Tổng quan nghiên cứu

Nghệ thuật Tuồng là một bộ môn sân khấu truyền thống độc đáo của Việt Nam, mang đậm giá trị văn hóa và nghệ thuật đặc sắc. Trong đó, Tuồng Đào Tấn, phát triển mạnh mẽ tại tỉnh Bình Định, được xem là đỉnh cao của nghệ thuật Tuồng miền Nam Trung bộ với sự kết hợp hài hòa giữa yếu tố bác học và dân gian. Tuy nhiên, trước sự phát triển nhanh chóng của các loại hình nghệ thuật hiện đại, Tuồng Đào Tấn đang đứng trước nguy cơ mai một, đặc biệt là trong giới trẻ. Tại Trường Đại học Quy Nhơn, nơi có truyền thống đào tạo đa ngành và quy mô gần 16.000 sinh viên chính quy, hoạt động ngoại khóa (HĐNK) âm nhạc đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển toàn diện sinh viên. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là khảo sát và đề xuất giải pháp tổ chức hoạt động ngoại khóa Tuồng Đào Tấn cho sinh viên Trường Đại học Quy Nhơn nhằm bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật truyền thống này. Nghiên cứu tập trung vào hai làn điệu chính của Tuồng Đào Tấn là Hát Khách và Hát Nam, trong phạm vi từ khi Nhà hát Tuồng Đào Tấn thành lập năm 1952 đến nay. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc góp phần giáo dục truyền thống, nâng cao nhận thức và trách nhiệm của sinh viên trong việc giữ gìn di sản văn hóa dân tộc, đồng thời tạo môi trường học thuật và nghệ thuật phong phú, đa dạng cho sinh viên.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về nghệ thuật truyền thống, âm nhạc dân gian và phương pháp dạy học âm nhạc. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết về làn điệu trong âm nhạc dân gian: Làn điệu được hiểu là cấu trúc giai điệu bán ổn định, bao gồm phần cứng và phần mềm, giúp nhận diện và biến thể giai điệu trong diễn xướng. Trong Tuồng Đào Tấn, làn điệu Hát Khách và Hát Nam là hai khái niệm trọng tâm, thể hiện các cung bậc cảm xúc và tính cách nhân vật.

  2. Lý thuyết phương pháp dạy học âm nhạc và hoạt động ngoại khóa: Hoạt động ngoại khóa âm nhạc được xem là phương tiện giáo dục phát triển toàn diện, giúp sinh viên phát huy năng lực nghệ thuật, kỹ năng mềm và nhận thức văn hóa. Phương pháp truyền dạy truyền thống trong Tuồng dựa trên sự truyền khẩu, thị phạm của nghệ nhân, kết hợp với phương pháp thực hành và thường thức âm nhạc.

Các khái niệm chính bao gồm: nghệ thuật Tuồng Đào Tấn, làn điệu Hát Khách, làn điệu Hát Nam, hoạt động ngoại khóa âm nhạc, phương pháp truyền dạy, phương pháp thực nghiệm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp, phân tích, so sánh tài liệu lý luận và thực tiễn; khảo sát điền dã tại Trường Đại học Quy Nhơn; nghiên cứu liên ngành kết hợp âm nhạc, sân khấu và văn hóa; và phương pháp thực nghiệm sư phạm. Cỡ mẫu khảo sát gồm sinh viên có năng khiếu âm nhạc tham gia Câu lạc bộ Âm nhạc của trường, với khoảng 250 thành viên. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện và mẫu có chủ đích nhằm tập trung vào nhóm sinh viên năng khiếu. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp định tính và định lượng, kết hợp đánh giá kết quả thực nghiệm qua các biểu đồ tần suất và bảng tổng hợp ý kiến. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2015 đến 2017, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, tổ chức thực nghiệm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm nghệ thuật Tuồng Đào Tấn: Tuồng Đào Tấn có sự đa dạng về làn điệu, đặc biệt là Hát Khách và Hát Nam. Hát Khách mang tính hùng hồn, khoan thai, thể hiện nhiều cung bậc cảm xúc từ vui vẻ đến uất ức, với cấu trúc chủ yếu là thể thơ thất ngôn tứ tuyệt. Hát Nam biểu hiện cao trào cảm xúc, tự do về nhịp phách, thường dùng thể thơ song thất lục bát hoặc lục bát phá thể. Thang âm chủ yếu sử dụng là thang 5 âm (Đồ – Rê – Pha – Son – La), tạo nên giai điệu uyển chuyển, mềm mại. Tiết tấu linh hoạt, có sự đảo phách và nghịch phách, phù hợp với diễn xuất của diễn viên.

  2. Thực trạng hoạt động ngoại khóa âm nhạc tại Trường Đại học Quy Nhơn: Trường có 26 câu lạc bộ ngoại khóa với hơn 3.300 hội viên, trong đó CLB Âm nhạc là mô hình hoạt động hiệu quả nhất với khoảng 250 thành viên. Theo khảo sát, 70% sinh viên và 40% giảng viên đánh giá hoạt động ngoại khóa âm nhạc rất quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Các hoạt động ngoại khóa diễn ra thường xuyên, tạo môi trường phát triển kỹ năng mềm, giao tiếp và năng lực nghệ thuật cho sinh viên.

  3. Kết quả thực nghiệm tổ chức hoạt động ngoại khóa Tuồng Đào Tấn: Việc đưa các làn điệu Tuồng Đào Tấn vào hoạt động ngoại khóa đã giúp sinh viên hiểu và cảm nhận sâu sắc hơn về giá trị nghệ thuật truyền thống. Kết quả thực nghiệm cho thấy có khoảng 80% sinh viên tham gia có sự tiến bộ rõ rệt về kỹ năng hát và biểu diễn Tuồng, đồng thời tăng cường ý thức bảo tồn văn hóa dân tộc. So sánh với nhóm sinh viên không tham gia, nhóm thực nghiệm có mức độ yêu thích và tham gia các hoạt động văn hóa truyền thống cao hơn 35%.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân thành công của việc đưa Tuồng Đào Tấn vào hoạt động ngoại khóa là do phương pháp truyền dạy kết hợp giữa nghệ nhân và giảng viên, tạo điều kiện cho sinh viên thực hành và thưởng thức trực tiếp. Kết quả phù hợp với các nghiên cứu trước đây về vai trò của hoạt động ngoại khóa trong giáo dục âm nhạc và bảo tồn văn hóa truyền thống. Việc sử dụng các làn điệu đặc trưng như Hát Khách và Hát Nam giúp sinh viên dễ tiếp cận và biểu đạt cảm xúc, đồng thời giữ được tính nguyên bản của nghệ thuật Tuồng. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ sinh viên tiến bộ kỹ năng và biểu đồ tròn về mức độ yêu thích hoạt động ngoại khóa Tuồng Đào Tấn. Ý nghĩa của nghiên cứu nằm ở việc góp phần bảo tồn nghệ thuật truyền thống trong môi trường đại học, đồng thời phát triển kỹ năng mềm và nhận thức văn hóa cho thế hệ trẻ.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức các lớp truyền dạy chuyên sâu về Tuồng Đào Tấn: Động viên nghệ nhân và giảng viên phối hợp tổ chức các lớp học thường xuyên cho sinh viên có năng khiếu âm nhạc, tập trung vào hai làn điệu Hát Khách và Hát Nam. Mục tiêu nâng cao kỹ năng biểu diễn và hiểu biết nghệ thuật trong vòng 1-2 năm.

  2. Phát triển chương trình hoạt động ngoại khóa Tuồng Đào Tấn trong Câu lạc bộ Âm nhạc: Mở rộng quy mô và đa dạng hóa hình thức hoạt động như biểu diễn, giao lưu nghệ thuật, hội thảo chuyên đề nhằm thu hút đông đảo sinh viên tham gia. Thời gian thực hiện trong 3 năm tới, do Ban chủ nhiệm CLB và nhà trường phối hợp thực hiện.

  3. Xây dựng tài liệu hướng dẫn và giáo trình truyền dạy Tuồng Đào Tấn: Biên soạn tài liệu chi tiết về kỹ thuật hát, múa, biểu diễn và lịch sử nghệ thuật Tuồng Đào Tấn để làm cơ sở giảng dạy và tự học cho sinh viên. Hoàn thành trong vòng 1 năm, do nhóm nghiên cứu và giảng viên chuyên ngành đảm nhiệm.

  4. Tăng cường hợp tác với Nhà hát Tuồng Đào Tấn và các nghệ nhân địa phương: Tổ chức các buổi giao lưu, biểu diễn thực tế và thực tập cho sinh viên nhằm nâng cao trải nghiệm thực tiễn và gắn kết với cộng đồng nghệ thuật truyền thống. Kế hoạch triển khai liên tục hàng năm, do phòng Công tác sinh viên và khoa Âm nhạc phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên và nhà nghiên cứu âm nhạc truyền thống: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về nghệ thuật Tuồng Đào Tấn, giúp phát triển chương trình đào tạo và nghiên cứu chuyên sâu.

  2. Sinh viên chuyên ngành âm nhạc và nghệ thuật biểu diễn: Tài liệu giúp sinh viên hiểu rõ đặc điểm nghệ thuật Tuồng Đào Tấn, nâng cao kỹ năng biểu diễn và nhận thức văn hóa truyền thống.

  3. Nghệ nhân và diễn viên Tuồng: Tham khảo các phương pháp truyền dạy và tổ chức hoạt động ngoại khóa, góp phần bảo tồn và phát huy nghệ thuật truyền thống.

  4. Cán bộ quản lý giáo dục và tổ chức hoạt động ngoại khóa: Hướng dẫn xây dựng và phát triển các chương trình ngoại khóa hiệu quả, gắn kết văn hóa truyền thống với giáo dục đại học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Nghệ thuật Tuồng Đào Tấn có điểm gì đặc biệt so với các loại hình Tuồng khác?
    Tuồng Đào Tấn nổi bật với sự kết hợp hài hòa giữa yếu tố bác học và dân gian, đặc trưng bởi các làn điệu phong phú như Hát Khách và Hát Nam, cùng với chất võ mạnh mẽ trong múa và biểu diễn. Đây là đỉnh cao của Tuồng miền Nam Trung bộ, mang đậm tinh thần yêu nước và thượng võ.

  2. Tại sao hoạt động ngoại khóa âm nhạc lại quan trọng đối với sinh viên?
    Hoạt động ngoại khóa âm nhạc giúp sinh viên phát triển kỹ năng mềm, tăng cường giao tiếp, sáng tạo và nhận thức văn hóa. Nó còn tạo môi trường thư giãn, cân bằng tâm lý, hỗ trợ học tập và phát triển toàn diện.

  3. Phương pháp truyền dạy Tuồng Đào Tấn được thực hiện như thế nào?
    Phương pháp truyền dạy chủ yếu dựa trên truyền khẩu và thị phạm của nghệ nhân, kết hợp với thực hành và thường thức âm nhạc. Người dạy làm mẫu, phân tích kỹ thuật, sinh viên học theo và luyện tập đến khi thuần thục.

  4. Làm thế nào để sinh viên không chuyên có thể tiếp cận Tuồng Đào Tấn?
    Thông qua các hoạt động ngoại khóa, giới thiệu kiến thức cơ bản, tổ chức biểu diễn và giao lưu nghệ thuật, sinh viên được tiếp xúc trực tiếp, cảm nhận và học hỏi dần dần, từ đó phát triển sự yêu thích và kỹ năng.

  5. Kết quả thực nghiệm cho thấy hiệu quả của việc đưa Tuồng Đào Tấn vào hoạt động ngoại khóa như thế nào?
    Kết quả thực nghiệm cho thấy khoảng 80% sinh viên tham gia có tiến bộ rõ rệt về kỹ năng biểu diễn và tăng cường ý thức bảo tồn văn hóa. Nhóm sinh viên tham gia có mức độ yêu thích và tham gia các hoạt động văn hóa truyền thống cao hơn 35% so với nhóm không tham gia.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ đặc điểm nghệ thuật và giá trị văn hóa của Tuồng Đào Tấn, đặc biệt là hai làn điệu Hát Khách và Hát Nam.
  • Thực trạng hoạt động ngoại khóa âm nhạc tại Trường Đại học Quy Nhơn cho thấy tiềm năng phát triển và nhu cầu bảo tồn nghệ thuật truyền thống trong sinh viên.
  • Kết quả thực nghiệm chứng minh hiệu quả của việc đưa Tuồng Đào Tấn vào hoạt động ngoại khóa, góp phần nâng cao kỹ năng và nhận thức văn hóa cho sinh viên.
  • Đề xuất các giải pháp tổ chức, truyền dạy và phát triển hoạt động ngoại khóa Tuồng Đào Tấn phù hợp với điều kiện thực tế của trường.
  • Khuyến nghị tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đa dạng hóa hình thức hoạt động nhằm bảo tồn và phát huy nghệ thuật Tuồng Đào Tấn trong môi trường giáo dục đại học.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, xây dựng tài liệu hướng dẫn và tăng cường hợp tác với nghệ nhân địa phương để duy trì và phát triển nghệ thuật Tuồng Đào Tấn trong sinh viên. Đề nghị các nhà quản lý giáo dục, giảng viên và sinh viên tích cực tham gia và lan tỏa giá trị văn hóa truyền thống này.