Luận án tiến sĩ: Nghiên cứu đa dạng sinh học động vật không xương sống cỡ lớn ở Vườn Quốc gia Xuân Sơn, tỉnh Phú Thọ

• Tác giả: Nguyễn Thanh Sơn
• Người hướng dẫn: Pgs. Nguyễn Văn Vịnh
• Trường học: Trường Đại học Khoa học Tự nhiên
• Chuyên ngành: Thủy sinh vật học
• Đề tài: Nghiên cứu đa dạng sinh học động vật không xương sống cỡ lớn ở hệ thống suối tại Vườn Quốc gia Xuân Sơn, tỉnh Phú Thọ
• Loại tài liệu: Luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 1.1. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐVKXS CỠ LỚN NƯỚC NGỌT TRÊN THẾ GIỚI
• 1.1.1. Nghiên cứu về đa dạng sinh học ĐVKXS cỡ lớn
• 1.2. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐVKXS CỠ LỚN NƯỚC NGỌT Ở VIỆT NAM
• 1.2.1. Nghiên cứu về đa dạng sinh học ĐVKXS cỡ lớn
• 1.2.2. Nghiên cứu về phân bố của ĐVKXS cỡ lớn
• 1.2.3. Nghiên cứu sử dụng ĐVKXS cỡ lớn làm SVCT đánh giá chất lượng nước
• 1.3. KHÁI QUÁT VỀ ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KINH TẾ, XÃ HỘI VÀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐA DẠNG SINH HỌC Ở VQG XUÂN SƠN
• 1.3.1. Điều kiện tự nhiên
• 1.3.1.1. Vị trí địa lý
• 1.3.1.2. Địa hình, địa chất
• 1.3.1.3. Khí hậu, thủy văn
• 1.3.2. Điều kiện kinh tế, xã hội
• 1.3.2.1. Dân số, dân tộc
• 1.3.2.2. Tình hình phát triển kinh tế, xã hội
• 1.3.3. Tình hình nghiên cứu đa dạng sinh học
• 1.4. THỜI GIAN, ĐỊA ĐIỂM VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 1.4.1. THỜI GIAN VÀ ĐỊA ĐIỂM NGHIÊN CỨU
• 1.4.1.1. Thời gian nghiên cứu
• 1.4.1.2. Địa điểm nghiên cứu
• 1.4.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 1.4.2.1. Phương pháp kế thừa
• 1.4.2.2. Phương pháp nghiên cứu ngoài tự nhiên
• 1.4.2.3. Phương pháp xác định một số chỉ tiêu thủy lý, hóa học của nước
• 1.4.2.4. Phương pháp quan sát, mô tả đặc điểm sinh cảnh các điểm thu mẫu
• 1.4.2.5. Phương pháp thu thập vật mẫu
• 1.4.2.6. Phương pháp phân tích trong phòng thí nghiệm
• 1.4.2.7. Phương pháp đánh giá chất lượng nước bằng sinh vật chỉ thị là ĐVKXS cỡ lớn
• 1.4.2.8. Phương pháp phân tích số liệu
• 1.4.2.8.1. Tính và so sánh các giá trị trung bình
• 1.4.2.8.2. Tính chỉ số đa dạng sinh học Shannon-Wiener (H’)
• 1.4.2.8.3. Phân tích tính tương đồng Bray-Curtis
• 1.4.2.8.4. Phân tích BEST (Biota and/or Environment matching)
• 1.4.2.8.5. Phân tích ANOSIM (Analysis of Similarity)
• 1.5. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 1.5.1. ĐẶC ĐIỂM SINH CẢNH VÀ MỘT SỐ CHỈ TIÊU THỦY LÝ, HÓA HỌC CỦA NƯỚC TẠI CÁC ĐIỂM THU MẪU
• 1.5.1.1. Đặc điểm sinh cảnh các điểm thu mẫu
• 1.5.1.2. Một số chỉ tiêu thủy lý, hóa học của nước
• 1.5.2. ĐA DẠNG SINH HỌC ĐVKXS CỠ LỚN Ở KHU VỰC NGHIÊN CỨU
• 1.5.2.1. Thành phần loài
• 1.5.2.2. Cấu trúc thành phần loài
• 1.5.2.3. Đa dạng loài các nhóm ĐVKXS cỡ lớn
• 1.5.2.3.1. Đa dạng loài ngành Thân mềm (Mollusca)
• 1.5.2.3.2. Đa dạng loài ngành Chân khớp (Arthropoda)
• 1.5.2.3.3. Đa dạng loài ngành Giun đốt (Annelida)
• 1.5.3. ĐẶC ĐIỂM PHÂN BỐ CỦA ĐVKXS CỠ LỚN Ở KHU VỰC NGHIÊN CỨU
• 1.5.3.1. Đặc điểm phân bố theo mùa
• 1.5.3.2. Đặc điểm phân bố theo sinh cảnh
• 1.5.3.3. Chỉ số đa dạng sinh học Shannon - Wiener (H’) của ĐVKXS cỡ lớn ở khu vực nghiên cứu
• 1.5.3.4. Mức độ tương đồng về thành phần loài của ĐVKXS cỡ lớn giữa các điểm thu mẫu
• 1.5.3.5. Phân tích mối tương quan giữa ĐVKXS cỡ lớn với các yếu tố môi trường
• 1.5.3.5.1. Phân tích BEST (Biota and/or Environment matching)
• 1.5.3.5.2. Phân tích ANOSIM (Analysis of Similarity)
• 1.5.4. ĐÁNH GIÁ CHẤT LƯỢNG NƯỚC Ở KHU VỰC NGHIÊN CỨU BẰNG SVCT LÀ ĐVKXS CỠ LỚN
• 1.5.5. ĐỀ XUẤT MỘT SỐ GIẢI PHÁP BẢO TỒN ĐA DẠNG SINH HỌC ĐVKXS CỠ LỚN Ở NƯỚC TẠI KHU VỰC NGHIÊN CỨU
• 1.5.5.1. Một số nguyên nhân ảnh hưởng đến môi trường, sinh thái các thủy vực
• 1.5.5.2. Ảnh hưởng do hoạt động sản xuất nông nghiệp và sinh hoạt của người dân địa phương
• 1.5.5.3. Ảnh hưởng do xây dựng cơ sở hạ tầng
• 1.5.5.4. Ảnh hưởng do hoạt động du lịch
• 1.5.5.5. Đề xuất một số giải pháp nhằm bảo vệ tài nguyên và môi trường, bảo tồn đa dạng sinh học ĐVKXS cỡ lớn ở nước
• 1.5.5.5.1. Tăng cường công tác tuyên truyền giáo dục, nâng cao nhận thức về bảo vệ tài nguyên và môi trường
• 1.5.5.5.2. Tăng cường công tác quản lý bảo vệ rừng, bảo vệ đa dạng sinh học ĐVKXS cỡ lớn ở nước
• 1.5.5.5.3. Phát triển du lịch sinh thái theo định hướng phát triển bền vững
• 2. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng quan về nghiên cứu đa dạng sinh học động vật không xương sống cỡ lớn tại Vườn Quốc gia Xuân Sơn

Nghiên cứu đa dạng sinh học động vật không xương sống cỡ lớn tại Vườn Quốc gia Xuân Sơn, Phú Thọ, là một chủ đề quan trọng trong lĩnh vực sinh thái học. Động vật không xương sống cỡ lớn đóng vai trò thiết yếu trong các hệ sinh thái nước ngọt, góp phần duy trì cân bằng sinh thái và chất lượng môi trường. Vườn Quốc gia Xuân Sơn với hệ sinh thái phong phú, đa dạng, là nơi lý tưởng để nghiên cứu và bảo tồn các loài động vật này. Nghiên cứu này không chỉ giúp hiểu rõ hơn về sự đa dạng sinh học mà còn cung cấp thông tin cần thiết cho công tác bảo tồn và phát triển bền vững.

1.1. Động vật không xương sống cỡ lớn và vai trò của chúng trong hệ sinh thái

Động vật không xương sống cỡ lớn, bao gồm các nhóm như côn trùng, giáp xác, và thân mềm, có vai trò quan trọng trong chu trình dinh dưỡng và chuyển hóa năng lượng trong hệ sinh thái nước ngọt. Chúng là nguồn thức ăn cho nhiều loài động vật khác và tham gia vào quá trình phân hủy chất hữu cơ, giúp duy trì sự cân bằng sinh thái.

1.2. Tình hình nghiên cứu đa dạng sinh học tại Vườn Quốc gia Xuân Sơn

Vườn Quốc gia Xuân Sơn đã được nghiên cứu về đa dạng sinh học từ nhiều năm qua, nhưng chủ yếu tập trung vào thực vật và động vật có xương sống. Đến nay, chưa có nhiều nghiên cứu chuyên sâu về động vật không xương sống cỡ lớn, điều này tạo ra một khoảng trống trong hiểu biết về hệ sinh thái nơi đây.

II. Những thách thức trong nghiên cứu đa dạng sinh học động vật không xương sống cỡ lớn

Mặc dù Vườn Quốc gia Xuân Sơn có tiềm năng lớn về đa dạng sinh học, nhưng nghiên cứu về động vật không xương sống cỡ lớn vẫn gặp nhiều thách thức. Các yếu tố như ô nhiễm môi trường, biến đổi khí hậu, và hoạt động khai thác tài nguyên tự nhiên đang đe dọa đến sự tồn tại của các loài động vật này. Việc thiếu thông tin và dữ liệu về tình trạng hiện tại của chúng cũng là một trở ngại lớn trong công tác bảo tồn.

2.1. Ảnh hưởng của ô nhiễm môi trường đến động vật không xương sống

Ô nhiễm nguồn nước do hoạt động nông nghiệp và công nghiệp đã làm giảm chất lượng môi trường sống của động vật không xương sống cỡ lớn. Nhiều loài có thể bị suy giảm số lượng hoặc thậm chí tuyệt chủng do không thể thích nghi với điều kiện sống thay đổi.

2.2. Biến đổi khí hậu và tác động đến hệ sinh thái nước ngọt

Biến đổi khí hậu gây ra những thay đổi về nhiệt độ và lượng mưa, ảnh hưởng đến các hệ sinh thái nước ngọt. Những thay đổi này có thể làm thay đổi cấu trúc quần xã động vật không xương sống, dẫn đến sự suy giảm đa dạng sinh học.

III. Phương pháp nghiên cứu đa dạng sinh học động vật không xương sống cỡ lớn

Để nghiên cứu đa dạng sinh học động vật không xương sống cỡ lớn tại Vườn Quốc gia Xuân Sơn, các phương pháp nghiên cứu hiện đại đã được áp dụng. Các phương pháp này bao gồm khảo sát thực địa, thu thập mẫu, và phân tích dữ liệu sinh học. Việc sử dụng các chỉ số sinh học như chỉ số Shannon-Wiener giúp đánh giá mức độ đa dạng sinh học một cách chính xác.

3.1. Khảo sát thực địa và thu thập mẫu

Khảo sát thực địa được thực hiện tại các điểm thu mẫu khác nhau trong Vườn Quốc gia Xuân Sơn. Mẫu vật được thu thập bằng các phương pháp như lưới và bẫy, đảm bảo tính đại diện cho quần thể động vật không xương sống cỡ lớn.

3.2. Phân tích dữ liệu và đánh giá chất lượng nước

Dữ liệu thu thập được phân tích bằng các phương pháp thống kê hiện đại. Chỉ số đa dạng sinh học Shannon-Wiener được sử dụng để đánh giá mức độ đa dạng của các loài động vật không xương sống cỡ lớn, từ đó đưa ra những nhận định về chất lượng nước và tình trạng sinh thái của khu vực.

IV. Kết quả nghiên cứu và ứng dụng thực tiễn

Kết quả nghiên cứu đã chỉ ra rằng Vườn Quốc gia Xuân Sơn có sự đa dạng sinh học động vật không xương sống cỡ lớn phong phú. Nghiên cứu đã ghi nhận được nhiều loài mới và cung cấp thông tin quan trọng về cấu trúc quần xã và đặc điểm phân bố của chúng. Những kết quả này không chỉ có giá trị khoa học mà còn có thể được ứng dụng trong công tác bảo tồn và phát triển bền vững.

4.1. Đánh giá đa dạng sinh học động vật không xương sống cỡ lớn

Nghiên cứu đã xác định được 261 loài động vật không xương sống cỡ lớn, trong đó có nhiều loài mới cho khoa học. Điều này cho thấy sự phong phú và đa dạng của hệ sinh thái tại Vườn Quốc gia Xuân Sơn.

4.2. Ứng dụng kết quả nghiên cứu trong bảo tồn

Kết quả nghiên cứu có thể được sử dụng để xây dựng các chương trình bảo tồn và quản lý tài nguyên thiên nhiên tại Vườn Quốc gia Xuân Sơn. Việc bảo tồn đa dạng sinh học động vật không xương sống cỡ lớn sẽ góp phần duy trì sự cân bằng sinh thái và chất lượng môi trường.

V. Kết luận và triển vọng tương lai của nghiên cứu

Nghiên cứu đa dạng sinh học động vật không xương sống cỡ lớn tại Vườn Quốc gia Xuân Sơn đã mở ra nhiều hướng đi mới cho các nghiên cứu sinh thái học tại Việt Nam. Những kết quả đạt được không chỉ có giá trị trong việc hiểu biết về hệ sinh thái mà còn góp phần vào công tác bảo tồn và phát triển bền vững. Trong tương lai, cần tiếp tục nghiên cứu và theo dõi tình trạng của các loài động vật này để có những biện pháp bảo vệ hiệu quả hơn.

5.1. Tầm quan trọng của nghiên cứu đa dạng sinh học

Nghiên cứu đa dạng sinh học không chỉ giúp hiểu rõ hơn về các loài động vật mà còn cung cấp thông tin cần thiết cho việc quản lý và bảo tồn tài nguyên thiên nhiên. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh biến đổi khí hậu và ô nhiễm môi trường.

5.2. Định hướng nghiên cứu trong tương lai

Trong tương lai, cần có các nghiên cứu sâu hơn về động vật không xương sống cỡ lớn tại các khu vực khác nhau trong Vườn Quốc gia Xuân Sơn. Việc áp dụng công nghệ mới và phương pháp nghiên cứu hiện đại sẽ giúp nâng cao chất lượng và độ tin cậy của các kết quả nghiên cứu.