Tổng quan nghiên cứu

Âm nhạc là một loại hình nghệ thuật gắn bó mật thiết với đời sống con người, xuất hiện trong lao động, sinh hoạt và giải trí. Theo ước tính, giáo dục âm nhạc đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển toàn diện con người, đặc biệt trong giáo dục mầm non, giúp trẻ phát triển về đức, trí, thể, mỹ. Tại Trường Cao đẳng Sư phạm Lào Cai, ngành Giáo dục Mầm non có quy mô đào tạo lớn nhất với hơn 778 sinh viên chính quy và 1200 học viên hệ vừa học vừa làm, trong đó 85% là dân tộc thiểu số. Phân môn Lý thuyết Âm nhạc cơ bản là môn học nền tảng, giúp sinh viên nắm vững kiến thức âm nhạc để phục vụ công tác giảng dạy sau này. Tuy nhiên, thực trạng dạy và học phân môn này còn nhiều khó khăn do sinh viên có năng lực âm nhạc hạn chế, phương pháp giảng dạy truyền thống chưa phù hợp, thời lượng học tập ít ỏi (10 tiết cho lý thuyết âm nhạc cơ bản), và giáo trình chưa thực sự phù hợp với đối tượng sinh viên vùng khó khăn. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất các biện pháp đổi mới dạy học phân môn Lý thuyết Âm nhạc cơ bản, nâng cao chất lượng đào tạo sinh viên ngành Giáo dục Mầm non tại Trường Cao đẳng Sư phạm Lào Cai trong năm học 2016-2017. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc cải thiện phương pháp giảng dạy, phù hợp với đặc điểm sinh viên dân tộc thiểu số, góp phần nâng cao năng lực chuyên môn và hiệu quả đào tạo giáo viên mầm non tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết âm nhạc cơ bản: Được hiểu là hệ thống các khái niệm về âm thanh, nhịp điệu, quãng, hợp âm, điệu thức và giọng, làm nền tảng cho việc thực hành âm nhạc và giảng dạy các phân môn liên quan như xướng âm, thanh nhạc, nhạc cụ. Lý thuyết âm nhạc đòi hỏi khả năng tư duy logic và vận dụng thực hành.

  • Lý thuyết phương pháp dạy học: Phương pháp dạy học được định nghĩa là hệ thống các hành động có mục đích của giáo viên nhằm tổ chức hoạt động nhận thức và thực hành của học sinh, đảm bảo học sinh lĩnh hội kiến thức và kỹ năng. Phương pháp dạy học âm nhạc bao gồm phương pháp truyền thống (dùng lời, phương tiện trực quan, trình diễn tác phẩm, làm mẫu, hướng dẫn thực hành) và phương pháp tích cực (dự án, học trải nghiệm, trò chơi).

  • Lý thuyết tiếp cận năng lực người học: Học tập là quá trình kiến tạo tri thức, hình thành kỹ năng và năng lực thông qua tự tìm tòi, khám phá. Mục tiêu đào tạo không chỉ cung cấp kiến thức mà còn phát triển năng lực sáng tạo, hợp tác, giải quyết vấn đề. Nội dung và phương pháp dạy học cần được thiết kế theo hướng phát huy tính tích cực và khả năng tự học của sinh viên.

  • Khái niệm năng lực và kỹ năng âm nhạc: Năng lực âm nhạc là tổng hợp các đặc điểm tâm lý phù hợp với yêu cầu hoạt động âm nhạc, được hình thành qua học tập và rèn luyện. Kỹ năng âm nhạc là sự thông thạo các hành động thực hành dựa trên tri thức đã học, như làm bài tập lý thuyết, đọc nhạc, biểu diễn.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng dữ liệu thu thập từ sinh viên ngành Giáo dục Mầm non tại Trường Cao đẳng Sư phạm Lào Cai trong năm học 2016-2017, bao gồm khảo sát năng lực âm nhạc, quan sát thái độ và sự tham gia học tập, kết quả học tập phân môn Lý thuyết Âm nhạc cơ bản.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích tổng hợp tài liệu chuyên ngành, so sánh các giáo trình, đánh giá thực trạng dạy học qua quan sát và khảo sát, thực nghiệm sư phạm để thử nghiệm các biện pháp đổi mới dạy học. So sánh kết quả thực nghiệm với mục tiêu đề ra để đánh giá tính khả thi và hiệu quả.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào toàn bộ sinh viên ngành Giáo dục Mầm Non tại trường, với khoảng 10 lớp, tổng số sinh viên khoảng 778 người, chủ yếu là dân tộc thiểu số, nữ chiếm hơn 90%. Phương pháp chọn mẫu toàn bộ nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2016-2017, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, xây dựng và thực nghiệm biện pháp đổi mới, thu thập và phân tích dữ liệu, kết luận và đề xuất.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Khả năng âm nhạc của sinh viên còn hạn chế: Khoảng 85% sinh viên là dân tộc thiểu số, xuất thân từ vùng nông thôn miền núi, ít tiếp xúc với âm nhạc. Hơn 90% sinh viên nữ, phần lớn có năng lực ca hát trung bình hoặc yếu, kỹ năng đọc xướng âm và chơi nhạc cụ rất hạn chế. Có sinh viên không thể đọc đúng nốt nhạc, không phân biệt được cao độ, dẫn đến khó khăn trong học lý thuyết âm nhạc.

  2. Phương pháp dạy học truyền thống chưa phù hợp: Giảng viên chủ yếu sử dụng phương pháp giảng dạy truyền thống, tập trung vào lý thuyết, ít vận dụng phương pháp tích cực, tương tác, dẫn đến sinh viên thiếu hứng thú, khó tiếp thu. Thời gian học lý thuyết chỉ 10 tiết, trong khi khối lượng kiến thức lớn và đòi hỏi tư duy logic cao.

  3. Giáo trình và nội dung chưa phù hợp: Giáo trình hiện hành kết hợp âm nhạc và múa, thời lượng 60 tiết cho cả hai phân môn, phần bài tập thực hành nghèo nàn, chưa phù hợp với năng lực nhận thức của sinh viên dân tộc thiểu số. Nội dung lý thuyết còn nhiều phần không cần thiết, gây khó khăn cho sinh viên.

  4. Điều kiện cơ sở vật chất hạn chế: Lớp học đông (50-60 sinh viên/lớp), phòng học nhỏ (khoảng 40m2), thiếu phòng học chuyên biệt cho âm nhạc, đàn piano ít và không được bảo trì thường xuyên, ảnh hưởng đến chất lượng giảng dạy và thực hành.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những khó khăn trên là do đặc điểm sinh viên đa phần là dân tộc thiểu số, ít có điều kiện tiếp xúc với âm nhạc, năng lực âm nhạc ban đầu thấp. Phương pháp dạy học truyền thống, nặng về lý thuyết, thiếu tương tác và thực hành không phù hợp với đặc điểm tâm lý và năng lực của sinh viên. Thời lượng học tập hạn chế cũng làm giảm hiệu quả tiếp thu kiến thức. So sánh với một số nghiên cứu trong ngành giáo dục âm nhạc cho thấy việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực, tiếp cận năng lực người học, kết hợp lý thuyết với thực hành sẽ nâng cao hiệu quả đào tạo. Việc tái cấu trúc chương trình đào tạo, giảm bớt nội dung không cần thiết, tăng cường bài tập thực hành và đổi mới kiểm tra đánh giá là cần thiết để phù hợp với đối tượng sinh viên tại địa phương. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ sinh viên đạt yêu cầu về kỹ năng âm nhạc trước và sau khi áp dụng biện pháp đổi mới, bảng phân tích mức độ hài lòng của sinh viên với phương pháp giảng dạy mới, giúp minh họa rõ ràng hiệu quả của nghiên cứu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tái cấu trúc chương trình đào tạo: Giảm bớt các nội dung lý thuyết không cần thiết, tập trung vào các kiến thức cơ bản, dễ hiểu và có tính ứng dụng cao trong giảng dạy mầm non. Thời gian học lý thuyết nên được phân bổ hợp lý, kết hợp với thực hành để tăng hiệu quả tiếp thu. Thời gian thực hiện: năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và khoa Giáo dục Mầm non.

  2. Đổi mới phương pháp dạy học: Áp dụng phương pháp dạy học tích cực, tương tác, sử dụng trò chơi, dự án, học trải nghiệm để kích thích sự hứng thú và phát huy tính tích cực của sinh viên. Tăng cường hướng dẫn tự học và rèn luyện kỹ năng làm bài tập. Thời gian thực hiện: ngay trong các kỳ học hiện tại. Chủ thể thực hiện: giảng viên bộ môn Âm nhạc.

  3. Nâng cao năng lực giảng viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng về phương pháp dạy học tích cực, kỹ thuật giảng dạy âm nhạc phù hợp với đặc điểm sinh viên dân tộc thiểu số. Thời gian thực hiện: 6 tháng đầu năm học. Chủ thể thực hiện: phòng Đào tạo và NCKH.

  4. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị: Đầu tư phòng học chuyên biệt cho âm nhạc, tăng số lượng đàn piano, bảo trì định kỳ các thiết bị âm nhạc, trang bị thêm tài liệu tham khảo phù hợp với sinh viên mầm non. Thời gian thực hiện: trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý trường và phòng Hành chính - Kỹ thuật.

  5. Đổi mới kiểm tra, đánh giá: Áp dụng hình thức đánh giá theo năng lực, kết hợp đánh giá quá trình và đánh giá cuối kỳ, sử dụng các câu hỏi theo cấp độ tái tạo, kết nối và phản ánh khái quát để đánh giá toàn diện kiến thức và kỹ năng của sinh viên. Thời gian thực hiện: áp dụng từ kỳ thi tiếp theo. Chủ thể thực hiện: bộ môn Âm nhạc và phòng Khảo thí.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên bộ môn Âm nhạc tại các trường cao đẳng, đại học sư phạm: Giúp cập nhật phương pháp dạy học tích cực, thiết kế chương trình phù hợp với sinh viên ngành Giáo dục Mầm non, đặc biệt ở vùng dân tộc thiểu số.

  2. Sinh viên ngành Giáo dục Mầm non: Là tài liệu tham khảo để hiểu rõ hơn về lý thuyết âm nhạc cơ bản, phương pháp học tập hiệu quả, từ đó nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng thực hành.

  3. Nhà quản lý giáo dục và cán bộ đào tạo: Hỗ trợ trong việc xây dựng chính sách đào tạo, cải tiến chương trình đào tạo, đầu tư cơ sở vật chất và nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên mầm non.

  4. Các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực giáo dục âm nhạc và giáo dục mầm non: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo về phương pháp dạy học âm nhạc, đặc biệt trong bối cảnh vùng dân tộc thiểu số.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao phân môn Lý thuyết Âm nhạc cơ bản lại quan trọng đối với sinh viên ngành Giáo dục Mầm non?
    Lý thuyết âm nhạc là nền tảng giúp sinh viên hiểu các ký hiệu, quy luật âm nhạc, từ đó áp dụng vào giảng dạy các phân môn khác như hát, xướng âm, nhạc cụ. Nó giúp sinh viên phát triển tư duy logic và kỹ năng thực hành cần thiết cho công tác giáo dục mầm non.

  2. Những khó khăn chính sinh viên gặp phải khi học phân môn này là gì?
    Sinh viên chủ yếu là dân tộc thiểu số, ít tiếp xúc với âm nhạc, năng lực âm nhạc ban đầu thấp, khó khăn trong việc nhận biết ký hiệu, hiểu khái niệm trừu tượng và áp dụng thực hành. Phương pháp dạy học truyền thống và thời lượng học hạn chế cũng làm giảm hiệu quả học tập.

  3. Phương pháp dạy học nào được đề xuất để nâng cao chất lượng dạy học phân môn này?
    Phương pháp dạy học tích cực, tương tác, sử dụng trò chơi, dự án, học trải nghiệm, kết hợp lý thuyết với thực hành, khuyến khích tự học và rèn luyện kỹ năng làm bài tập được đề xuất nhằm tăng hứng thú và hiệu quả học tập.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả học tập của sinh viên trong phân môn Lý thuyết Âm nhạc?
    Đánh giá theo năng lực, kết hợp đánh giá quá trình và cuối kỳ, sử dụng câu hỏi theo các cấp độ tái tạo, kết nối và phản ánh khái quát giúp đánh giá toàn diện kiến thức, kỹ năng và thái độ của sinh viên, từ đó điều chỉnh phương pháp dạy học phù hợp.

  5. Cơ sở vật chất ảnh hưởng như thế nào đến chất lượng dạy học âm nhạc?
    Phòng học nhỏ, lớp đông, thiếu phòng học chuyên biệt và thiết bị âm nhạc như đàn piano ít, không được bảo trì thường xuyên làm giảm hiệu quả giảng dạy và thực hành, gây khó khăn cho sinh viên trong việc tiếp thu và luyện tập kỹ năng âm nhạc.

Kết luận

  • Phân môn Lý thuyết Âm nhạc cơ bản là môn học nền tảng, quan trọng trong đào tạo sinh viên ngành Giáo dục Mầm non, giúp phát triển năng lực âm nhạc và kỹ năng giảng dạy.
  • Sinh viên tại Trường Cao đẳng Sư phạm Lào Cai gặp nhiều khó khăn do năng lực âm nhạc hạn chế, phương pháp dạy học truyền thống và điều kiện cơ sở vật chất chưa phù hợp.
  • Nghiên cứu đề xuất các biện pháp đổi mới chương trình, phương pháp dạy học, nâng cao năng lực giảng viên và cải thiện cơ sở vật chất nhằm nâng cao chất lượng đào tạo.
  • Kết quả thực nghiệm cho thấy biện pháp đổi mới mang lại hiệu quả tích cực, góp phần nâng cao năng lực âm nhạc và thái độ học tập của sinh viên.
  • Đề nghị các đơn vị đào tạo áp dụng các giải pháp này trong năm học tiếp theo để nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên mầm non, đặc biệt tại các vùng dân tộc thiểu số.

Hành động tiếp theo: Triển khai áp dụng biện pháp đổi mới trong năm học 2024-2025, tổ chức bồi dưỡng giảng viên và đầu tư cơ sở vật chất. Các giảng viên và nhà quản lý giáo dục được khuyến khích tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả đào tạo.