Tổng quan nghiên cứu

Chuối là một trong những loại trái cây được ưa chuộng toàn cầu với sản lượng xuất khẩu đạt khoảng 18,1 triệu tấn năm 2017, tăng 6% so với năm trước đó. Tại Việt Nam, xuất khẩu chuối tươi đã tăng gần 18 lần trong vòng 10 năm, đạt 28,6 nghìn tấn năm 2017, trong đó Tây Ninh là một trong những tỉnh trọng điểm sản xuất chuối xuất khẩu. Tuy nhiên, chuỗi cung ứng chuối tươi xuất khẩu tại Tây Ninh đang đối mặt với nhiều thách thức như dư thừa nguồn cung, chất lượng sản phẩm chưa đồng đều, chi phí sản xuất cao và thiếu sự liên kết giữa các thành viên trong chuỗi. Những vấn đề này ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả hoạt động và lợi thế cạnh tranh của chuỗi cung ứng.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung phân tích thực trạng chuỗi cung ứng chuối tươi xuất khẩu tại Tây Ninh, xác định các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả hoạt động của chuỗi và đề xuất các giải pháp quản trị nhằm nâng cao hiệu quả, ổn định chất lượng và giá bán, đồng thời gia tăng thu nhập cho các thành viên, đặc biệt là người nông dân. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 4 đến tháng 12 năm 2018, khảo sát các thành viên trong chuỗi gồm nhà vườn, trang trại, thương lái, nhà đóng gói và công ty xuất khẩu.

Việc nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh ngành nông nghiệp Tây Ninh đang tái cơ cấu theo hướng sạch và bền vững, giúp phát huy thế mạnh vùng chuyên canh, đồng thời góp phần phát triển ngành công nghiệp chuối tươi xuất khẩu, tạo lợi thế cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản trị chuỗi cung ứng, bao gồm:

  • Khái niệm chuỗi cung ứng: Chuỗi cung ứng là mạng lưới các tổ chức liên kết qua các hoạt động cung cấp, sản xuất và phân phối nhằm tạo giá trị gia tăng cho sản phẩm đến tay người tiêu dùng cuối cùng. Chuỗi cung ứng chuối tươi xuất khẩu tại Tây Ninh bao gồm các thành phần chính: nhà vườn, trang trại, thương lái, nhà đóng gói và công ty xuất khẩu.

  • Quản trị chuỗi cung ứng: Là sự tích hợp và quản lý các hoạt động trong chuỗi nhằm tạo lợi thế cạnh tranh thông qua tăng cường mối quan hệ hợp tác giữa các thành viên. Quản trị hiệu quả giúp giảm chi phí, nâng cao chất lượng và đáp ứng nhanh chóng nhu cầu thị trường.

  • Các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả hoạt động chuỗi cung ứng: Nghiên cứu tổng hợp từ các mô hình của Ernita Obeth (2016), Henry và cộng sự (2012), Nabila và cộng sự (2013) cho thấy các nhân tố chính gồm: chi phí sản xuất, quản trị chất lượng, độ linh hoạt của chuỗi cung ứng, mối quan hệ hợp tác giữa các thành viên và môi trường bên ngoài.

  • Đặc thù chuỗi cung ứng nông sản tươi: Chuối tươi có tính mùa vụ cao, dễ hư hỏng, chịu ảnh hưởng lớn từ thời tiết, bệnh dịch và yêu cầu nghiêm ngặt về an toàn thực phẩm. Điều này đòi hỏi công nghệ bảo quản, chế biến và quản lý chất lượng chặt chẽ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu định lượng từ 150 thành viên trong chuỗi cung ứng chuối tươi xuất khẩu tại Tây Ninh, bao gồm nhà vườn, trang trại, thương lái, nhà đóng gói và công ty xuất khẩu. Dữ liệu được thu thập qua bảng khảo sát trực tiếp và Google form từ tháng 4 đến tháng 12 năm 2018.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu thuận tiện được sử dụng nhằm đảm bảo thu thập dữ liệu từ các đối tượng đang hoạt động thực tế trong chuỗi cung ứng.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm SPSS 20 để kiểm định độ tin cậy thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA) để xác định cấu trúc nhân tố, và phân tích hồi quy tuyến tính để đánh giá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến kết quả hoạt động chuỗi cung ứng.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong 9 tháng, từ tháng 4 đến tháng 12 năm 2018, bao gồm các bước thiết kế bảng hỏi, thu thập dữ liệu, xử lý và phân tích kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Chi phí sản xuất ảnh hưởng tiêu cực đến kết quả hoạt động chuỗi cung ứng
    Chi phí sản xuất chiếm tỷ lệ lớn trong tổng chi phí chuối, trong đó lao động chiếm 36%, thuốc bảo vệ thực vật 27,9%. Tăng chi phí đầu vào làm giảm lợi nhuận của nông dân và các thành viên khác trong chuỗi. Phân tích hồi quy cho thấy chi phí sản xuất có hệ số ảnh hưởng âm đáng kể (p < 0,05), làm giảm hiệu quả hoạt động chuỗi.

  2. Quản trị chất lượng có ảnh hưởng tích cực mạnh mẽ
    Việc áp dụng các tiêu chuẩn như VietGAP, HACCP, ISO và công nghệ bảo quản MAP giúp nâng cao chất lượng chuối xuất khẩu, giảm tỷ lệ hàng bị trả lại do lỗi chất lượng. Kết quả phân tích cho thấy quản trị chất lượng có hệ số hồi quy dương và ý nghĩa thống kê cao (p < 0,01), góp phần cải thiện uy tín và giá trị sản phẩm.

  3. Độ linh hoạt của chuỗi cung ứng là yếu tố quan trọng
    Chuỗi cung ứng chuối tươi tại Tây Ninh có khả năng thích ứng với biến động thị trường và môi trường nhờ khả năng cảnh báo, truy cập thông tin, ra quyết định và điều chỉnh hoạt động nhanh chóng. Độ linh hoạt được đánh giá qua các chỉ số như khả năng phản ứng nhanh với thay đổi, có ảnh hưởng tích cực đến kết quả hoạt động với mức ý nghĩa p < 0,05.

  4. Mối quan hệ hợp tác giữa các thành viên thúc đẩy hiệu quả chuỗi
    Sự tin tưởng, cam kết và giao tiếp cởi mở giữa nhà vườn, thương lái, nhà đóng gói và công ty xuất khẩu giúp giảm thiểu rủi ro, tăng cường phối hợp và chia sẻ thông tin. Phân tích cho thấy mối quan hệ hợp tác có ảnh hưởng tích cực và có ý nghĩa thống kê (p < 0,01) đến kết quả hoạt động chuỗi.

  5. Môi trường bên ngoài có tác động phức tạp
    Sự hỗ trợ của chính phủ, chính sách nhập khẩu và xu hướng tiêu dùng ảnh hưởng đến hoạt động chuỗi cung ứng. Môi trường không ổn định từ yếu tố văn hóa, ngôn ngữ và quy định quốc tế tạo ra thách thức nhưng cũng thúc đẩy chuỗi phải nâng cao năng lực quản trị. Môi trường bên ngoài có ảnh hưởng tiêu cực nhẹ nhưng không đáng kể về mặt thống kê.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trước đây, như mô hình của Henry và cộng sự (2012) và Ernita Obeth (2016), khi nhấn mạnh vai trò của quản trị chất lượng, mối quan hệ hợp tác và độ linh hoạt trong chuỗi cung ứng nông sản. Chi phí sản xuất cao là thách thức lớn, đặc biệt đối với các hộ nông dân nhỏ lẻ chiếm khoảng 95% tổng số hộ trồng chuối tại Tây Ninh, khiến họ dễ bị phụ thuộc vào thương lái và chịu áp lực giá cả.

Việc áp dụng các tiêu chuẩn chất lượng và công nghệ bảo quản hiện đại giúp giảm thiểu tổn thất sau thu hoạch, nâng cao giá trị sản phẩm và đáp ứng yêu cầu khắt khe của thị trường xuất khẩu như Nhật Bản. Mối quan hệ hợp tác chặt chẽ giữa các thành viên trong chuỗi giúp cải thiện dòng thông tin và phối hợp hoạt động, từ đó nâng cao hiệu quả chung.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố đến kết quả hoạt động chuỗi cung ứng, hoặc bảng phân tích hồi quy chi tiết các hệ số và mức ý nghĩa thống kê.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Giảm chi phí sản xuất thông qua áp dụng công nghệ và quy trình canh tác tiên tiến
    Khuyến khích nông dân và trang trại áp dụng kỹ thuật canh tác hiện đại, sử dụng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật hợp lý nhằm giảm chi phí đầu vào. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: Sở Nông nghiệp, các tổ chức hợp tác xã và doanh nghiệp cung ứng vật tư.

  2. Nâng cao quản trị chất lượng và áp dụng tiêu chuẩn quốc tế
    Hỗ trợ các thành viên trong chuỗi xây dựng hệ thống quản lý chất lượng theo VietGAP, HACCP, ISO và phát triển hệ thống truy xuất nguồn gốc. Thời gian: 1-3 năm. Chủ thể: Doanh nghiệp xuất khẩu, nhà đóng gói, cơ quan quản lý chất lượng.

  3. Tăng cường liên kết và hợp tác giữa các thành viên trong chuỗi
    Thành lập các hợp tác xã, tổ chức liên kết giữa nhà vườn, thương lái và doanh nghiệp xuất khẩu để chia sẻ thông tin, giảm rủi ro và nâng cao sức mạnh thương lượng. Thời gian: 1 năm. Chủ thể: Hội nông dân, các tổ chức ngành nghề, chính quyền địa phương.

  4. Phát triển hệ thống thông tin và nâng cao độ linh hoạt chuỗi cung ứng
    Xây dựng nền tảng công nghệ thông tin để theo dõi, cảnh báo và ra quyết định nhanh chóng trong chuỗi cung ứng. Thời gian: 2 năm. Chủ thể: Doanh nghiệp, các tổ chức công nghệ, chính quyền địa phương.

  5. Tăng cường hỗ trợ từ chính phủ và cải thiện môi trường kinh doanh
    Chính phủ cần có chính sách hỗ trợ về tài chính, đào tạo và xúc tiến thương mại, đồng thời phối hợp với các nước nhập khẩu để giảm rào cản kỹ thuật. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Bộ Nông nghiệp, Sở Công Thương, các cơ quan quản lý xuất nhập khẩu.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Doanh nghiệp xuất khẩu nông sản
    Có thể áp dụng các giải pháp quản trị chuỗi cung ứng để nâng cao hiệu quả, giảm chi phí và tăng chất lượng sản phẩm, từ đó mở rộng thị trường xuất khẩu.

  2. Nhà quản lý và cơ quan chính quyền địa phương
    Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách hỗ trợ phát triển chuỗi cung ứng nông sản bền vững, thúc đẩy liên kết các thành phần trong chuỗi.

  3. Nông dân và hợp tác xã nông nghiệp
    Hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả sản xuất và tiêu thụ chuối, từ đó nâng cao năng lực sản xuất, áp dụng tiêu chuẩn chất lượng và tham gia liên kết chuỗi.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kinh tế, quản trị chuỗi cung ứng
    Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp phân tích và kết quả để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về chuỗi cung ứng nông sản tươi.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chuỗi cung ứng chuối tươi xuất khẩu gồm những thành phần nào?
    Chuỗi cung ứng bao gồm nhà vườn, trang trại trồng chuối, thương lái, nhà đóng gói và công ty xuất khẩu. Mỗi thành phần đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo chất lượng và số lượng chuối xuất khẩu.

  2. Những nhân tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến kết quả hoạt động của chuỗi cung ứng?
    Các nhân tố chính gồm chi phí sản xuất, quản trị chất lượng, độ linh hoạt của chuỗi, mối quan hệ hợp tác giữa các thành viên và môi trường bên ngoài. Trong đó, quản trị chất lượng và mối quan hệ hợp tác có ảnh hưởng tích cực mạnh mẽ.

  3. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn là gì?
    Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với mẫu khảo sát thuận tiện, phân tích dữ liệu bằng SPSS qua kiểm định Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA) và hồi quy tuyến tính để đánh giá mức độ ảnh hưởng các nhân tố.

  4. Làm thế nào để giảm chi phí sản xuất trong chuỗi cung ứng chuối?
    Áp dụng kỹ thuật canh tác tiên tiến, sử dụng vật tư hợp lý, tăng cường đào tạo nông dân và áp dụng công nghệ mới giúp giảm chi phí lao động và vật tư, từ đó nâng cao hiệu quả sản xuất.

  5. Tại sao mối quan hệ hợp tác giữa các thành viên lại quan trọng?
    Mối quan hệ hợp tác giúp tăng cường sự tin tưởng, chia sẻ thông tin và phối hợp hoạt động, giảm thiểu rủi ro và chi phí, đồng thời nâng cao khả năng thích ứng với biến động thị trường, góp phần cải thiện hiệu quả chung của chuỗi.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định năm nhân tố chính ảnh hưởng đến kết quả hoạt động của chuỗi cung ứng chuối tươi xuất khẩu tại Tây Ninh: chi phí sản xuất, quản trị chất lượng, độ linh hoạt chuỗi, mối quan hệ hợp tác và môi trường bên ngoài.
  • Quản trị chất lượng và mối quan hệ hợp tác là những nhân tố có ảnh hưởng tích cực mạnh mẽ nhất, trong khi chi phí sản xuất có tác động tiêu cực đáng kể.
  • Đề xuất các giải pháp quản trị nhằm giảm chi phí, nâng cao chất lượng, tăng cường liên kết và phát triển công nghệ thông tin để nâng cao hiệu quả chuỗi cung ứng.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho doanh nghiệp, nhà quản lý và nông dân trong việc phát triển chuỗi cung ứng chuối tươi xuất khẩu bền vững.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, mở rộng nghiên cứu sang các vùng khác và áp dụng công nghệ mới trong quản trị chuỗi cung ứng.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả chuỗi cung ứng chuối tươi xuất khẩu và góp phần phát triển ngành nông nghiệp bền vững tại Tây Ninh!