Nghiên Cứu Đặc Điểm Lâm Sàng, Nồng Độ CRP và TNF-α Ở Bệnh Nhân Viêm Khớp Dạng Thấp

• Tác giả: Hoàng Trung Dũng
• Người hướng dẫn: Viên Văn Đoan
• Trường học: Học viện Quân y
• Chuyên ngành: Nội khoa
• Đề tài: Nghiên Cứu Đặc Điểm Lâm Sàng và Nồng Độ CRP, TNF-α Ở Bệnh Nhân Viêm Khớp Dạng Thấp
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ y học
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN
• 1.1. ĐẠI CƯƠNG BỆNH VIÊM KHỚP DẠNG THẤP
• 1.2. Lịch sử nghiên cứu
• 1.3. Triệu chứng lâm sàng
• 1.4. Triệu chứng cận lâm sàng
• 1.5. Chẩn đoán bệnh viêm khớp dạng thấp
• 1.6. Đánh giá mức độ hoạt động bệnh
• 1.7. CƠ CHẾ BỆNH SINH VÀ VAI TRÒ CỦA CRP, TNF-α TRONG BỆNH VIÊM KHỚP DẠNG THẤP
• 1.7.1. Nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh bệnh viêm khớp dạng thấp
• 1.7.2. Protein C phản ứng
• 1.7.3. Yếu tố hoại tử khối u alpha
• 1.8. TỔN THƯƠNG TIM VÀ VAI TRÒ CỦA SIÊU ÂM DOPPLER MÔ CƠ TIM TRONG ĐÁNH GIÁ HÌNH THÁI, CHỨC NĂNG TIM Ở BỆNH NHÂN VIÊM KHỚP DẠNG THẤP
• 1.8.1. Tổn thương tim trong bệnh viêm khớp dạng thấp
• 1.8.2. Vai trò của siêu âm Doppler mô cơ tim trong đánh giá hình thái, chức năng tim
• 1.9. CÁC NGHIÊN CỨU VỀ ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, NỒNG ĐỘ CRP HUYẾT TƯƠNG, TNF-α HUYẾT THANH VÀ MỘT SỐ CHỈ SỐ HÌNH THÁI, CHỨC NĂNG TIM Ở BỆNH NHÂN VIÊM KHỚP DẠNG THẤP
• 1.9.1. Các nghiên cứu trên thế giới
• 1.9.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam
• 2. CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
• 2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu
• 2.3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.3.1. Thiết kế nghiên cứu
• 2.3.2. Chọn mẫu nghiên cứu
• 2.3.3. Các bước tiến hành nghiên cứu
• 2.3.4. Các tiêu chuẩn sử dụng trong nghiên cứu
• 2.3.5. Các chỉ tiêu nghiên cứu
• 2.3.6. Đạo đức nghiên cứu
• 2.4. XỬ LÝ SỐ LIỆU
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 3.1. ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, CẬN LÂM SÀNG, NỒNG ĐỘ CRP HUYẾT TƯƠNG, TNF-α HUYẾT THANH VÀ MỘT SỐ CHỈ SỐ HÌNH THÁI, CHỨC NĂNG TIM Ở BỆNH NHÂN VIÊM KHỚP DẠNG THẤP
• 3.1.1. Đặc điểm lâm sàng của bệnh nhân viêm khớp dạng thấp
• 3.1.2. Đặc điểm cận lâm sàng của bệnh nhân viêm khớp dạng thấp
• 3.1.3. Nồng độ CRP huyết tương và TNF-α huyết thanh của đối tượng nghiên cứu
• 3.1.4. Một số chỉ số hình thái, chức năng tim của đối tượng nghiên cứu
• 3.2. MỐI LIÊN QUAN GIỮA ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, CẬN LÂM SÀNG, NỒNG ĐỘ CRP HUYẾT TƯƠNG, TNF-α HUYẾT THANH, MỨC ĐỘ HOẠT ĐỘNG BỆNH VỚI MỘT SỐ CHỈ SỐ HÌNH THÁI, CHỨC NĂNG TIM Ở BỆNH NHÂN VIÊM KHỚP DẠNG THẤP
• 3.2.1. Liên quan đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng, nồng độ CRP huyết tương, TNF-α huyết thanh, mức độ hoạt động bệnh với một số chỉ số hình thái thất trái
• 3.2.2. Liên quan đặc điểm lâm sàng với một số chỉ số chức năng tim
• 3.2.3. Liên quan cận lâm sàng với một số chỉ số chức năng tim
• 3.2.4. Liên quan nồng độ CRP huyết tương và TNF-α huyết thanh với một số chỉ số chức năng tim
• 3.2.5. Liên quan mức độ hoạt động bệnh với một số chỉ số chức năng tim
• 4. CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN
• 4.1. ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, CẬN LÂM SÀNG, NỒNG ĐỘ CRP HUYẾT TƯƠNG, TNF-α HUYẾT THANH VÀ MỘT SỐ CHỈ SỐ HÌNH THÁI, CHỨC NĂNG TIM Ở BỆNH NHÂN VIÊM KHỚP DẠNG THẤP
• 4.1.1. Đặc điểm lâm sàng của bệnh nhân viêm khớp dạng thấp
• 4.1.2. Đặc điểm cận lâm sàng của bệnh nhân viêm khớp dạng thấp
• 4.1.3. Nồng độ CRP huyết tương và TNF-α huyết thanh của đối tượng nghiên cứu
• 4.1.4. Một số chỉ số hình thái, chức năng tim của đối tượng nghiên cứu
• 4.2. MỐI LIÊN QUAN GIỮA ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, CẬN LÂM SÀNG, NỒNG ĐỘ CRP HUYẾT TƯƠNG, TNF-α HUYẾT THANH, MỨC ĐỘ HOẠT ĐỘNG BỆNH VỚI MỘT SỐ CHỈ SỐ HÌNH THÁI, CHỨC NĂNG TIM Ở BỆNH NHÂN VIÊM KHỚP DẠNG THẤP
• 4.2.1. Liên quan đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng, nồng độ CRP huyết tương, TNF-α huyết thanh, mức độ hoạt động bệnh với một số chỉ số hình thái thất trái
• 4.2.2. Liên quan đặc điểm lâm sàng với một số chỉ số chức năng tim
• 4.2.3. Liên quan đặc điểm cận lâm sàng với một số chỉ số chức năng tim
• 4.2.4. Liên quan nồng độ CRP huyết tương và TNF-α huyết thanh với một số chỉ số chức năng tim
• 4.2.5. Liên quan mức độ hoạt động bệnh với một số chỉ số chức năng tim
• HẠN CHẾ CỦA ĐỀ TÀI
• DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI
• LUẬN ÁN
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Viêm Khớp Dạng Thấp Đặc Điểm Dịch Tễ

Viêm khớp dạng thấp (VKDT) là một bệnh tự miễn mạn tính, ảnh hưởng chủ yếu đến màng hoạt dịch của khớp. Bệnh diễn biến kéo dài với các đợt cấp, gây sưng, đau và cuối cùng là hủy hoại khớp, dẫn đến tàn phế. VKDT không chỉ giới hạn ở khớp; nó có thể ảnh hưởng đến tim, phổi và các cơ quan khác. Tỷ lệ mắc VKDT trên toàn thế giới dao động từ 0.5% đến 1%. Tại Việt Nam, tỷ lệ này là khoảng 0.5% dân số và chiếm 20% các bệnh về khớp. Bệnh thường gặp ở phụ nữ hơn nam giới với tỷ lệ dao động từ 1:4. Triệu chứng lâm sàng bao gồm sưng, đau, nóng khớp (ít khi đỏ), cứng khớp buổi sáng kéo dài, và có thể kèm theo các biểu hiện toàn thân như sốt. Chẩn đoán sớm và điều trị tích cực là chìa khóa để kiểm soát bệnh và ngăn ngừa biến chứng.

1.1. Lịch Sử Nghiên Cứu và Tiêu Chuẩn Chẩn Đoán VKDT

VKDT đã được biết đến từ lâu. Garrod đặt ra thuật ngữ "viêm khớp dạng thấp" năm 1858. Các cột mốc quan trọng bao gồm phát hiện yếu tố dạng thấp (RF) bởi Waaler (1940) và Rose (1947), và tiêu chuẩn đánh giá tổn thương khớp trên X-quang của Steinbroker (1949). Hội Thấp Khớp Học Mỹ (ACR) đã đưa ra các tiêu chuẩn chẩn đoán VKDT vào năm 1958 và cải tiến vào năm 1987, vẫn được sử dụng rộng rãi. Năm 2010, ACR và EULAR cùng công bố tiêu chuẩn chẩn đoán mới ACR/EULAR 2010, tập trung vào chẩn đoán sớm và can thiệp kịp thời. Tiêu chuẩn này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đánh giá toàn diện các yếu tố lâm sàng và cận lâm sàng.

1.2. Biểu Hiện Lâm Sàng Điển Hình Của Viêm Khớp Dạng Thấp

Biểu hiện tại khớp thường gặp nhất là ở các khớp nhỏ của bàn tay và bàn chân như khớp ngón gần, khớp bàn ngón, khớp cổ tay, khớp gối và khớp cổ chân. Các khớp tổn thương có tính chất đối xứng. Đau khớp kiểu viêm, thường kèm theo cứng khớp buổi sáng kéo dài trên một giờ. Ngoài ra, có thể có biểu hiện ngoài khớp như hạt dưới da, viêm mao mạch, tổn thương gân, cơ và dây chằng. Tổn thương tim và phổi cũng có thể xảy ra. Các biểu hiện toàn thân bao gồm mệt mỏi, sốt nhẹ, và sụt cân.

II. CRP và TNF α Vai Trò Trong Cơ Chế Bệnh Sinh VKDT

CRP (C-reactive protein) là một protein pha cấp tính, tăng cao trong các phản ứng viêm. Trong VKDT, nồng độ CRP huyết tương là một chỉ số quan trọng đánh giá mức độ hoạt động của bệnh và đáp ứng điều trị. Nghiên cứu đã chỉ ra mối liên quan giữa nồng độ CRP và các biến cố tim mạch ở bệnh nhân VKDT. TNF-α (Tumor necrosis factor alpha) là một cytokine tiền viêm đóng vai trò trung tâm trong cơ chế bệnh sinh của VKDT. TNF-α thúc đẩy quá trình viêm và phá hủy khớp, đồng thời góp phần vào các biểu hiện toàn thân của bệnh. Ức chế TNF-α là một trong những phương pháp điều trị hiệu quả trong VKDT. Việc theo dõi nồng độ CRP và TNF-α có thể giúp đánh giá mức độ viêm và hướng dẫn điều trị.

2.1. Cơ Chế Bệnh Sinh VKDT và Vai Trò Của Protein C Phản Ứng

VKDT là một bệnh tự miễn phức tạp, liên quan đến sự tương tác giữa các yếu tố di truyền và môi trường. Protein C phản ứng (CRP) là một protein được gan sản xuất để đáp ứng với các cytokine tiền viêm, đặc biệt là interleukin-6 (IL-6). CRP gắn vào các tế bào bị tổn thương hoặc tế bào chết, kích hoạt hệ thống bổ thể và tăng cường quá trình thực bào. Nồng độ CRP tăng cao trong VKDT phản ánh mức độ viêm và hoạt động của bệnh. Đo CRP giúp đánh giá hiệu quả điều trị và tiên lượng bệnh.

2.2. TNF α Yếu Tố Hoại Tử Khối U Alpha và Ảnh Hưởng Đến VKDT

TNF-α là một cytokine đa chức năng, đóng vai trò quan trọng trong cả hệ thống miễn dịch bẩm sinh và hệ thống miễn dịch thích ứng. Trong VKDT, TNF-α được sản xuất bởi các tế bào viêm trong màng hoạt dịch khớp. TNF-α kích thích sản xuất các cytokine khác, chemokine, và các phân tử kết dính, dẫn đến sự thâm nhiễm của các tế bào viêm vào khớp. TNF-α cũng kích hoạt hủy cốt bào, gây phá hủy xương và sụn. Ức chế TNF-α đã chứng minh hiệu quả trong việc giảm viêm, giảm đau, và ngăn ngừa tổn thương khớp.

III. Tổn Thương Tim Mạch Nguy Cơ Tiềm Ẩn Ở Bệnh Nhân VKDT

Bệnh nhân VKDT có nguy cơ mắc bệnh tim mạch cao hơn so với dân số chung. Các yếu tố nguy cơ tim mạch truyền thống như tăng huyết áp, rối loạn lipid máu, và hút thuốc lá phổ biến hơn ở bệnh nhân VKDT. Tuy nhiên, tình trạng viêm mạn tính liên quan đến VKDT cũng góp phần vào sự phát triển của bệnh tim mạch. Viêm có thể dẫn đến xơ vữa động mạch và các biến cố tim mạch như nhồi máu cơ tim và đột quỵ. Siêu âm Doppler mô cơ tim là một phương pháp hữu ích để đánh giá chức năng tim ở bệnh nhân VKDT và phát hiện sớm các dấu hiệu của bệnh tim mạch.

3.1. Các Loại Tổn Thương Tim Thường Gặp Trong Viêm Khớp Dạng Thấp

VKDT có thể gây ra nhiều loại tổn thương tim mạch, bao gồm viêm màng ngoài tim, viêm cơ tim, bệnh van tim, rối loạn nhịp tim, và bệnh mạch vành. Viêm màng ngoài tim là tình trạng viêm của lớp màng bao quanh tim, gây đau ngực và khó thở. Viêm cơ tim là tình trạng viêm của cơ tim, có thể dẫn đến suy tim. Bệnh van tim là tình trạng tổn thương van tim, ảnh hưởng đến khả năng bơm máu của tim. Rối loạn nhịp tim là tình trạng nhịp tim không đều, có thể gây chóng mặt, ngất xỉu, và đột tử. Bệnh mạch vành là tình trạng hẹp động mạch vành, gây thiếu máu cơ tim và nhồi máu cơ tim.

3.2. Siêu Âm Doppler Mô Cơ Tim Công Cụ Đánh Giá Chức Năng Tim

Siêu âm Doppler mô cơ tim là một kỹ thuật siêu âm tiên tiến, cho phép đánh giá vận tốc và chuyển động của cơ tim. Kỹ thuật này có thể phát hiện sớm những rối loạn chức năng tim, ngay cả khi các phương pháp siêu âm truyền thống không phát hiện được. Siêu âm Doppler mô cơ tim cung cấp thông tin về chức năng tâm thu và chức năng tâm trương của tim, giúp đánh giá toàn diện chức năng tim ở bệnh nhân VKDT. Đo các chỉ số như vận tốc sóng Sm, Em, Am tại các vị trí khác nhau trên tim giúp đánh giá chức năng tim một cách chính xác.

IV. Nghiên Cứu Thực Tiễn Đặc Điểm Lâm Sàng CRP TNF α và Tim Mạch

Nhiều nghiên cứu đã được thực hiện để đánh giá mối liên quan giữa các đặc điểm lâm sàng, nồng độ CRP, TNF-α, và chức năng tim ở bệnh nhân VKDT. Các nghiên cứu này đã chỉ ra rằng nồng độ CRP và TNF-α cao có liên quan đến các rối loạn chức năng tim và tăng nguy cơ bệnh tim mạch. Ngoài ra, thời gian mắc bệnh, mức độ hoạt động của bệnh, và các yếu tố nguy cơ tim mạch truyền thống cũng góp phần vào sự phát triển của bệnh tim mạch ở bệnh nhân VKDT. Do đó, việc quản lý tích cực VKDT và kiểm soát các yếu tố nguy cơ tim mạch là rất quan trọng để cải thiện tiên lượng của bệnh nhân.

4.1. Tổng Quan Nghiên Cứu Thế Giới Về VKDT và Các Yếu Tố Liên Quan

Các nghiên cứu trên thế giới đã tập trung vào việc xác định các yếu tố nguy cơ tim mạch ở bệnh nhân VKDT, đánh giá hiệu quả của các phương pháp điều trị VKDT đối với chức năng tim, và phát triển các chiến lược phòng ngừa bệnh tim mạch ở bệnh nhân VKDT. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng điều trị tích cực VKDT bằng thuốc ức chế TNF-α và các thuốc chống thấp khớp tác dụng chậm (DMARDs) có thể cải thiện chức năng tim và giảm nguy cơ bệnh tim mạch.

4.2. Các Nghiên Cứu Về Viêm Khớp Dạng Thấp tại Việt Nam Một Số Kết Quả

Tại Việt Nam, các nghiên cứu về VKDT còn hạn chế. Các nghiên cứu đã thực hiện thường tập trung vào đánh giá đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng của bệnh nhân VKDT, đánh giá hiệu quả của các phương pháp điều trị VKDT, và xác định các yếu tố nguy cơ bệnh nặng ở bệnh nhân VKDT. Nghiên cứu cần tập trung vào đánh giá tổn thương tim mạch ở bệnh nhân VKDT, và phát triển các chiến lược phòng ngừa bệnh tim mạch.

V. Nghiên Cứu Đặc Điểm Lâm Sàng Nồng Độ CRP TNF α Huyết Thanh

Nghiên cứu này tập trung vào việc mô tả đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng, nồng độ CRP huyết tương, TNF-α huyết thanh và một số chỉ số hình thái, chức năng tim ở bệnh nhân viêm khớp dạng thấp. Mục tiêu là tìm hiểu mối liên quan giữa các yếu tố này, đặc biệt là ảnh hưởng của viêm (được đo bằng CRP và TNF-α) đến chức năng tim. Kết quả có thể giúp cải thiện việc chẩn đoán và điều trị bệnh, từ đó giảm thiểu các biến chứng tim mạch ở bệnh nhân VKDT. Việc sử dụng các phương pháp cận lâm sàng như siêu âm Doppler mô cơ tim giúp phát hiện sớm các tổn thương tim.

5.1. Thiết Kế và Phương Pháp Nghiên Cứu Chi Tiết Về VKDT

Nghiên cứu này được thiết kế theo phương pháp [Loại thiết kế nghiên cứu, ví dụ: cắt ngang, bệnh chứng, đoàn hệ]. Đối tượng nghiên cứu là bệnh nhân được chẩn đoán VKDT theo tiêu chuẩn ACR/EULAR 2010. Các chỉ tiêu nghiên cứu bao gồm đặc điểm lâm sàng (thời gian mắc bệnh, số khớp viêm, mức độ đau), cận lâm sàng (công thức máu, RF, kháng thể kháng CCP), nồng độ CRP và TNF-α huyết thanh, và các chỉ số hình thái, chức năng tim (siêu âm tim, siêu âm Doppler mô cơ tim). Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm thống kê để tìm ra mối liên quan giữa các yếu tố.

5.2. Tiêu Chuẩn và Các Chỉ Số Nghiên Cứu Đánh Giá Bệnh VKDT

Tiêu chuẩn chẩn đoán VKDT theo ACR/EULAR 2010 được sử dụng để đảm bảo tính đồng nhất của đối tượng nghiên cứu. Mức độ hoạt động bệnh được đánh giá bằng chỉ số DAS28-CRP. Các chỉ số hình thái tim bao gồm đường kính thất trái cuối tâm trương (Dd), đường kính thất trái cuối tâm thu (Ds), độ dày thành sau thất trái (LVPW), độ dày vách liên thất (IVS). Các chỉ số chức năng tim bao gồm phân suất tống máu (EF), vận tốc dòng máu qua van hai lá (E, A), thời gian giảm tốc dòng E (DT), thời gian thư giãn đồng thể tích (IVRT), và vận tốc mô cơ tim (Sm, Em, Am).

VI. Kết Luận và Hướng Nghiên Cứu Về Viêm Khớp Dạng Thấp

Nghiên cứu về đặc điểm lâm sàng và nồng độ CRP, TNF-α ở bệnh nhân viêm khớp dạng thấp có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả chẩn đoán và điều trị bệnh. Việc đánh giá toàn diện các yếu tố nguy cơ và sử dụng các phương pháp cận lâm sàng hiện đại giúp phát hiện sớm các biến chứng tim mạch. Điều này góp phần cải thiện chất lượng cuộc sống và kéo dài tuổi thọ cho bệnh nhân VKDT. Cần có thêm nhiều nghiên cứu để hiểu rõ hơn về cơ chế bệnh sinh và phát triển các phương pháp điều trị hiệu quả hơn.

6.1. Tóm Tắt Kết Quả Nghiên Cứu và Ý Nghĩa Thực Tiễn

Kết quả nghiên cứu cung cấp thông tin quan trọng về đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng của bệnh nhân VKDT. Mối liên quan giữa nồng độ CRP, TNF-α, và chức năng tim được làm rõ, giúp các bác sĩ có cơ sở để đưa ra các quyết định điều trị phù hợp. Việc phát hiện sớm các tổn thương tim mạch giúp bệnh nhân được điều trị kịp thời, từ đó giảm thiểu nguy cơ biến chứng.

6.2. Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Về VKDT và Các Phương Pháp Điều Trị

Các hướng nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào việc đánh giá hiệu quả của các phương pháp điều trị mới đối với chức năng tim ở bệnh nhân VKDT. Nghiên cứu về vai trò của các yếu tố di truyền và môi trường trong sự phát triển của bệnh cũng rất quan trọng. Ngoài ra, cần có các nghiên cứu về phòng ngừa bệnh tim mạch ở bệnh nhân VKDT, bao gồm cả việc thay đổi lối sống và sử dụng thuốc.