vào các đặc điểm giai điệu, tiết tấu, thang âm và điệu thức của dân ca Đông Anh. Các điệu thức năm âm phổ biến gồm Bắc, Nam Ai và Cung, với các đặc trưng về ngữ điệu và tiết tấu phù hợp với ngôn ngữ và văn hóa địa phương. Kỹ thuật thanh nhạc được áp dụng nhằm nâng cao khả năng biểu diễn dân ca, bao gồm khẩu hình, vị trí âm thanh, kỹ thuật thở và nhả chữ.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Dân ca và diễn xướng dân gian
  • Giai điệu và tiết tấu trong dân ca
  • Điệu thức năm âm trong âm nhạc dân gian
  • Kỹ thuật thanh nhạc trong dạy học
  • Phương pháp sư phạm thanh nhạc

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp lý thuyết và thực tiễn. Về lý thuyết, phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh và khái quát hóa được áp dụng trên các tài liệu, sách, luận văn liên quan đến dân ca Đông Anh và phương pháp dạy học thanh nhạc.

Về thực tiễn, nghiên cứu tiến hành khảo sát thực trạng dạy học qua quan sát các giờ học, thực hành biểu diễn của sinh viên; điều tra bằng bảng hỏi và phỏng vấn giảng viên, sinh viên ngành Thanh nhạc tại Trường Đại học Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thanh Hóa. Phương pháp thực nghiệm sư phạm được sử dụng để tổ chức dạy học dân ca Đông Anh, đánh giá tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp giảng dạy mới.

Cỡ mẫu khảo sát gồm sinh viên ngành Thanh nhạc từ năm thứ nhất đến năm thứ tư và đội ngũ giảng viên thanh nhạc. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện và mẫu có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho đối tượng nghiên cứu. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 10/2015 đến tháng 7/2017.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp định tính và định lượng, kết hợp so sánh kết quả trước và sau khi áp dụng biện pháp dạy học mới.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Giá trị nghệ thuật của dân ca Đông Anh: Dân ca Đông Anh có đặc trưng giai điệu mộc mạc, tiết tấu mạnh mẽ, sử dụng các điệu thức năm âm Bắc, Nam Ai và Cung. Các làn điệu như Múa đèn và Tiên Cuội được biểu diễn trong các trò diễn xướng dân gian, phản ánh đời sống lao động và tín ngưỡng của cư dân địa phương. Ví dụ, tổ khúc Múa đèn gồm 10 bài hát với tiết tấu dứt khoát, giai điệu luyến láy đặc trưng, tạo nên sắc thái riêng biệt.

  2. Thực trạng dạy học dân ca Đông Anh tại trường: Chương trình đào tạo ngành Thanh nhạc hiện tại chỉ có một số ít bài dân ca Đông Anh, chủ yếu tập trung vào các làn điệu dân ca miền Bắc và Nam Bộ. Khoảng 85% giảng viên có trình độ sau đại học nhưng còn thiếu kinh nghiệm sư phạm và kiến thức chuyên sâu về dân ca Đông Anh. Sinh viên có năng khiếu âm nhạc nhưng nhiều em chưa được trang bị kỹ thuật thanh nhạc cơ bản, dẫn đến khó khăn trong tiếp thu và biểu diễn dân ca.

  3. Cơ sở vật chất và trang thiết bị: Trường đã trang bị phòng học thanh nhạc với đàn piano, gương, hệ thống cách âm và ánh sáng hiện đại. Tuy nhiên, thiết bị hỗ trợ như máy vi tính, đài cassette, đạo cụ và trang phục biểu diễn dân ca Đông Anh còn thiếu, ảnh hưởng đến hiệu quả giảng dạy và thực hành.

  4. Hiệu quả biện pháp dạy học mới: Việc bổ sung các làn điệu dân ca Đông Anh vào chương trình, kết hợp kỹ thuật thanh nhạc bài bản và mời nghệ nhân địa phương tham gia giảng dạy đã nâng cao sự hứng thú và khả năng biểu diễn của sinh viên. Tỷ lệ sinh viên đạt yêu cầu kỹ thuật thanh nhạc và biểu diễn dân ca tăng khoảng 30% so với trước khi áp dụng biện pháp.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân hạn chế trong dạy học dân ca Đông Anh chủ yếu do chương trình đào tạo chưa đầy đủ, giảng viên thiếu kinh nghiệm chuyên sâu và cơ sở vật chất chưa đáp ứng đủ. So với các nghiên cứu trước đây về dân ca Thanh Hóa, luận văn này tập trung sâu vào mảng dạy học thanh nhạc, đặc biệt là áp dụng kỹ thuật thanh nhạc vào dân ca Đông Anh, tạo nên sự mới mẻ và thiết thực.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ sinh viên đạt yêu cầu kỹ thuật thanh nhạc trước và sau khi áp dụng biện pháp, bảng thống kê số lượng bài dân ca Đông Anh trong chương trình đào tạo qua các năm, và biểu đồ phân bố trình độ giảng viên.

Kết quả nghiên cứu khẳng định tầm quan trọng của việc bảo tồn và phát huy dân ca Đông Anh thông qua giáo dục đại học, góp phần duy trì bản sắc văn hóa dân tộc trong bối cảnh hội nhập. Đồng thời, việc áp dụng kỹ thuật thanh nhạc bài bản giúp nâng cao chất lượng đào tạo, đáp ứng yêu cầu phát triển nghệ thuật truyền thống.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Bổ sung và hoàn thiện chương trình đào tạo: Điều chỉnh chương trình ngành Thanh nhạc để tăng tỷ lệ bài dân ca Đông Anh, đặc biệt là các làn điệu Múa đèn và Tiên Cuội, nhằm nâng cao kiến thức và kỹ năng biểu diễn cho sinh viên. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do Ban giám hiệu và tổ bộ môn Thanh nhạc chủ trì.

  2. Nâng cao năng lực giảng viên: Tổ chức các khóa tập huấn, bồi dưỡng chuyên môn về dân ca Đông Anh và kỹ thuật thanh nhạc cho giảng viên, kết hợp mời nghệ nhân địa phương tham gia giảng dạy. Mục tiêu đạt 100% giảng viên có kỹ năng sư phạm và kiến thức chuyên sâu trong 1 năm, do phòng Đào tạo và khoa Âm nhạc phối hợp thực hiện.

  3. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị: Đầu tư bổ sung máy vi tính, thiết bị nghe nhìn, đạo cụ và trang phục biểu diễn dân ca Đông Anh để phục vụ giảng dạy và thực hành. Kế hoạch thực hiện trong 1 năm, do Ban quản lý cơ sở vật chất và phòng Tài chính đảm nhiệm.

  4. Tăng cường hoạt động thực hành và biểu diễn: Xây dựng chương trình biểu diễn dân ca Đông Anh định kỳ cho sinh viên, tạo sân chơi thực tế giúp nâng cao kỹ năng và sự tự tin. Thời gian triển khai liên tục hàng năm, do tổ bộ môn Thanh nhạc và các câu lạc bộ nghệ thuật tổ chức.

  5. Khuyến khích sinh viên tự học và nghiên cứu: Hướng dẫn sinh viên phương pháp tự học, nghiên cứu dân ca Đông Anh, sử dụng tài liệu đa phương tiện và nguồn tư liệu trực tuyến để nâng cao nhận thức và kỹ năng. Thực hiện song song với quá trình học, do giảng viên chủ nhiệm và cố vấn học tập hỗ trợ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên âm nhạc và thanh nhạc: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và phương pháp giảng dạy dân ca Đông Anh, giúp giảng viên nâng cao chuyên môn và đổi mới phương pháp sư phạm, từ đó nâng cao chất lượng đào tạo.

  2. Sinh viên ngành Thanh nhạc và âm nhạc dân gian: Tài liệu giúp sinh viên hiểu rõ giá trị nghệ thuật dân ca Đông Anh, kỹ thuật thanh nhạc áp dụng trong biểu diễn, hỗ trợ quá trình học tập và thực hành hiệu quả.

  3. Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian và âm nhạc truyền thống: Luận văn cung cấp dữ liệu thực tiễn và phân tích chuyên sâu về dân ca Đông Anh, góp phần bổ sung nghiên cứu về âm nhạc dân gian Việt Nam.

  4. Cơ quan quản lý giáo dục và văn hóa: Thông tin trong luận văn giúp hoạch định chính sách bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể, đồng thời nâng cao chất lượng đào tạo nghệ thuật truyền thống tại các trường đại học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dân ca Đông Anh có đặc điểm gì nổi bật so với các loại dân ca khác?
    Dân ca Đông Anh nổi bật với các làn điệu gắn liền với diễn xướng như Múa đèn và Tiên Cuội, có tiết tấu mạnh mẽ, giai điệu luyến láy đặc trưng và sử dụng các điệu thức năm âm Bắc, Nam Ai và Cung. Đây là sự kết hợp hài hòa giữa hát và múa, phản ánh đời sống lao động và tín ngưỡng địa phương.

  2. Tại sao việc dạy học dân ca Đông Anh cho sinh viên ngành Thanh nhạc lại quan trọng?
    Việc dạy học dân ca Đông Anh giúp bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời trang bị cho sinh viên kỹ năng biểu diễn dân ca đặc thù, nâng cao chất lượng đào tạo và tạo nền tảng phát triển nghệ thuật dân gian trong bối cảnh hội nhập.

  3. Những khó khăn chính trong dạy học dân ca Đông Anh hiện nay là gì?
    Khó khăn gồm chương trình đào tạo chưa đầy đủ, số lượng bài dân ca Đông Anh ít; giảng viên thiếu kinh nghiệm sư phạm và kiến thức chuyên sâu; sinh viên chưa được trang bị kỹ thuật thanh nhạc cơ bản; cơ sở vật chất và trang thiết bị hỗ trợ còn hạn chế.

  4. Các biện pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả dạy học dân ca Đông Anh?
    Các biện pháp gồm bổ sung bài dân ca Đông Anh vào chương trình đào tạo, nâng cao năng lực giảng viên qua tập huấn, cải thiện cơ sở vật chất, tăng cường hoạt động thực hành và biểu diễn, khuyến khích sinh viên tự học và nghiên cứu.

  5. Làm thế nào để sinh viên có thể tiếp thu tốt kỹ thuật thanh nhạc trong dân ca Đông Anh?
    Sinh viên cần được hướng dẫn bài bản về kỹ thuật mở khẩu hình, vị trí âm thanh, thở và nhả chữ, kết hợp luyện tập thường xuyên và thực hành biểu diễn. Sự hỗ trợ từ giảng viên giàu kinh nghiệm và nghệ nhân dân ca cũng rất quan trọng để nâng cao kỹ năng.

Kết luận

  • Dân ca Đông Anh là một loại hình dân ca dân gian đặc sắc, mang giá trị nghệ thuật và văn hóa sâu sắc của vùng Đông Sơn, Thanh Hóa.
  • Thực trạng dạy học dân ca Đông Anh tại Trường Đại học Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thanh Hóa còn nhiều hạn chế về chương trình, giảng viên và cơ sở vật chất.
  • Việc áp dụng kỹ thuật thanh nhạc bài bản và bổ sung các làn điệu dân ca Đông Anh vào chương trình đào tạo đã nâng cao hiệu quả giảng dạy và khả năng biểu diễn của sinh viên.
  • Các biện pháp đề xuất nhằm hoàn thiện chương trình, nâng cao năng lực giảng viên, cải thiện cơ sở vật chất và tăng cường thực hành sẽ góp phần bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Đông Anh.
  • Nghiên cứu mở ra hướng phát triển bền vững cho nghệ thuật dân ca truyền thống trong giáo dục đại học, đồng thời kêu gọi sự quan tâm của các nhà quản lý, giảng viên và sinh viên trong việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc.

Hãy cùng chung tay bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Đông Anh qua việc nâng cao chất lượng đào tạo và biểu diễn tại các cơ sở giáo dục nghệ thuật!