Tổng quan nghiên cứu

Bệnh đái tháo đường (ĐTĐ) là một trong ba căn bệnh có tốc độ phát triển nhanh nhất toàn cầu, với khoảng 422 triệu người mắc vào năm 2014, chiếm 8,5% dân số thế giới. Trong ba thập kỷ qua, tỷ lệ mắc ĐTĐ đã tăng gấp bốn lần, trở thành nguyên nhân thứ 9 gây tử vong toàn cầu. Đặc biệt, ĐTĐ týp 2 chiếm tới 90% tổng số ca bệnh, với khu vực châu Á là tâm điểm đại dịch, trong đó Trung Quốc và Ấn Độ đứng đầu về số lượng bệnh nhân. Tại Việt Nam, tỷ lệ biến chứng bàn chân do ĐTĐ cũng rất cao, với khoảng 40% bệnh nhân có biến chứng bàn chân bị cắt cụt chi.

Biến chứng bàn chân ĐTĐ là nguyên nhân gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng như loét, hoại tử, cắt cụt chi, ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống và gánh nặng kinh tế xã hội. Áp lực gan bàn chân được xem là yếu tố dự báo quan trọng cho các tổn thương bàn chân sớm ở người bệnh ĐTĐ. Tuy nhiên, tại Việt Nam chưa có nghiên cứu đánh giá sự thay đổi áp lực gan bàn chân và mối liên quan với các chỉ số thần kinh và mạch máu ngoại vi.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát áp lực gan bàn chân, các chỉ số dẫn truyền thần kinh, chỉ số cổ chân – cánh tay (ABI) và các yếu tố nguy cơ ở bệnh nhân ĐTĐ týp 2, đồng thời đánh giá mối liên quan giữa áp lực gan bàn chân với các chỉ số này. Nghiên cứu được thực hiện từ năm 2015 đến 2018 tại Bệnh viện Nội tiết Trung ương và Viện Đái tháo đường và Rối loạn chuyển hóa – Trường Đại học Y Hà Nội, góp phần nâng cao hiểu biết về cơ chế bệnh lý bàn chân ĐTĐ và hỗ trợ phát triển các biện pháp dự phòng, điều trị hiệu quả.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Cơ chế bệnh sinh ĐTĐ týp 2: Bao gồm rối loạn tiết insulin, kháng insulin, và các yếu tố di truyền, môi trường, béo phì, lối sống ít vận động. Tăng glucose huyết mạn tính gây tổn thương đa cơ quan, đặc biệt thần kinh và mạch máu ngoại vi.
  • Bệnh lý thần kinh ngoại vi do ĐTĐ: Tổn thương đa dây thần kinh cảm giác, vận động và thần kinh tự chủ, gây mất cảm giác, teo cơ, biến dạng bàn chân, tăng áp lực gan bàn chân.
  • Bệnh lý mạch máu ngoại vi: Xơ vữa động mạch, tắc nghẽn mạch máu chi dưới làm giảm tưới máu, góp phần hình thành loét bàn chân.
  • Áp lực gan bàn chân: Là áp lực giữa lòng bàn chân và bề mặt tiếp xúc khi vận động, tăng áp lực tại các điểm chịu lực cao liên quan đến nguy cơ loét bàn chân.
  • Chỉ số cổ chân – cánh tay (ABI): Là chỉ số đánh giá tình trạng bệnh mạch máu ngoại vi chi dưới, được đo bằng Doppler, có độ nhạy 79-95% và độ đặc hiệu 95-100%.

Các khái niệm chính bao gồm: áp lực đỉnh gan bàn chân, lực tối đa bàn chân, dẫn truyền thần kinh vận động và cảm giác, chỉ số ABI, biến chứng thần kinh và mạch máu ngoại vi.

Phương pháp nghiên cứu

  • Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả cắt ngang, phân tích mối liên quan.
  • Đối tượng nghiên cứu: 126 bệnh nhân ĐTĐ týp 2 (tuổi từ 30 đến 80) và 40 người khỏe mạnh làm nhóm chứng.
  • Tiêu chuẩn lựa chọn: Bệnh nhân ĐTĐ týp 2 chưa có biến chứng bàn chân nặng (loét độ 3 trở lên), nhóm chứng không mắc ĐTĐ, không béo phì, không bệnh mạn tính.
  • Địa điểm và thời gian: Bệnh viện Nội tiết Trung ương và Viện Đái tháo đường và Rối loạn chuyển hóa – Trường Đại học Y Hà Nội, từ 2015 đến 2018.
  • Thu thập dữ liệu: Thông tin nhân khẩu học, khám lâm sàng, đo chiều cao, cân nặng, vòng bụng, huyết áp, khám bàn chân, đo áp lực gan bàn chân bằng máy Emed A50, đo dẫn truyền thần kinh bằng máy Viking Quest, đo chỉ số ABI bằng Doppler cầm tay.
  • Phân tích số liệu: Sử dụng thống kê mô tả, phân tích tương quan giữa áp lực gan bàn chân với các chỉ số dẫn truyền thần kinh và ABI, so sánh giữa nhóm bệnh và nhóm chứng.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu trong 3 năm, phân tích và báo cáo kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Áp lực gan bàn chân tăng rõ rệt ở bệnh nhân ĐTĐ týp 2: Áp lực đỉnh gan bàn chân ở nhóm bệnh cao hơn nhóm chứng với mức tăng trung bình khoảng 20-30%, đặc biệt tại vùng nền xương ngón 1 và vùng ngón cái. Ví dụ, áp lực đỉnh tại ngón cái tăng từ khoảng 250 kPa ở nhóm chứng lên 320 kPa ở nhóm bệnh.
  2. Tổn thương dẫn truyền thần kinh phổ biến và liên quan đến áp lực gan bàn chân: 80,9% bệnh nhân ĐTĐ có bất thường dẫn truyền thần kinh, với giảm vận tốc dẫn truyền và biên độ điện thế vận động và cảm giác. Mức độ tổn thương thần kinh càng nặng thì áp lực gan bàn chân càng tăng, đặc biệt ở vùng chịu lực cao.
  3. Chỉ số ABI giảm ở nhóm bệnh, phản ánh tổn thương mạch máu ngoại vi: Khoảng 26,3% bệnh nhân ĐTĐ có chỉ số ABI < 0,9, trong khi nhóm chứng hầu hết có ABI bình thường (0,9-1,3). ABI có tương quan nghịch với áp lực gan bàn chân, cho thấy tổn thương mạch máu làm tăng áp lực tại bàn chân.
  4. Mối liên quan giữa áp lực gan bàn chân với các yếu tố nguy cơ: Thời gian mắc bệnh, kiểm soát đường huyết kém (HbA1c cao), béo phì và hút thuốc lá là các yếu tố làm tăng áp lực gan bàn chân và nguy cơ biến chứng bàn chân.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế cho thấy áp lực gan bàn chân tăng là yếu tố quan trọng dự báo loét bàn chân ở bệnh nhân ĐTĐ. Tổn thương thần kinh ngoại vi làm mất cảm giác bảo vệ, teo cơ và biến dạng bàn chân, dẫn đến phân bố áp lực không đều và tăng áp lực tại các điểm chịu lực. Chỉ số ABI giảm phản ánh tổn thương mạch máu ngoại vi, làm giảm tưới máu, kéo dài thời gian lành vết thương và tăng nguy cơ loét, cắt cụt chi.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh áp lực đỉnh gan bàn chân giữa nhóm bệnh và nhóm chứng tại các vùng bàn chân, bảng thống kê tỷ lệ tổn thương thần kinh và phân bố ABI, biểu đồ tương quan giữa áp lực gan bàn chân và các chỉ số thần kinh, ABI.

So sánh với các nghiên cứu tại Trung Quốc, Ấn Độ và Ai Cập, kết quả nghiên cứu tại Việt Nam tương đồng về mức độ tăng áp lực gan bàn chân và tỷ lệ tổn thương thần kinh ngoại vi. Tuy nhiên, nghiên cứu này bổ sung dữ liệu về mối liên quan giữa áp lực gan bàn chân với chỉ số ABI, giúp đánh giá toàn diện hơn về bệnh lý bàn chân ĐTĐ.

Ý nghĩa nghiên cứu là cung cấp cơ sở khoa học cho việc sàng lọc sớm tổn thương bàn chân ĐTĐ, từ đó áp dụng các biện pháp can thiệp kịp thời nhằm giảm tỷ lệ loét và cắt cụt chi, nâng cao chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Thực hiện sàng lọc áp lực gan bàn chân định kỳ cho bệnh nhân ĐTĐ týp 2 nhằm phát hiện sớm các tổn thương bàn chân, đặc biệt ở những bệnh nhân có tổn thương thần kinh và chỉ số ABI bất thường. Thời gian sàng lọc nên ít nhất 1 lần/năm. Chủ thể thực hiện: các cơ sở y tế chuyên khoa nội tiết và đa khoa.
  2. Tăng cường giáo dục bệnh nhân về chăm sóc bàn chân và phòng ngừa biến chứng: Hướng dẫn cách kiểm tra bàn chân hàng ngày, sử dụng giày dép phù hợp, tránh chấn thương. Thời gian triển khai liên tục, chủ thể: nhân viên y tế, cộng đồng.
  3. Áp dụng các biện pháp giảm áp lực gan bàn chân trong điều trị: Sử dụng giày dép chỉnh hình, miếng đệm giảm áp lực, nghỉ ngơi hợp lý, sử dụng nạng hoặc xe lăn khi cần thiết để giảm áp lực lên vùng tổn thương. Chủ thể: bác sĩ chuyên khoa, kỹ thuật viên phục hồi chức năng.
  4. Kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ như đường huyết, huyết áp, lipid máu và béo phì: Điều chỉnh chế độ ăn, tăng cường vận động, sử dụng thuốc hợp lý để giảm tiến triển tổn thương thần kinh và mạch máu. Chủ thể: bác sĩ nội tiết, bệnh nhân.
  5. Nâng cao năng lực chẩn đoán điện sinh lý thần kinh và đo chỉ số ABI tại các cơ sở y tế tuyến tỉnh, huyện để mở rộng phạm vi sàng lọc và quản lý bệnh lý bàn chân ĐTĐ. Thời gian thực hiện trong 2-3 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Bác sĩ nội tiết và chuyên khoa thần kinh: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu về mối liên quan giữa áp lực gan bàn chân, tổn thương thần kinh và mạch máu, hỗ trợ chẩn đoán và điều trị biến chứng bàn chân ĐTĐ.
  2. Nhân viên y tế và kỹ thuật viên phục hồi chức năng: Áp dụng kỹ thuật đo áp lực gan bàn chân và chỉ số ABI trong sàng lọc, theo dõi và can thiệp kịp thời cho bệnh nhân ĐTĐ.
  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên y khoa: Tài liệu tham khảo về cơ chế bệnh sinh, phương pháp đo áp lực gan bàn chân, dẫn truyền thần kinh và đánh giá tổn thương mạch máu ngoại vi trong ĐTĐ.
  4. Bệnh nhân ĐTĐ và người chăm sóc: Hiểu rõ về biến chứng bàn chân, tầm quan trọng của chăm sóc và phòng ngừa biến chứng, từ đó nâng cao ý thức tự quản lý bệnh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Áp lực gan bàn chân là gì và tại sao quan trọng với bệnh nhân ĐTĐ?
    Áp lực gan bàn chân là lực tác động lên một đơn vị diện tích của lòng bàn chân khi đi lại. Áp lực tăng cao tại các điểm chịu lực có thể gây tổn thương da, chai chân, loét và hoại tử, đặc biệt ở bệnh nhân ĐTĐ có tổn thương thần kinh và mạch máu.

  2. Chỉ số cổ chân – cánh tay (ABI) phản ánh điều gì?
    ABI là tỷ số huyết áp cổ chân trên huyết áp cánh tay, dùng để đánh giá tình trạng bệnh mạch máu ngoại vi chi dưới. ABI thấp (<0,9) cho thấy có tổn thương mạch máu, làm tăng nguy cơ loét bàn chân và cắt cụt chi.

  3. Tổn thương thần kinh ngoại vi ảnh hưởng thế nào đến áp lực gan bàn chân?
    Tổn thương thần kinh làm mất cảm giác bảo vệ, teo cơ và biến dạng bàn chân, dẫn đến phân bố áp lực không đều và tăng áp lực tại các điểm chịu lực, làm tăng nguy cơ loét bàn chân.

  4. Làm thế nào để giảm áp lực gan bàn chân cho bệnh nhân ĐTĐ?
    Có thể giảm áp lực bằng cách sử dụng giày dép chỉnh hình, miếng đệm giảm áp lực, nghỉ ngơi, dùng nạng hoặc xe lăn khi cần thiết, đồng thời kiểm soát tốt đường huyết và các yếu tố nguy cơ khác.

  5. Tại sao việc sàng lọc áp lực gan bàn chân và tổn thương thần kinh lại cần thiết?
    Sàng lọc giúp phát hiện sớm các tổn thương bàn chân, từ đó can thiệp kịp thời để ngăn ngừa loét, hoại tử và cắt cụt chi, giảm gánh nặng bệnh tật và nâng cao chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân ĐTĐ.

Kết luận

  • Bệnh đái tháo đường týp 2 có tỷ lệ biến chứng bàn chân cao, trong đó áp lực gan bàn chân tăng là yếu tố dự báo quan trọng.
  • Tổn thương thần kinh ngoại vi và bệnh mạch máu ngoại vi (đánh giá qua chỉ số ABI) có mối liên quan chặt chẽ với sự tăng áp lực gan bàn chân.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc sàng lọc và can thiệp sớm nhằm giảm biến chứng bàn chân ĐTĐ tại Việt Nam.
  • Các biện pháp dự phòng và điều trị cần tập trung vào giảm áp lực gan bàn chân, kiểm soát các yếu tố nguy cơ và giáo dục bệnh nhân.
  • Khuyến nghị triển khai sàng lọc áp lực gan bàn chân và tổn thương thần kinh định kỳ, đồng thời nâng cao năng lực chẩn đoán và điều trị tại các cơ sở y tế.

Hành động tiếp theo: Các cơ sở y tế chuyên khoa nên áp dụng kỹ thuật đo áp lực gan bàn chân và chỉ số ABI trong quản lý bệnh nhân ĐTĐ, đồng thời tăng cường đào tạo nhân lực và nâng cao nhận thức cộng đồng về biến chứng bàn chân ĐTĐ.