Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và cạnh tranh ngày càng gay gắt, các doanh nghiệp (DN) đối mặt với thách thức trong việc lựa chọn và triển khai chiến lược phù hợp để tồn tại và phát triển bền vững. Theo báo cáo năm 2009 của TOP 500 doanh nghiệp hàng đầu Việt Nam, chỉ khoảng 7% DN đang áp dụng thẻ điểm cân bằng (Balanced Scorecard - BSC) và 36% có kế hoạch áp dụng công cụ này trong xây dựng chiến lược. Tuy nhiên, việc vận dụng BSC trong kế toán quản trị tại các DN vẫn còn hạn chế, đặc biệt tại các DN vừa và nhỏ. Tỉnh Bình Dương, với nền kinh tế phát triển nhanh và môi trường đầu tư thuận lợi, là nơi tập trung nhiều DN đang xem xét áp dụng BSC nhằm nâng cao hiệu quả quản trị và đánh giá thành quả hoạt động.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng vận dụng BSC và xác định các yếu tố ảnh hưởng đến việc áp dụng BSC tại các DN trên địa bàn tỉnh Bình Dương. Nghiên cứu tập trung khảo sát trong khoảng thời gian 3 tháng đầu năm 2018, với phạm vi khảo sát các DN hoạt động trên địa bàn tỉnh. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học giúp các nhà quản trị DN và các nhà hoạch định chính sách thúc đẩy việc vận dụng BSC, từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động và năng lực cạnh tranh của DN. Các chỉ số quan trọng được phân tích bao gồm mức độ ảnh hưởng của các yếu tố như quy mô DN, chiến lược kinh doanh, năng lực nhân viên kế toán, thái độ nhà quản lý và chi phí vận dụng BSC, với tổng mức giải thích lên đến 59,6% sự biến thiên trong việc vận dụng BSC.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên ba lý thuyết nền tảng chính:

  1. Lý thuyết bất định (Contingency Theory): Nhấn mạnh sự phù hợp giữa cơ cấu tổ chức và các biến theo ngữ cảnh như môi trường, chiến lược, quy mô DN. Theo đó, không có mô hình BSC chung nhất cho mọi DN mà phải thích ứng với đặc điểm riêng của từng DN.

  2. Lý thuyết đại diện (Agency Theory): Giải thích mối quan hệ giữa cổ đông và nhà quản lý, trong đó sự bất cân xứng thông tin và xung đột lợi ích có thể ảnh hưởng đến việc vận dụng BSC. Lý thuyết này làm cơ sở cho việc xây dựng hệ thống báo cáo quản trị nội bộ và đánh giá trách nhiệm phù hợp với phân quyền trong DN.

  3. Lý thuyết hành vi (Behavioral Theory): Tập trung vào phản ứng tâm lý và hành vi của cá nhân khi tiếp nhận sự thay đổi, như việc áp dụng BSC. Yếu tố năng lực nhân viên kế toán và thái độ của nhà quản lý được xem là nhân tố quan trọng ảnh hưởng đến thành công của việc vận dụng BSC.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm: quy mô doanh nghiệp, chiến lược kinh doanh, năng lực nhân viên kế toán, thái độ nhà quản lý, chi phí vận dụng BSC và văn hóa doanh nghiệp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp nghiên cứu định tính và định lượng:

  • Nghiên cứu định tính: Thực hiện phỏng vấn và thảo luận nhóm với 5 chuyên gia có kinh nghiệm trên 10 năm trong lĩnh vực kế toán quản trị và vận dụng BSC tại các DN Bình Dương. Mục đích là xác định, hiệu chỉnh và bổ sung các biến quan sát phù hợp với đặc thù DN địa phương, đồng thời hoàn thiện bảng câu hỏi khảo sát.

  • Nghiên cứu định lượng: Khảo sát 200 DN trên địa bàn tỉnh Bình Dương bằng bảng câu hỏi sử dụng thang đo Likert 5 bậc. Dữ liệu thu thập được phân tích bằng phần mềm SPSS với các kỹ thuật: kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA), phân tích hồi quy đa biến và kiểm định mô hình bằng ANOVA.

Quy trình nghiên cứu gồm hai giai đoạn: (1) nghiên cứu định tính để xây dựng và hoàn thiện thang đo; (2) nghiên cứu định lượng để kiểm định mô hình và đo lường mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến việc vận dụng BSC. Cỡ mẫu 200 DN được chọn theo phương pháp phi xác suất, tập trung vào các DN vừa và nhỏ trên địa bàn tỉnh Bình Dương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ảnh hưởng của quy mô doanh nghiệp: Kết quả hồi quy cho thấy quy mô DN có tác động tích cực và có ý nghĩa thống kê đến việc vận dụng BSC, với hệ số hồi quy beta khoảng 0,25. DN có quy mô lớn hơn có xu hướng áp dụng BSC hiệu quả hơn do khả năng kiểm soát và quản lý phức tạp hơn.

  2. Chiến lược kinh doanh: Chiến lược kinh doanh được xác định là yếu tố có ảnh hưởng mạnh nhất với hệ số beta khoảng 0,30. DN theo đuổi chiến lược khác biệt hóa hoặc tăng trưởng doanh thu có mức độ vận dụng BSC cao hơn so với các chiến lược khác.

  3. Năng lực nhân viên kế toán: Trình độ chuyên môn và kinh nghiệm của nhân viên kế toán có ảnh hưởng tích cực đến việc vận dụng BSC, với hệ số beta khoảng 0,20. Nhân viên kế toán có kiến thức sâu rộng về BSC giúp DN triển khai công cụ này hiệu quả hơn.

  4. Thái độ của nhà quản lý: Thái độ tích cực và cam kết của nhà quản lý đối với BSC có tác động đáng kể, hệ số beta khoảng 0,18. Nhà quản lý nhận thức rõ lợi ích của BSC sẽ thúc đẩy việc áp dụng công cụ này trong DN.

  5. Chi phí vận dụng BSC: Chi phí triển khai BSC được bổ sung vào mô hình và có ảnh hưởng tiêu cực đến việc vận dụng BSC, với hệ số beta âm khoảng -0,15. Chi phí cao làm giảm khả năng áp dụng BSC, đặc biệt với các DN nhỏ.

Mô hình nghiên cứu giải thích được 59,6% biến thiên trong việc vận dụng BSC tại các DN trên địa bàn tỉnh Bình Dương. Các phân tích thống kê mô tả và kiểm định độ tin cậy thang đo đều đạt yêu cầu, đảm bảo tính hợp lệ của kết quả.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước, khẳng định vai trò quan trọng của quy mô DN và chiến lược kinh doanh trong việc áp dụng BSC. DN lớn có nguồn lực và cơ cấu tổ chức phù hợp hơn để triển khai các hệ thống quản lý phức tạp như BSC. Chiến lược kinh doanh định hướng rõ ràng giúp DN xác định các mục tiêu và thước đo phù hợp trong BSC.

Năng lực nhân viên kế toán và thái độ nhà quản lý là những yếu tố nội bộ quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả vận dụng BSC. Điều này đồng nhất với lý thuyết hành vi, khi mà sự chấp nhận và cam kết của con người quyết định thành công của các thay đổi quản trị.

Chi phí vận dụng BSC là rào cản đáng kể, nhất là với DN nhỏ và vừa, phản ánh thực tế nguồn lực tài chính hạn chế. Kết quả này gợi ý cần có các chính sách hỗ trợ hoặc giải pháp giảm chi phí để thúc đẩy áp dụng BSC rộng rãi hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ ảnh hưởng tương đối của từng yếu tố, hoặc bảng tổng hợp hệ số hồi quy và mức ý nghĩa thống kê để minh họa rõ ràng các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực nhân viên kế toán: Các DN cần tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về BSC và kế toán quản trị hiện đại nhằm nâng cao trình độ chuyên môn, giúp nhân viên hiểu và vận dụng hiệu quả công cụ này. Thời gian thực hiện trong 6-12 tháng, chủ thể là phòng nhân sự và ban lãnh đạo DN.

  2. Xây dựng chiến lược kinh doanh rõ ràng và phù hợp: DN cần xác định và cập nhật chiến lược kinh doanh phù hợp với môi trường cạnh tranh, từ đó thiết kế BSC phản ánh chính xác các mục tiêu chiến lược. Quá trình này nên được thực hiện định kỳ hàng năm, do ban giám đốc và phòng chiến lược đảm nhiệm.

  3. Tăng cường nhận thức và cam kết của nhà quản lý: Tổ chức các buổi hội thảo, chia sẻ kinh nghiệm về lợi ích và vai trò của BSC để nâng cao nhận thức và sự ủng hộ từ nhà quản lý cấp cao. Thời gian triển khai trong 3-6 tháng, do các tổ chức tư vấn hoặc phòng đào tạo DN thực hiện.

  4. Giảm thiểu chi phí vận dụng BSC: DN nên tận dụng công nghệ thông tin để triển khai BSC hiệu quả với chi phí hợp lý, đồng thời tìm kiếm các nguồn hỗ trợ tài chính hoặc hợp tác với các tổ chức tư vấn nhằm giảm gánh nặng chi phí. Chủ thể là ban lãnh đạo và phòng tài chính, thực hiện trong 12 tháng.

  5. Khuyến khích hợp tác và chia sẻ kinh nghiệm giữa các DN: Tạo lập các diễn đàn, câu lạc bộ DN trên địa bàn tỉnh để trao đổi kinh nghiệm vận dụng BSC, từ đó nâng cao hiệu quả áp dụng công cụ này. Thời gian thực hiện liên tục, do các hiệp hội DN và cơ quan quản lý địa phương tổ chức.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản trị doanh nghiệp: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến việc vận dụng BSC, từ đó có chiến lược triển khai phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả quản trị và đánh giá thành quả hoạt động.

  2. Chuyên gia tư vấn quản trị và kế toán: Cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để tư vấn, hỗ trợ DN trong việc xây dựng và áp dụng BSC hiệu quả, đặc biệt tại các DN vừa và nhỏ.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kế toán, quản trị kinh doanh: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm liên quan đến BSC trong bối cảnh DN Việt Nam.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức hỗ trợ DN: Giúp xây dựng chính sách, chương trình hỗ trợ DN áp dụng công cụ quản trị hiện đại như BSC, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của DN trên địa bàn tỉnh và cả nước.

Câu hỏi thường gặp

1. BSC là gì và tại sao DN nên áp dụng?
BSC là hệ thống đo lường và quản lý chiến lược giúp DN cân bằng giữa các chỉ tiêu tài chính và phi tài chính, từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động và khả năng cạnh tranh. Ví dụ, DN áp dụng BSC có thể theo dõi đồng thời hiệu quả tài chính và sự hài lòng khách hàng.

2. Những yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến việc vận dụng BSC?
Quy mô DN, chiến lược kinh doanh, năng lực nhân viên kế toán, thái độ nhà quản lý và chi phí vận dụng là các yếu tố chính. Trong đó, chiến lược kinh doanh và quy mô DN có ảnh hưởng mạnh nhất.

3. Làm thế nào để nâng cao năng lực nhân viên kế toán trong vận dụng BSC?
DN nên tổ chức đào tạo chuyên sâu về BSC và kế toán quản trị hiện đại, đồng thời khuyến khích nhân viên tham gia các khóa học nâng cao trình độ chuyên môn.

4. Chi phí vận dụng BSC có phải là rào cản lớn?
Đúng, chi phí triển khai BSC như đào tạo, công nghệ và tư vấn có thể cao, đặc biệt với DN nhỏ. DN cần cân nhắc và tìm giải pháp giảm chi phí để áp dụng hiệu quả.

5. Nhà quản lý cần làm gì để thúc đẩy việc áp dụng BSC?
Nhà quản lý cần nâng cao nhận thức về lợi ích của BSC, cam kết hỗ trợ triển khai và tạo môi trường thuận lợi để nhân viên dễ dàng tiếp nhận và vận dụng công cụ này.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định 5 yếu tố chính ảnh hưởng đến việc vận dụng BSC tại các DN trên địa bàn tỉnh Bình Dương, giải thích 59,6% sự biến thiên trong thực tế áp dụng.
  • Quy mô DN và chiến lược kinh doanh là hai yếu tố có tác động mạnh nhất, trong khi năng lực nhân viên kế toán và thái độ nhà quản lý cũng đóng vai trò quan trọng.
  • Chi phí vận dụng BSC là rào cản cần được quản lý và giảm thiểu để thúc đẩy áp dụng rộng rãi hơn.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các giải pháp nâng cao hiệu quả vận dụng BSC trong DN, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững.
  • Đề xuất các bước tiếp theo bao gồm đào tạo nhân sự, xây dựng chiến lược rõ ràng, nâng cao nhận thức nhà quản lý và giảm chi phí vận dụng BSC.

Hành động ngay hôm nay: Các nhà quản trị DN và chuyên gia tư vấn nên áp dụng các khuyến nghị từ nghiên cứu để cải thiện hệ thống quản trị và đánh giá thành quả hoạt động, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và các yếu tố ảnh hưởng khác nhằm hoàn thiện mô hình vận dụng BSC tại Việt Nam.