Nghiên Cứu Tính Đa Dạng Của Phân Bộ Ve - Rầy (Homoptera: Auchenorrhyncha) Tại Vườn Quốc Gia Cúc Phương

• Tác giả: Đỗ Văn Lập
• Người hướng dẫn: GS. Nguyễn Thế Nhã
• Trường học: Trường Đại Học Lâm Nghiệp
• Chuyên ngành: Quản Lý Tài Nguyên Rừng
• Đề tài: Nghiên Cứu Đa Dạng Phân Bộ Ve - Rầy Tại Vườn Quốc Gia Cúc Phương
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2016
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CẢM ƠN
• LỜI CAM ĐOAN
• DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
• DANH MỤC HÌNH
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
• 1.1. Khái quát chung về các loài của phân bộ ve - rầy
• 1.2. Tình hình nghiên cứu phân bộ ve - rầy ở trong nước
• 1.3. Tình hình nghiên cứu ve - rầy ở Vườn quốc gia Cúc Phương
• 2. CHƯƠNG 2: ĐẶC ĐIỂM KHU VỰC NGHIÊN CỨU
• 2.1. Vị trí địa lý. Lịch sử địa chất và địa hình
• 2.2. Lịch sử địa chất. Địa hình
• 2.3. Khí hậu, thủy văn
• 2.4. Độ ẩm không khí
• 2.5. Đặc điểm khu hệ động, thực vật
• 2.6. Điều kiện kinh tế xã hội
• 2.7. Đánh giá chung về tài nguyên thiên nhiên, điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội
• 3. CHƯƠNG 3: MỤC TIÊU, ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. Mục tiêu nghiên cứu
• 3.1.1. Mục tiêu chung
• 3.1.2. Mục tiêu cụ thể
• 3.2. Đối tượng, phạm vi, thời gian nghiên cứu
• 3.2.1. Đối tượng nghiên cứu
• 3.2.2. Phạm vi nghiên cứu
• 3.2.3. Thời gian nghiên cứu
• 3.3. Nội dung nghiên cứu
• 3.3.1. Nghiên cứu tính đa dạng và đặc điểm thành phần loài ve - rầy
• 3.3.2. Nghiên cứu về đặc điểm phân bố (theo khu vực, sinh cảnh) của ve - rầy
• 3.3.3. Nghiên cứu một số đặc điểm hình thái một số loài của phân bộ ve - rầy tại khu vực nghiên cứu
• 3.3.4. Đề xuất biện pháp bảo tồn đa dạng sinh học các loài ve-rầy trong khu vực nghiên cứu
• 3.4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
• 3.5. Phương pháp nghiên cứu
• 3.5.1. Phương pháp kế thừa
• 3.5.2. Phương pháp nghiên cứu ngoài thực địa
• 3.5.3. Phương pháp điều tra thực địa
• 3.5.4. Phương pháp thu thập mẫu vật
• 3.5.5. Phương pháp xử lý số liệu và bảo quản mẫu
• 3.5.6. Phương pháp xử lý và bảo quản mẫu
• 3.5.7. Phương pháp giám định tên khoa học
• 3.5.8. Phương pháp xử lý số liệu
• 4. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 4.1. Tính đa dạng và đặc điểm thành phần loài ve - rầy ở VQG Cúc Phương
• 4.1.1. Tính đa dạng các loài thuộc phân bộ ve - rầy ở VQG Cúc Phương
• 4.1.2. Đặc điểm thành phần loài ve - rầy trong VQG Cúc Phương
• 4.1.3. Đa dạng số loài theo giống
• 4.1.4. Đa dạng số giống và loài theo họ
• 4.2. Đặc điểm phân bố các loài ve - rầy ở Vườn quốc gia Cúc Phương
• 4.2.1. Đặc điểm phân bố của ve - rầy theo khu vực nghiên cứu
• 4.2.2. Đặc điểm phân bố các loài ve - rầy theo sinh cảnh
• 4.3. Nghiên cứu đặc điểm hình thái của một số họ và loài ve - rầy ở VQG Cúc Phương
• 4.3.1. Đặc điểm hình thái của một số họ thuộc phân bộ Auchenorryncha
• 4.3.2. Đặc điểm một số loài thuộc phân bộ ve - rầy - Auchenorryncha
• 4.4. Đề xuất biện pháp quản lý ĐDSH ở Vườn quốc gia Cúc Phương
• 4.4.1. Những yếu tố ảnh hưởng đến ĐDSH VQG Cúc Phương
• 4.4.2. Những biện pháp quản lý, bảo vệ
• 5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• 5.1. Tài liệu tiếng Việt
• 5.2. Tài liệu tiếng Anh

I. Tổng Quan Nghiên Cứu Đa Dạng Ve Rầy Tại Cúc Phương

Nghiên cứu về đa dạng sinh học và phân bố ve rầy tại Vườn Quốc Gia Cúc Phương là một lĩnh vực quan trọng. Ve rầy (Homoptera: Auchenorrhyncha) là một nhóm côn trùng lớn, có vai trò quan trọng trong hệ sinh thái. Chúng có thể là loài gây hại cho cây trồng, nhưng cũng có thể là nguồn thức ăn cho các loài khác. Việc nghiên cứu về chúng giúp chúng ta hiểu rõ hơn về đa dạng sinh học Cúc Phương và có biện pháp quản lý phù hợp. Theo tài liệu, trên thế giới đã ghi nhận hơn 42.000 loài thuộc phân bộ ve-rầy (Auchenorrhyncha). Ở Việt Nam, con số này khiêm tốn hơn nhiều, chỉ khoảng 500 loài. Điều này cho thấy tiềm năng lớn để khám phá và nghiên cứu về nhóm côn trùng này ở Việt Nam nói chung và Vườn Quốc Gia Cúc Phương nói riêng. Các nghiên cứu trước đây đã tập trung vào một số họ ve rầy nhất định, nhưng chưa có nghiên cứu nào tổng hợp tất cả các họ thuộc phân bộ này tại Cúc Phương.

1.1. Phân Loại Học và Đặc Điểm Sinh Học Ve Rầy

Phân bộ ve rầy (Auchenorrhyncha) thuộc bộ Cánh giống (Homoptera), bao gồm nhiều loài có hình thái đa dạng. Đặc điểm chung của chúng là miệng phát sinh từ phía sau đầu, râu đầu ngắn và dựng lên, và cá thể trưởng thành có 3 đốt bàn chân. Hầu hết các loài ve rầy đều chích hút dịch cây, một số loài ăn nấm hoặc rêu. Một số loài là dịch hại cây trồng, gây thiệt hại nghiêm trọng. Ngoài ra, chúng còn có hệ thống cơ quan phát âm thanh và khả năng nhảy tốt. Đặc điểm sinh học ve rầy rất quan trọng để hiểu rõ hơn về vai trò của chúng trong hệ sinh thái.

1.2. Tình Hình Nghiên Cứu Ve Rầy Trên Thế Giới

Các nghiên cứu về ve rầy đã được thực hiện từ rất sớm, với nhiều loài được mô tả từ thế kỷ XVIII. Đến thế kỷ XIX, nhiều tác giả đã công bố thành phần loài của nhiều nước. Metcalf (1946-1968) đã tổng hợp đầy đủ các taxa đã được công bố trước đó. Các nghiên cứu hiện đại tập trung vào phân loại, khu hệ học và các khía cạnh sinh học khác của ve rầy. Nhiều loài mới và giống mới vẫn tiếp tục được công bố. Các nghiên cứu này cung cấp nền tảng quan trọng cho việc nghiên cứu đa dạng sinh học và phân bố ve rầy ở các khu vực khác nhau trên thế giới.

II. Thách Thức Nghiên Cứu Phân Bố Ve Rầy Tại Cúc Phương

Mặc dù đã có một số nghiên cứu về côn trùng tại Vườn Quốc Gia Cúc Phương, việc nghiên cứu về phân bố ve rầy vẫn còn nhiều thách thức. Thứ nhất, số lượng loài ve rầy được ghi nhận ở Việt Nam còn ít so với ước tính thực tế. Thứ hai, các nghiên cứu trước đây thường chỉ công bố tên loài ở dạng danh sách, thiếu thông tin chi tiết về đặc điểm sinh học và sinh thái. Thứ ba, việc xác định chính xác các loài ve rầy có thể gặp khó khăn do thiếu synonym và tài liệu tham khảo. Cuối cùng, Vườn Quốc Gia Cúc Phương có địa hình phức tạp và đa dạng sinh học cao, đòi hỏi phương pháp nghiên cứu phù hợp để thu thập dữ liệu đầy đủ và chính xác. Theo tài liệu, Vườn Quốc Gia Cúc Phương nằm trên địa phận ranh giới 3 khu vực Tây Bắc, châu thổ sông Hồng và Bắc Trung Bộ, có hệ động thực vật phong phú mang đặc trưng rừng mưa nhiệt đới.

2.1. Hạn Chế Về Dữ Liệu và Thông Tin Tham Khảo

Một trong những thách thức lớn nhất trong nghiên cứu phân bố ve rầy là sự hạn chế về dữ liệu và thông tin tham khảo. Nhiều loài ve rầy chưa được mô tả đầy đủ, và thông tin về đặc điểm sinh học ve rầy, môi trường sống ve rầy và chu kỳ sống ve rầy còn rất ít. Điều này gây khó khăn cho việc xác định loài và phân tích sinh thái học ve rầy. Cần có thêm nhiều nghiên cứu cơ bản để thu thập và công bố thông tin về ve rầy ở Việt Nam.

2.2. Khó Khăn Trong Việc Xác Định Loài Ve Rầy

Việc xác định chính xác các loài ve rầy là một thách thức lớn do sự đa dạng về hình thái và sự thiếu hụt về tài liệu phân loại. Nhiều loài có hình thái tương tự nhau, và việc phân biệt chúng đòi hỏi kiến thức chuyên sâu và kinh nghiệm. Ngoài ra, việc thiếu synonym và khóa định loại đầy đủ cũng gây khó khăn cho việc xác định loài. Cần có sự hợp tác giữa các nhà khoa học trong và ngoài nước để xây dựng các công cụ phân loại hiệu quả và chính xác.

III. Phương Pháp Nghiên Cứu Đa Dạng Ve Rầy Tại Cúc Phương

Để vượt qua những thách thức trên, nghiên cứu về đa dạng sinh học và phân bố ve rầy tại Vườn Quốc Gia Cúc Phương cần áp dụng phương pháp nghiên cứu khoa học và bài bản. Điều này bao gồm việc kế thừa các nghiên cứu trước đây, kết hợp với điều tra thực địa, thu thập mẫu vật, xử lý số liệu và giám định tên khoa học. Phương pháp điều tra thực địa cần được thiết kế phù hợp với địa hình và sinh cảnh của Vườn Quốc Gia Cúc Phương. Việc thu thập mẫu vật cần được thực hiện cẩn thận để đảm bảo tính đại diện và chính xác. Phương pháp xử lý số liệu cần được lựa chọn phù hợp để phân tích đa dạng sinh học và phân bố ve rầy. Theo tài liệu, các phương pháp nghiên cứu bao gồm phương pháp kế thừa, phương pháp nghiên cứu ngoài thực địa, phương pháp điều tra thực địa, phương pháp thu thập mẫu vật, phương pháp xử lý số liệu và bảo quản mẫu.

3.1. Điều Tra Thực Địa và Thu Thập Mẫu Vật Ve Rầy

Điều tra thực địa là một bước quan trọng trong nghiên cứu phân bố ve rầy. Các tuyến và điểm điều tra cần được lựa chọn cẩn thận để đại diện cho các sinh cảnh khác nhau của Vườn Quốc Gia Cúc Phương. Các phương pháp thu thập mẫu vật bao gồm bắt bằng tay, dùng vợt, bẫy đèn và các phương pháp khác. Mẫu vật cần được bảo quản cẩn thận để đảm bảo chất lượng cho việc giám định và phân tích. Phiếu điều tra cần ghi chép đầy đủ thông tin về địa điểm, thời gian, sinh cảnh và các yếu tố môi trường khác.

3.2. Xử Lý Số Liệu và Giám Định Tên Khoa Học Ve Rầy

Sau khi thu thập mẫu vật, cần tiến hành xử lý số liệu và giám định tên khoa học. Mẫu vật cần được làm sạch, sấy khô và bảo quản trong tủ côn trùng. Việc giám định tên khoa học cần được thực hiện bởi các chuyên gia phân loại ve rầy. Các công cụ phân loại và tài liệu tham khảo cần được sử dụng để xác định chính xác loài. Số liệu về phân bố ve rầy cần được xử lý bằng các phần mềm thống kê để phân tích đa dạng sinh học và các yếu tố ảnh hưởng.

IV. Kết Quả Nghiên Cứu Đa Dạng Ve Rầy Tại VQG Cúc Phương

Nghiên cứu về đa dạng sinh học và phân bố ve rầy tại Vườn Quốc Gia Cúc Phương đã thu được nhiều kết quả quan trọng. Thứ nhất, đã xác định được thành phần loài ve rầy tại Vườn Quốc Gia Cúc Phương, bao gồm số lượng loài, giống và họ. Thứ hai, đã xác định được đặc điểm phân bố ve rầy theo khu vực nghiên cứu và sinh cảnh. Thứ ba, đã nghiên cứu đặc điểm hình thái của một số họ và loài ve rầy. Các kết quả này cung cấp cơ sở khoa học cho việc đề xuất các biện pháp bảo tồn đa dạng sinh học các loài ve rầy tại Vườn Quốc Gia Cúc Phương. Theo tài liệu, nghiên cứu đã xác định được tính đa dạng các loài thuộc phân bộ ve - rầy ở VQG Cúc Phương, đặc điểm thành phần loài ve - rầy trong VQG Cúc Phương, đặc điểm phân bố các loài ve - rầy ở Vườn quốc gia Cúc Phương và nghiên cứu đặc điểm hình thái của một số họ và loài ve - rầy ở VQG Cúc Phương.

4.1. Thành Phần Loài Ve Rầy Tại Vườn Quốc Gia Cúc Phương

Nghiên cứu đã xác định được thành phần loài ve rầy tại Vườn Quốc Gia Cúc Phương, bao gồm số lượng loài, giống và họ. Kết quả cho thấy Vườn Quốc Gia Cúc Phương có đa dạng sinh học cao về ve rầy. So sánh với các Vườn Quốc Gia khác ở miền Bắc Việt Nam, Vườn Quốc Gia Cúc Phương có thành phần loài ve rầy phong phú hơn. Tuy nhiên, cần có thêm nhiều nghiên cứu để khám phá hết tiềm năng đa dạng sinh học của ve rầy tại Vườn Quốc Gia Cúc Phương.

4.2. Phân Bố Ve Rầy Theo Khu Vực và Sinh Cảnh

Nghiên cứu đã xác định được đặc điểm phân bố ve rầy theo khu vực nghiên cứu và sinh cảnh. Kết quả cho thấy phân bố ve rầy có sự khác biệt giữa các khu vực và sinh cảnh khác nhau. Các yếu tố môi trường như độ cao, độ ẩm và loại thực vật có ảnh hưởng đến phân bố ve rầy. Việc hiểu rõ đặc điểm phân bố ve rầy giúp chúng ta có biện pháp quản lý và bảo tồn phù hợp.

V. Đề Xuất Biện Pháp Quản Lý Đa Dạng Sinh Học Ve Rầy

Dựa trên kết quả nghiên cứu, cần đề xuất các biện pháp quản lý đa dạng sinh học các loài ve rầy tại Vườn Quốc Gia Cúc Phương. Các biện pháp này bao gồm việc bảo tồn môi trường sống ve rầy, kiểm soát các loài ve rầy gây hại, và nâng cao nhận thức cộng đồng về tầm quan trọng của ve rầy trong hệ sinh thái. Việc bảo tồn môi trường sống ve rầy cần được ưu tiên hàng đầu, bao gồm việc bảo vệ rừng, phục hồi sinh cảnh bị suy thoái, và kiểm soát ô nhiễm. Việc kiểm soát các loài ve rầy gây hại cần được thực hiện một cách bền vững, tránh sử dụng các hóa chất độc hại. Theo tài liệu, những yếu tố ảnh hưởng đến ĐDSH VQG Cúc Phương cần được xem xét để đưa ra các biện pháp quản lý, bảo vệ phù hợp.

5.1. Bảo Tồn Môi Trường Sống Tự Nhiên Của Ve Rầy

Bảo tồn môi trường sống ve rầy là biện pháp quan trọng nhất để bảo vệ đa dạng sinh học của chúng. Điều này bao gồm việc bảo vệ rừng nguyên sinh, phục hồi sinh cảnh bị suy thoái, và kiểm soát các hoạt động khai thác tài nguyên trái phép. Cần có các chính sách và quy định để bảo vệ môi trường sống ve rầy và đảm bảo sự phát triển bền vững của Vườn Quốc Gia Cúc Phương.

5.2. Kiểm Soát Các Loài Ve Rầy Gây Hại Bền Vững

Kiểm soát các loài ve rầy gây hại là cần thiết để bảo vệ cây trồng và các loài thực vật khác. Tuy nhiên, việc kiểm soát cần được thực hiện một cách bền vững, tránh sử dụng các hóa chất độc hại. Các biện pháp kiểm soát sinh học, như sử dụng thiên địch của ve rầy, cần được ưu tiên. Cần có các nghiên cứu để xác định các loài ve rầy gây hại và phát triển các biện pháp kiểm soát hiệu quả và an toàn.

VI. Kết Luận và Hướng Nghiên Cứu Về Ve Rầy Tại Cúc Phương

Nghiên cứu về đa dạng sinh học và phân bố ve rầy tại Vườn Quốc Gia Cúc Phương đã cung cấp nhiều thông tin quan trọng về nhóm côn trùng này. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều câu hỏi chưa được trả lời và nhiều hướng nghiên cứu cần được tiếp tục. Các nghiên cứu trong tương lai nên tập trung vào việc khám phá đặc điểm sinh học ve rầy, sinh thái học ve rầy, và vai trò của ve rầy trong hệ sinh thái. Cần có sự hợp tác giữa các nhà khoa học trong và ngoài nước để nâng cao chất lượng và hiệu quả của các nghiên cứu về ve rầy tại Việt Nam. Theo tài liệu, cần tiếp tục nghiên cứu để xác định chính xác thuyền thuế là của loài ve sầu nào.

6.1. Hướng Nghiên Cứu Về Sinh Thái Học Ve Rầy

Các nghiên cứu trong tương lai nên tập trung vào việc khám phá sinh thái học ve rầy, bao gồm môi trường sống ve rầy, chu kỳ sống ve rầy, thiên địch của ve rầy, và tầm quan trọng của ve rầy trong hệ sinh thái. Cần có các nghiên cứu để xác định các yếu tố ảnh hưởng đến phân bố ve rầy và vai trò của ve rầy trong chuỗi thức ăn. Các nghiên cứu này sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về vai trò của ve rầy trong hệ sinh thái và có biện pháp quản lý phù hợp.

6.2. Ứng Dụng Kết Quả Nghiên Cứu Vào Bảo Tồn Đa Dạng Sinh Học

Kết quả nghiên cứu về đa dạng sinh học và phân bố ve rầy cần được ứng dụng vào việc bảo tồn đa dạng sinh học tại Vườn Quốc Gia Cúc Phương. Các biện pháp bảo tồn cần được thiết kế dựa trên các kết quả nghiên cứu khoa học và phù hợp với điều kiện thực tế của Vườn Quốc Gia Cúc Phương. Cần có sự tham gia của cộng đồng địa phương vào các hoạt động bảo tồn để đảm bảo tính bền vững và hiệu quả.

Tổng quan nghiên cứu

Phân bộ ve-rầy (Homoptera: Auchenorrhyncha) là nhóm côn trùng đa dạng với hơn 42.000 loài trên toàn thế giới, trong đó Việt Nam ghi nhận khoảng 500 loài, tuy nhiên ước tính thực tế có thể lên đến hơn 2.000 loài. Vườn quốc gia Cúc Phương, tỉnh Ninh Bình, với diện tích 22.200 ha, là khu bảo tồn thiên nhiên lâu đời và đa dạng sinh học cao, đặc biệt là hệ sinh thái rừng mưa nhiệt đới trên núi đá vôi. Đây là môi trường lý tưởng để nghiên cứu tính đa dạng của phân bộ ve-rầy, nhóm côn trùng có vai trò quan trọng trong hệ sinh thái rừng và nông nghiệp, đồng thời là đối tượng nghiên cứu còn hạn chế ở Việt Nam.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định thành phần loài, đánh giá mức độ phong phú và đa dạng của ve-rầy theo khu vực và sinh cảnh trong Vườn quốc gia Cúc Phương, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý bảo tồn hiệu quả. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ tháng 10/2015 đến tháng 3/2016, tập trung tại ba khu vực đại diện gồm rừng nguyên sinh, rừng thứ sinh và trảng cỏ cây bụi. Kết quả nghiên cứu không chỉ cung cấp dữ liệu khoa học về đa dạng sinh học ve-rầy mà còn góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài nguyên rừng, bảo vệ đa dạng sinh học và phát triển bền vững khu vực.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình phân loại sinh học, đa dạng sinh học và sinh thái học côn trùng. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

• Lý thuyết phân loại học sinh vật: Sử dụng các đặc điểm hình thái và thuật ngữ chuyên ngành để xác định và phân loại các loài ve-rầy theo hệ thống phân loại hiện đại, dựa trên các tài liệu chuyên khảo và catalog quốc tế.

• Lý thuyết đa dạng sinh học: Áp dụng các chỉ số sinh học như chỉ số Margalef (đánh giá đa dạng loài) và chỉ số Simpson (đánh giá đa dạng quần xã) để đo lường mức độ phong phú và phân bố của ve-rầy trong các sinh cảnh khác nhau.

Các khái niệm chính bao gồm: phân bộ ve-rầy Auchenorrhyncha, các họ ve-rầy (Cicadidae, Cicadellidae, Cercopidae, v.v.), sinh cảnh rừng nguyên sinh, rừng thứ sinh, trảng cỏ cây bụi, và các chỉ số đa dạng sinh học.

Phương pháp nghiên cứu

• Nguồn dữ liệu: Thu thập mẫu ve-rầy trực tiếp tại hiện trường qua các tuyến và điểm điều tra tại ba khu vực đại diện trong Vườn quốc gia Cúc Phương. Tổng cộng thu thập 899 mẫu vật, định loại được 110 loài thuộc 61 giống và 14 họ.

• Phương pháp thu thập mẫu: Sử dụng vợt côn trùng, bẫy màn và bẫy đèn để thu thập ve-rầy trong các trạng thái hoạt động khác nhau. Điều tra theo tuyến dài 3-4 km và điểm điều tra bán kính 10 m, với cường độ điều tra tập trung từ tháng 10 đến tháng 12.

• Phương pháp phân tích: Xác định tên khoa học dựa trên so sánh hình thái với tài liệu chuyên khảo. Tính toán tần suất xuất hiện (P%), chỉ số đa dạng Margalef và Simpson để đánh giá mức độ phong phú và đa dạng. Phân tích mối quan hệ tương đồng giữa các sinh cảnh bằng hệ số tương quan Stugren-Radulescu.

• Timeline nghiên cứu: Thu thập mẫu và điều tra thực địa từ tháng 10/2015 đến tháng 3/2016; giám định mẫu và phân tích dữ liệu từ tháng 11/2015 đến tháng 3/2016; hoàn thiện báo cáo vào tháng 4/2016.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Đa dạng loài ve-rầy tại Vườn quốc gia Cúc Phương: Thu thập 899 mẫu, định loại được 110 loài và dạng loài thuộc 61 giống, 14 họ. Trong đó, 83 loài được xác định đầy đủ (chiếm 75,5%), 27 loài mới xác định đến mức giống (24,5%). Tần suất xuất hiện của các loài dao động từ 3,7% đến 70,37%, với loài Eoscarta borealis có tần suất cao nhất (70,37%).

2. Phân bố theo khu vực và sinh cảnh: Ba khu vực nghiên cứu gồm rừng nguyên sinh, rừng thứ sinh và trảng cỏ cây bụi có sự khác biệt rõ rệt về thành phần loài và chỉ số đa dạng. Rừng nguyên sinh có chỉ số đa dạng Margalef và Simpson cao nhất, chứng tỏ đây là sinh cảnh có đa dạng sinh học ve-rầy phong phú nhất. Rừng thứ sinh và trảng cỏ cây bụi có mức độ đa dạng thấp hơn, phản ánh tác động của khai thác và phục hồi sinh thái.

3. Thành phần họ ve-rầy: Họ Cicadellidae (rầy xanh) và họ Cicadidae (ve sầu) là hai họ có số lượng loài phong phú nhất, chiếm phần lớn trong tổng số loài ghi nhận. Một số loài có vai trò quan trọng trong hệ sinh thái và có thể là dịch hại cây trồng, như Bothrogonia addita (62,96% tần suất) và Pomponia linearis (37,04%).

4. Mối quan hệ tương đồng sinh cảnh: Hệ số tương quan giữa các sinh cảnh cho thấy rừng nguyên sinh và rừng thứ sinh có sự tương đồng về thành phần loài cao hơn so với trảng cỏ cây bụi, phản ánh ảnh hưởng của điều kiện môi trường và mức độ tác động con người.

Thảo luận kết quả

Sự đa dạng và phong phú của ve-rầy tại Vườn quốc gia Cúc Phương phản ánh đặc điểm sinh thái đa dạng của khu vực, đặc biệt là hệ sinh thái rừng nguyên sinh trên núi đá vôi. Kết quả phù hợp với các nghiên cứu trước đây về đa dạng côn trùng ở vùng núi đá vôi và các khu bảo tồn thiên nhiên miền Bắc Việt Nam. Việc tần suất xuất hiện cao của một số loài ve-rầy cho thấy chúng có vai trò quan trọng trong mạng lưới sinh thái, đồng thời cũng cảnh báo nguy cơ dịch hại nếu không được quản lý tốt.

So sánh với các khu vực khác trong nước và quốc tế, đa dạng ve-rầy ở Cúc Phương tương đối cao, tuy nhiên vẫn còn nhiều loài chưa được phát hiện do giới hạn về thời gian và phương pháp điều tra. Việc phân bố không đồng đều giữa các sinh cảnh cho thấy tác động của khai thác rừng và biến đổi môi trường đến đa dạng sinh học ve-rầy. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tần suất xuất hiện các loài, bảng phân bố loài theo sinh cảnh và biểu đồ chỉ số đa dạng Margalef, Simpson để minh họa rõ nét sự khác biệt giữa các khu vực.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường bảo vệ rừng nguyên sinh: Ưu tiên bảo vệ nghiêm ngặt khu vực rừng nguyên sinh, nơi có đa dạng ve-rầy cao nhất, nhằm duy trì tính nguyên vẹn của hệ sinh thái và bảo tồn đa dạng sinh học. Thời gian thực hiện: ngay lập tức và liên tục; chủ thể: Ban quản lý Vườn quốc gia Cúc Phương.

2. Phục hồi sinh cảnh rừng thứ sinh: Thực hiện các biện pháp trồng rừng, cải tạo sinh cảnh nhằm nâng cao chất lượng rừng thứ sinh, tăng cường đa dạng sinh học ve-rầy và các loài liên quan. Thời gian: 3-5 năm; chủ thể: các tổ chức bảo tồn và cộng đồng địa phương.

3. Giám sát và quản lý dịch hại ve-rầy: Thiết lập hệ thống giám sát định kỳ các loài ve-rầy có khả năng gây hại cây trồng, áp dụng biện pháp quản lý sinh học và kỹ thuật để hạn chế thiệt hại. Thời gian: hàng năm; chủ thể: cơ quan nông nghiệp và bảo vệ thực vật.

4. Nâng cao nhận thức cộng đồng: Tổ chức các chương trình đào tạo, tuyên truyền về vai trò của ve-rầy và tầm quan trọng của đa dạng sinh học, khuyến khích cộng đồng tham gia bảo vệ rừng và tài nguyên thiên nhiên. Thời gian: liên tục; chủ thể: Ban quản lý Vườn, chính quyền địa phương và các tổ chức phi chính phủ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà quản lý bảo tồn thiên nhiên: Sử dụng dữ liệu và đề xuất để xây dựng chính sách bảo vệ và quản lý đa dạng sinh học tại các khu bảo tồn, đặc biệt là các khu vực có hệ sinh thái rừng núi đá vôi.

2. Nhà nghiên cứu côn trùng và sinh thái học: Tham khảo phương pháp điều tra, phân tích đa dạng sinh học ve-rầy, cũng như kết quả về thành phần loài và phân bố sinh cảnh để phát triển nghiên cứu chuyên sâu hơn.

3. Cơ quan nông nghiệp và bảo vệ thực vật: Áp dụng thông tin về các loài ve-rầy có thể là dịch hại để xây dựng kế hoạch giám sát và kiểm soát dịch hại hiệu quả, bảo vệ cây trồng nông nghiệp.

4. Cộng đồng địa phương và tổ chức phi chính phủ: Nâng cao nhận thức về vai trò của đa dạng sinh học và tham gia các hoạt động bảo vệ môi trường, góp phần phát triển bền vững kinh tế xã hội vùng đệm Vườn quốc gia.

Câu hỏi thường gặp

1. Phân bộ ve-rầy Auchenorrhyncha là gì?
   Phân bộ ve-rầy là nhóm côn trùng thuộc bộ Homoptera, có đặc điểm miệng chích hút dịch cây, nhiều loài có khả năng phát ra âm thanh và nhảy tốt. Chúng phân bố rộng rãi ở các vùng sinh thái, đặc biệt phong phú ở vùng nhiệt đới.

2. Tại sao nghiên cứu ve-rầy ở Vườn quốc gia Cúc Phương quan trọng?
   Vườn quốc gia Cúc Phương có hệ sinh thái rừng đa dạng và nguyên sinh, là môi trường sống của nhiều loài ve-rầy. Nghiên cứu giúp hiểu rõ thành phần loài, phân bố và vai trò sinh thái của ve-rầy, từ đó bảo tồn đa dạng sinh học và quản lý tài nguyên hiệu quả.

3. Phương pháp thu thập mẫu ve-rầy được sử dụng như thế nào?
   Nghiên cứu sử dụng vợt côn trùng, bẫy màn và bẫy đèn để thu thập mẫu ve-rầy trên các tuyến và điểm điều tra đại diện các sinh cảnh. Thời gian thu thập tập trung vào mùa hoạt động cao của ve-rầy, đảm bảo thu thập đa dạng loài.

4. Chỉ số Margalef và Simpson dùng để làm gì?
   Chỉ số Margalef đo lường sự phong phú về số loài trong một sinh cảnh, còn chỉ số Simpson đánh giá đa dạng quần xã sinh vật, phản ánh sự phân bố cá thể giữa các loài. Hai chỉ số này giúp so sánh mức độ đa dạng sinh học giữa các khu vực và sinh cảnh.

5. Các biện pháp quản lý ve-rầy được đề xuất là gì?
   Bao gồm bảo vệ nghiêm ngặt rừng nguyên sinh, phục hồi rừng thứ sinh, giám sát và kiểm soát dịch hại ve-rầy, cùng nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ đa dạng sinh học. Các biện pháp này nhằm duy trì cân bằng sinh thái và phát triển bền vững.

Kết luận

• Đã xác định được 110 loài ve-rầy thuộc 61 giống và 14 họ tại Vườn quốc gia Cúc Phương, với đa dạng sinh học cao nhất tập trung ở rừng nguyên sinh.
• Phân bố ve-rầy có sự khác biệt rõ rệt giữa các sinh cảnh, phản ánh ảnh hưởng của điều kiện môi trường và tác động con người.
• Các chỉ số đa dạng Margalef và Simpson cho thấy rừng nguyên sinh là sinh cảnh quan trọng cần được bảo vệ ưu tiên.
• Đề xuất các biện pháp quản lý bảo tồn bao gồm bảo vệ rừng nguyên sinh, phục hồi rừng thứ sinh, giám sát dịch hại và nâng cao nhận thức cộng đồng.
• Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho công tác bảo tồn đa dạng sinh học và quản lý tài nguyên rừng tại Vườn quốc gia Cúc Phương, đồng thời mở hướng nghiên cứu sâu hơn về ve-rầy và các nhóm côn trùng liên quan.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp quản lý đã đề xuất, đồng thời mở rộng nghiên cứu để cập nhật và hoàn thiện dữ liệu đa dạng sinh học ve-rầy, góp phần phát triển bền vững hệ sinh thái rừng và cộng đồng địa phương.