I. Tổng Quan Về Nhồi Máu Não Cấp Định Nghĩa và Thống Kê
Nhồi máu não cấp là một cấp cứu thần kinh, hậu quả của sự gián đoạn lưu lượng máu đến não, gây ra tai biến mạch máu não. Tổ chức Y tế Thế giới định nghĩa TBMMN là hội chứng thiếu sót chức năng não khu trú hoặc lan tỏa, xảy ra đột ngột, tồn tại quá 24 giờ hoặc tử vong trong vòng 24 giờ, loại trừ nguyên nhân sang chấn não. Về mặt lâm sàng, TBMMN được chia thành hai thể chính: chảy máu não và nhồi máu não. Nhồi máu não xảy ra khi mạch máu não bị tắc hoặc nghẽn, khu vực não được tưới máu bởi mạch máu đó bị thiếu máu và hoại tử. Tại Mỹ, cứ mỗi 4 giây trôi qua thì có một người bị tai biến mạch máu não và mỗi 4 phút thì có một người tử vong. Việt Nam cũng không nằm ngoài quy luật này, với tỷ lệ tai biến mạch máu não ngày càng gia tăng do dân số già hóa. Nghiên cứu cho thấy thể nhồi máu não thường chiếm ưu thế hơn so với chảy máu não.
1.1. Phân loại tai biến mạch máu não và nhồi máu não
Tai biến mạch máu não được phân loại thành hai dạng chính: xuất huyết não (chảy máu não) và thiếu máu não (nhồi máu não). Nhồi máu não xảy ra khi lưu lượng máu đến một khu vực của não bị gián đoạn, thường do tắc nghẽn mạch máu bởi cục máu đông hoặc mảng xơ vữa. Hậu quả là các tế bào não trong khu vực đó bị thiếu oxy và chất dinh dưỡng, dẫn đến tổn thương và hoại tử. Việc phân loại chính xác rất quan trọng cho việc xác định phương pháp điều trị phù hợp. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), định nghĩa này nhấn mạnh tính chất đột ngột và thời gian kéo dài của các triệu chứng để phân biệt với các rối loạn thần kinh khác.
1.2. Tình hình tai biến mạch máu não trên thế giới và tại Việt Nam
Trên toàn cầu, tai biến mạch máu não là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và tàn tật. Tại Mỹ, mỗi năm có khoảng 500.000 ca mới mắc và con số này dự kiến sẽ tăng lên. Ở các nước Châu Á, tỷ lệ tai biến mạch máu não cũng đang gia tăng. Tại Việt Nam, các nghiên cứu cho thấy tỷ lệ hiện mắc và mới mắc đang gia tăng, với nhồi máu não chiếm ưu thế hơn so với chảy máu não. Theo Nguyễn Văn Đăng (1997), tỷ lệ hiện mắc là 75,14/100.000 dân, tỷ lệ mới mắc là 53,2/100.000 dân. Việc gia tăng tỷ lệ này đặt ra thách thức lớn cho hệ thống y tế trong việc phòng ngừa, chẩn đoán và điều trị.
II. Giải Phẫu và Sinh Lý Hệ Tuần Hoàn Não Cơ Sở Điều Trị NMN
Để hiểu rõ về điều trị nhồi máu não, cần nắm vững giải phẫu hệ tuần hoàn não. Não được tưới máu bởi bốn mạch máu chính: hai động mạch cảnh trong và hai động mạch đốt sống-thân nền. Các mạch máu này nối thông với nhau ở nền sọ tạo nên đa giác Willis. Lưu lượng máu não bình thường là 55mL/100g não/phút. Khi lưu lượng máu giảm dưới 20mL/100g não/phút, não sẽ thiếu máu, dẫn đến tổn thương. Thời gian vàng để can thiệp là 3-72 giờ, trong đó vùng nửa tối (vùng có thể cứu được) cần được tưới máu kịp thời để tránh hoại tử. Hiệu ứng Bayliss giúp duy trì lưu lượng máu não ổn định trong một khoảng huyết áp nhất định.
2.1. Hệ thống cung cấp máu trực tiếp cho não bộ
Não bộ được cung cấp máu từ hai hệ thống chính: hệ động mạch cảnh trong và hệ động mạch đốt sống-thân nền. Hệ động mạch cảnh trong cung cấp máu cho phần lớn bán cầu não trước, trong khi hệ động mạch đốt sống-thân nền cung cấp máu cho thân não, tiểu não và phần sau của bán cầu não. Sự thông nối giữa hai hệ thống này thông qua đa giác Willis cho phép máu lưu thông bù trừ trong trường hợp một trong các mạch máu bị tắc nghẽn. Tuy nhiên, hiệu quả của tuần hoàn bàng hệ này phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm vị trí và mức độ tắc nghẽn, cũng như tình trạng của các mạch máu khác.
2.2. Hệ thống tuần hoàn bàng hệ Vai trò trong bù trừ thiếu máu não
Hệ thống tuần hoàn bàng hệ, còn được gọi là hệ thống nối, đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo cung cấp máu cho não khi có tắc nghẽn mạch máu. Vòng Willis là một vòng tuần hoàn bàng hệ quan trọng ở nền sọ, nối các nhánh tận của hệ động mạch cảnh trong với hệ động mạch đốt sống-thân nền. Ngoài ra, mạng nối trên bề mặt vỏ não và mạng nối ngoài sọ cũng góp phần cung cấp máu cho vùng bị thiếu máu. Tuy nhiên, hiệu quả của tuần hoàn bàng hệ phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm vị trí và mức độ tắc nghẽn, cũng như tình trạng của các mạch máu khác. Trong điều kiện bình thường, các bàng hệ dường như không hoạt động, chỉ khi có tắc nghẽn, hệ thống này mới được kích hoạt.
2.3. Cơ chế tự điều hòa lưu lượng máu não Hiệu ứng Bayliss
Lưu lượng máu não được duy trì ổn định trong một khoảng huyết áp nhất định nhờ cơ chế tự điều hòa, còn gọi là hiệu ứng Bayliss. Khi huyết áp thay đổi, các mạch máu não sẽ tự động co giãn để duy trì lưu lượng máu ổn định. Tuy nhiên, cơ chế này có thể bị suy giảm trong nhồi máu não cấp, đặc biệt ở vùng nửa tối, khiến vùng này dễ bị tổn thương hơn khi huyết áp thay đổi. Điều này giải thích tại sao việc kiểm soát huyết áp cẩn thận là rất quan trọng trong giai đoạn cấp của nhồi máu não.
III. Nguyên Nhân và Cơ Chế Bệnh Sinh Nhồi Máu Não Cấp Tổng Quan
Nhồi máu não cấp có nhiều nguyên nhân, trong đó xơ vữa động mạch và thuyên tắc từ tim là hai nguyên nhân phổ biến nhất. Xơ vữa động mạch gây hẹp lòng mạch, dẫn đến giảm lưu lượng máu hoặc hình thành cục máu đông gây tắc mạch. Thuyên tắc từ tim xảy ra khi cục máu đông hình thành trong tim di chuyển đến não và gây tắc mạch. Các yếu tố nguy cơ của nhồi máu não bao gồm tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn lipid máu, bệnh tim mạch, hút thuốc lá, tuổi tác, giới tính, chủng tộc và địa lý. Chẩn đoán sớm và xác định nguyên nhân là rất quan trọng để lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.
3.1. Nhồi máu não do xơ vữa động mạch Cơ chế hình thành và phát triển
Xơ vữa động mạch là một quá trình bệnh lý mạn tính, trong đó các mảng xơ vữa tích tụ trên thành động mạch, gây hẹp lòng mạch và giảm lưu lượng máu. Các mảng xơ vữa này có thể bị vỡ ra, hình thành cục máu đông gây tắc mạch. Xơ vữa động mạch thường xảy ra ở các động mạch lớn và trung bình, đặc biệt ở những vị trí phân nhánh hoặc ngoằn ngoèo. Quá trình hình thành mảng xơ vữa bắt đầu từ những tổn thương nhỏ ở lớp nội mạc động mạch, sau đó các tế bào viêm và lipid tích tụ, tạo thành mảng xơ vữa. Các yếu tố nguy cơ như tăng huyết áp, rối loạn lipid máu và hút thuốc lá có thể thúc đẩy quá trình này.
3.2. Nhồi máu não do thuyên tắc từ tim Các bệnh tim liên quan
Thuyên tắc từ tim là một nguyên nhân quan trọng của nhồi máu não, xảy ra khi cục máu đông hình thành trong tim di chuyển đến não và gây tắc mạch. Các bệnh tim liên quan đến thuyên tắc mạch não bao gồm rung nhĩ, hội chứng suy nút xoang, huyết khối hoặc u nhầy nhĩ trái, bệnh van tim và bệnh cơ tim giãn nở. Rung nhĩ là một rối loạn nhịp tim phổ biến, làm tăng nguy cơ hình thành cục máu đông trong tâm nhĩ. Các bệnh van tim, đặc biệt là hẹp van hai lá và van nhân tạo, cũng làm tăng nguy cơ thuyên tắc.
3.3. Các yếu tố nguy cơ của nhồi máu não Nhận diện và phòng ngừa
Nhiều yếu tố nguy cơ đã được xác định liên quan đến nhồi máu não, bao gồm tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn lipid máu, bệnh tim mạch, hút thuốc lá, béo phì, lười vận động, tuổi tác, giới tính, chủng tộc và tiền sử gia đình. Tăng huyết áp là một yếu tố nguy cơ quan trọng, làm tăng áp lực lên thành mạch máu và thúc đẩy quá trình xơ vữa động mạch. Đái tháo đường làm tăng nguy cơ tổn thương mạch máu và rối loạn đông máu. Việc kiểm soát các yếu tố nguy cơ này thông qua thay đổi lối sống và điều trị y tế có thể giúp giảm đáng kể nguy cơ nhồi máu não.
IV. Đặc Điểm Lâm Sàng Nhồi Máu Não Cách Nhận Biết Sớm
Triệu chứng nhồi máu não rất đa dạng, phụ thuộc vào vị trí và kích thước tổn thương. Các triệu chứng thường gặp bao gồm yếu liệt nửa người, tê bì nửa người, rối loạn ngôn ngữ, rối loạn thị giác, chóng mặt, mất thăng bằng và đau đầu dữ dội. Để đánh giá mức độ nặng của nhồi máu não, thang điểm NIHSS (National Institutes of Health Stroke Scale) thường được sử dụng. Chẩn đoán hình ảnh, bao gồm chụp CT scan sọ não và chụp MRI sọ não, đóng vai trò quan trọng trong việc xác định vị trí và kích thước ổ nhồi máu, cũng như loại trừ các nguyên nhân khác gây ra triệu chứng tương tự.
4.1. Các triệu chứng lâm sàng thường gặp của nhồi máu não
Triệu chứng lâm sàng của nhồi máu não rất đa dạng và phụ thuộc vào vùng não bị ảnh hưởng. Các triệu chứng thường gặp bao gồm yếu hoặc liệt nửa người, tê bì nửa người, rối loạn ngôn ngữ (khó nói, khó hiểu), rối loạn thị giác (mờ mắt, song thị), chóng mặt, mất thăng bằng và đau đầu dữ dội. Một số trường hợp có thể có các triệu chứng ít gặp hơn như co giật hoặc rối loạn ý thức. Việc nhận biết sớm các triệu chứng này là rất quan trọng để có thể can thiệp kịp thời.
4.2. Sử dụng thang điểm NIHSS để đánh giá mức độ nặng của bệnh
Thang điểm NIHSS (National Institutes of Health Stroke Scale) là một công cụ tiêu chuẩn được sử dụng để đánh giá mức độ nặng của nhồi máu não. Thang điểm này bao gồm 11 mục, đánh giá các chức năng thần kinh khác nhau như ý thức, ngôn ngữ, thị giác, vận động và cảm giác. Tổng điểm NIHSS có thể dao động từ 0 (không có triệu chứng) đến 42 (tổn thương rất nặng). Điểm NIHSS được sử dụng để đánh giá mức độ tàn tật ban đầu, theo dõi sự tiến triển của bệnh và dự đoán kết quả điều trị.
4.3. Vai trò của chẩn đoán hình ảnh CT scan MRI trong xác định nhồi máu não
Chẩn đoán hình ảnh đóng vai trò quan trọng trong việc xác định nhồi máu não và loại trừ các nguyên nhân khác gây ra triệu chứng tương tự. Chụp CT scan sọ não thường được sử dụng trong giai đoạn cấp để loại trừ xuất huyết não, vì xuất huyết não là một chống chỉ định của tiêu sợi huyết. Chụp MRI sọ não có độ nhạy cao hơn CT scan trong việc phát hiện sớm nhồi máu não, đặc biệt trong vòng vài giờ đầu sau khi khởi phát triệu chứng. MRI cũng có thể cung cấp thông tin chi tiết hơn về vị trí và kích thước ổ nhồi máu, cũng như đánh giá tình trạng các mạch máu não.
V. Điều Trị Nhồi Máu Não Cấp Phương Pháp và Hiệu Quả
Mục tiêu chính của điều trị nhồi máu não cấp là tái thông mạch máu bị tắc nghẽn càng sớm càng tốt để cứu vùng não bị thiếu máu. Các phương pháp điều trị bao gồm tiêu sợi huyết bằng rt-PA (recombinant tissue plasminogen activator) và can thiệp nội mạch (lấy huyết khối cơ học). Tiêu sợi huyết có hiệu quả nhất trong vòng 4,5 giờ đầu sau khi khởi phát triệu chứng. Can thiệp nội mạch có thể được thực hiện trong vòng 6 giờ đầu hoặc kéo dài đến 24 giờ trong một số trường hợp nhất định. Ngoài ra, điều trị hỗ trợ đóng vai trò quan trọng trong việc ổn định tình trạng bệnh nhân và phòng ngừa các biến chứng.
5.1. Tiêu sợi huyết bằng rt PA Chỉ định và chống chỉ định
Tiêu sợi huyết bằng rt-PA (recombinant tissue plasminogen activator) là một phương pháp điều trị quan trọng trong nhồi máu não cấp, giúp làm tan cục máu đông và tái thông mạch máu bị tắc nghẽn. rt-PA có hiệu quả nhất khi được sử dụng trong vòng 4,5 giờ đầu sau khi khởi phát triệu chứng. Tuy nhiên, tiêu sợi huyết có nhiều chỉ định và chống chỉ định nghiêm ngặt, bao gồm xuất huyết não, tiền sử xuất huyết nội sọ, phẫu thuật lớn gần đây, và huyết áp quá cao không kiểm soát được.
5.2. Can thiệp nội mạch Lấy huyết khối cơ học và các kỹ thuật khác
Can thiệp nội mạch là một phương pháp điều trị tiên tiến trong nhồi máu não cấp, bao gồm việc đưa một ống thông nhỏ qua động mạch đùi lên não để lấy cục máu đông cơ học. Phương pháp này thường được sử dụng cho các trường hợp tắc nghẽn mạch máu lớn, đặc biệt là động mạch não giữa. Can thiệp nội mạch có thể được thực hiện trong vòng 6 giờ đầu sau khi khởi phát triệu chứng hoặc kéo dài đến 24 giờ trong một số trường hợp nhất định, tùy thuộc vào kết quả chụp mạch máu và đánh giá vùng não bị tổn thương.
5.3. Điều trị hỗ trợ và phòng ngừa biến chứng trong nhồi máu não
Điều trị hỗ trợ đóng vai trò quan trọng trong việc ổn định tình trạng bệnh nhân và phòng ngừa các biến chứng của nhồi máu não. Điều trị bao gồm kiểm soát huyết áp, đường huyết và nhiệt độ, cũng như phòng ngừa viêm phổi, loét do tỳ đè và huyết khối tĩnh mạch sâu. Phục hồi chức năng sớm cũng rất quan trọng để cải thiện khả năng vận động, ngôn ngữ và nhận thức của bệnh nhân. Các biện pháp phòng ngừa thứ phát, như sử dụng thuốc chống kết tập tiểu cầu hoặc thuốc chống đông máu, có thể giúp giảm nguy cơ tái phát nhồi máu não.
VI. Nghiên Cứu Tại BV ĐK TW Cần Thơ Kết Quả và Yếu Tố Liên Quan
Nghiên cứu tại Bệnh viện Đa khoa Trung ương Cần Thơ về nhồi máu não cấp cho thấy các yếu tố lâm sàng, cận lâm sàng và các yếu tố nguy cơ ảnh hưởng đến kết quả điều trị. Chẩn đoán sớm, điều trị phù hợp (như tiêu sợi huyết, can thiệp nội mạch) và quản lý các yếu tố nguy cơ (như tăng huyết áp, đái tháo đường) đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện tỷ lệ tử vong và tàn phế do nhồi máu não gây ra. Nghiên cứu này cung cấp thông tin quan trọng để tối ưu hóa phác đồ điều trị và nâng cao chất lượng chăm sóc bệnh nhân nhồi máu não tại khu vực ĐBSCL.
6.1. Đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng của bệnh nhân nhồi máu não
Nghiên cứu tại Bệnh viện Đa khoa Trung ương Cần Thơ đã mô tả chi tiết các đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng của bệnh nhân nhồi máu não, bao gồm tuổi, giới tính, tiền sử bệnh, các triệu chứng khi nhập viện, mức độ nặng theo thang điểm NIHSS, kết quả chụp CT scan hoặc MRI sọ não, và các xét nghiệm máu cơ bản. Phân tích các đặc điểm này giúp xác định các yếu tố tiên lượng và có thể ảnh hưởng đến kết quả điều trị.
6.2. Liên quan giữa yếu tố nguy cơ và kết quả điều trị
Nghiên cứu đã đánh giá mối liên quan giữa các yếu tố nguy cơ (như tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn lipid máu, hút thuốc lá) và kết quả điều trị của bệnh nhân nhồi máu não. Kết quả cho thấy kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ có thể cải thiện đáng kể tiên lượng và giảm nguy cơ tàn phế. Ví dụ, bệnh nhân tăng huyết áp được kiểm soát tốt hơn có xu hướng phục hồi tốt hơn sau nhồi máu não.
6.3. Đánh giá hiệu quả các phương pháp điều trị nhồi máu não tại bệnh viện
Nghiên cứu đã đánh giá hiệu quả của các phương pháp điều trị nhồi máu não được áp dụng tại Bệnh viện Đa khoa Trung ương Cần Thơ, bao gồm tiêu sợi huyết, can thiệp nội mạch và điều trị hỗ trợ. Kết quả cho thấy tiêu sợi huyết và can thiệp nội mạch giúp cải thiện đáng kể tiên lượng của bệnh nhân khi được thực hiện trong thời gian vàng. Nghiên cứu cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của điều trị hỗ trợ tích cực trong việc giảm thiểu các biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống của bệnh nhân.
