I. Tổng quan tình hình nghiên cứu
Nghệ thuật điêu khắc lăng mộ đã thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nước. Tuy nhiên, việc nghiên cứu một cách chuyên biệt về nghệ thuật tượng tròn trong không gian lăng mộ thế kỷ XVII - XVIII ở Đồng bằng Bắc Bộ vẫn còn hạn chế. Một số công trình đã đề cập đến đặc điểm tạo hình và giá trị nghệ thuật của tượng trong các loại hình di tích truyền thống, nhưng chưa có công trình nào đi sâu vào nghệ thuật tượng lăng mộ. Các tác giả như Chu Quang Trứ đã khẳng định rằng nghệ thuật tạo tượng là cốt lõi của nghệ thuật tạo hình cổ Việt Nam. Ông đã chỉ ra sự biến đổi của tượng cổ Việt Nam trong tiến trình lịch sử và nghiên cứu có hệ thống về tượng người, tượng thú trong một số di tích. Tác giả Trần Lâm Biền cũng đã phác thảo diện mạo cái nhân bản trong truyền thống điêu khắc Việt Nam, nhấn mạnh vai trò của tượng trong các ngôi đền và lăng mộ. Những nghiên cứu này tạo nền tảng cho việc tìm hiểu sâu hơn về nghệ thuật tượng lăng mộ Quận công ở Đồng bằng Bắc Bộ.
II. Nghệ thuật tạo hình tượng lăng mộ Quận công
Nghệ thuật tạo hình tượng lăng mộ Quận công thế kỷ XVII - XVIII ở Đồng bằng Bắc Bộ thể hiện sự phong phú và đa dạng trong bố cục, hình dáng và trang trí. Các tượng người thường được tạo hình với sự chú trọng đến chi tiết trang phục và biểu cảm trên gương mặt. Nghệ thuật tạo hình tượng thú cũng không kém phần tinh xảo, với bố cục và hình dáng thể hiện sự sống động. Việc sử dụng chất liệu đá và kỹ thuật chạm khắc tinh vi đã tạo nên những tác phẩm nghệ thuật có giá trị thẩm mỹ cao. Hệ thống tượng này không chỉ mang giá trị nghệ thuật mà còn phản ánh quan niệm của người xưa về sự sống và cái chết. Những biểu hiện qua bố cục, hình dáng, và đặc điểm khối của tượng đã tạo nên một diện mạo đặc thù cho nghệ thuật tượng lăng mộ, góp phần vào những thành tựu chung của mỹ thuật cổ truyền dân tộc.
2.1. Nghệ thuật tạo hình tượng người
Tượng người trong lăng mộ Quận công thế kỷ XVII - XVIII được tạo hình với sự chú trọng đến bố cục và khối tượng. Các chi tiết trang trí trên trang phục tượng người thể hiện sự tinh tế và phong phú. Nghệ thuật tạo hình chân dung và bàn tay tượng cũng được chăm chút kỹ lưỡng, thể hiện sự sống động và biểu cảm. Những yếu tố này không chỉ tạo nên giá trị thẩm mỹ mà còn phản ánh quan niệm của người xưa về nhân sinh và cái chết. Hệ thống tượng người trong lăng mộ không chỉ là những tác phẩm nghệ thuật mà còn là những biểu tượng văn hóa, ghi lại công lao và sự nghiệp của các Quận công trong lịch sử.
2.2. Nghệ thuật tạo hình tượng thú
Tượng thú trong lăng mộ Quận công thế kỷ XVII - XVIII cũng thể hiện sự phong phú và đa dạng. Bố cục và hình dáng tượng thú được thiết kế một cách tỉ mỉ, tạo nên sự sống động và gần gũi. Nghệ thuật tạo hình khối tượng thú không chỉ thể hiện kỹ thuật chạm khắc tinh vi mà còn phản ánh quan niệm của người xưa về sự sống và cái chết. Những chi tiết trang trí trên tượng thú cũng được chăm chút, tạo nên những tác phẩm nghệ thuật có giá trị thẩm mỹ cao. Hệ thống tượng thú trong lăng mộ không chỉ là những tác phẩm nghệ thuật mà còn là những biểu tượng văn hóa, thể hiện sự tôn kính và tưởng nhớ đến những người đã khuất.
III. Bước đầu nhận định về nghệ thuật tượng lăng mộ
Nghệ thuật tượng lăng mộ Quận công thế kỷ XVII - XVIII ở Đồng bằng Bắc Bộ có những đặc điểm nghệ thuật độc đáo. Đặc điểm này không chỉ thể hiện qua hình thức mà còn qua nội dung và ý nghĩa của các tác phẩm. Sự chuyển biến trong tạo hình tượng lăng mộ từ ước lệ đến tả thực cho thấy sự phát triển của nghệ thuật điêu khắc trong bối cảnh lịch sử và văn hóa xã hội. Các yếu tố như bố cục, hình dáng, và trang trí trên tượng đã tạo nên một phong cách nghệ thuật riêng biệt, phản ánh quan niệm của người xưa về sự sống và cái chết. Hệ thống tượng lăng mộ Quận công không chỉ có giá trị nghệ thuật mà còn là di sản văn hóa quý giá, cần được bảo tồn và phát huy trong bối cảnh hiện đại.
3.1. Đặc điểm nghệ thuật tượng lăng mộ Quận công thế kỷ XVII
Tượng lăng mộ Quận công thế kỷ XVII thể hiện sự kết hợp giữa nghệ thuật truyền thống và những yếu tố mới mẻ. Các tác phẩm thường mang tính biểu tượng cao, thể hiện sự tôn kính và tưởng nhớ đến những người đã khuất. Bố cục và hình dáng tượng được thiết kế một cách tỉ mỉ, tạo nên sự hài hòa và cân đối. Những chi tiết trang trí trên tượng cũng được chăm chút, thể hiện sự tinh tế và phong phú. Đặc điểm này không chỉ tạo nên giá trị thẩm mỹ mà còn phản ánh quan niệm của người xưa về nhân sinh và cái chết.
3.2. Đặc điểm nghệ thuật tượng lăng mộ Quận công thế kỷ XVIII
Tượng lăng mộ Quận công thế kỷ XVIII có sự chuyển biến rõ rệt trong phong cách nghệ thuật. Các tác phẩm thể hiện sự sống động và gần gũi hơn, với những chi tiết trang trí phong phú và đa dạng. Sự chuyển biến này không chỉ phản ánh sự phát triển của nghệ thuật điêu khắc mà còn thể hiện những thay đổi trong quan niệm của người xưa về sự sống và cái chết. Hệ thống tượng lăng mộ Quận công thế kỷ XVIII không chỉ là những tác phẩm nghệ thuật mà còn là những biểu tượng văn hóa, ghi lại công lao và sự nghiệp của các Quận công trong lịch sử.
