Nâng cao quy trình kiểm toán để phát hiện gian lận báo cáo tài chính tại Việt Nam

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT

DANH MỤC CÁC BIỂU BẢNG

LỜI MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

2. Mục đích nghiên cứu

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

4. Phương pháp nghiên cứu

5. Kết cấu của luận văn

1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ GIAN LẬN VÀ THỦ TỤC KIỂM TOÁN NHẰM PHÁT HIỆN GIAN LẬN TRÊN BCTC

1.1. Tổng quan về Gian lận và các công trình nghiên cứu về gian lận

1.1.1. Định nghĩa gian lận và gian lận trên BCTC

1.1.2. Gian lận trên BCTC

1.1.3. Các công trình nghiên cứu gian lận

1.1.4. Công trình nghiên cứu gian lận của Hiệp hội các nhà điều tra gian lận Hoa Kỳ (ACFE)

1.2. Tổng quan về công ty niêm yết và kiểm soát thông tin đối với BCTC của công ty niêm yết

1.2.1. Tổng quan về công ty niêm yết

1.2.2. Tổng quan về kiểm soát thông tin đối với BCTC của công ty niêm yết

1.2.3. Tổng quan về gian lận trên BCTC của công ty niêm yết

1.2.4. Các trường hợp tiêu biểu về gian lận trên BCTC của các công ty niêm yết trên thế giới

1.2.5. Các kỹ thuật gian lận trên BCTC của công ty niêm yết

1.3. Tổng quan về trách nhiệm của KTV liên quan đến gian lận theo chuẩn mực kiểm toán quốc tế

1.3.1. Sơ lược lịch sử phát triển của chuẩn mực kiểm toán quốc tế liên quan đến gian lận

1.3.2. Trách nhiệm của KTV và công ty được kiểm toán liên quan đến việc phát hiện và ngăn ngừa gian lận theo ISA 200 và ISA 240 hiện hành

1.3.2.1. Trách nhiệm của công ty được kiểm toán

1.3.2.2. Trách nhiệm của KTV

1.3.2.2.1. Trách nhiệm của KTV theo ISA 200

1.3.2.2.2. Trách nhiệm của kiểm toán theo ISA 240

1.4. Thủ tục phát hiện gian lận quy định trong các chuẩn mực kiểm toán quốc tế hiện hành

1.4.1. Giai đoạn chuẩn bị kiểm toán

1.4.2. Giai đoạn thực hiện kiểm toán

1.4.3. Giai đoạn hoàn thành kiểm toán

1.5. Bài học rút ra cho Việt Nam

1.5.1. Nâng cao trách nhiệm của KTV đối với gian lận

1.5.2. Cập nhật thường xuyên các thủ tục kiểm toán liên quan đến việc phát hiện gian lận BCTC

2. CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG GIAN LẬN VÀ THỦ TỤC KIỂM TOÁN NHẰM PHÁT HIỆN GIAN LẬN TRÊN BÁO CÁO TÀI CHÍNH ÁP DỤNG TẠI CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN HIỆN NAY TẠI VIỆT NAM

2.1. Tổng quan về gian lận trên báo cáo tài chính của các công ty niêm yết tại Việt Nam

2.2. Các phương pháp gian lận trên BCTC của các công ty niêm yết

2.2.1. Khai khống doanh thu, khai giảm chi phí

2.2.2. Vốn hoá chi phí

2.2.3. Thành lập công ty con, ghi nhận doanh thu không có thật

2.2.4. Không công bố đầy đủ thông tin cho nhà đầu tư

2.3. Đánh giá chung về thực trạng gian lận của các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán VN

2.4. Các quy định liên quan đến trách nhiệm KTV trong việc phát hiện gian lận và thủ tục kiểm toán liên quan

2.4.1. Trách nhiệm của KTV khi hành nghề kiểm toán

2.4.2. Trách nhiệm của KTV liên quan đến gian lận

2.4.3. Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 200 hiện hành và dự thảo năm 2010

2.4.4. Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 240 hiện hành và dự thảo năm 2010

2.5. Thực trạng về thủ tục kiểm toán nhằm phát hiện gian lận trên BCTC của các công ty niêm yết áp dụng tại các công ty kiểm toán Việt Nam

2.5.1. Giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán

2.5.1.1. Đối với Big Four

2.5.1.2. Tìm hiểu khách hàng – xác định yếu tố áp lực, thái độ và cơ hội theo tam giác gian lận

2.5.1.3. Xem xét và đánh giá gian lận trong giai đoạn chuẩn bị kiểm toán

2.5.1.4. Các thông tin cần thu thập và phương pháp thực hiện nhằm đánh giá rủi ro gian lận ảnh hưởng trọng yếu đến báo cáo tài chính

2.5.1.5. Xác định rủi ro sai phạm trọng yếu do gian lận

2.5.1.6. Tìm hiểu về Hệ thống kiểm soát nội bộ

2.5.1.7. Quy trình phân tích

2.5.1.8. Thảo luận nhóm kiểm toán

2.5.1.9. Đối với các công ty kiểm toán có quy mô trên trung bình

2.5.1.10. Tìm hiểu khách hàng và đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ

2.5.1.11. Quy trình phân tích

2.5.1.12. Thảo luận nhóm kiểm toán

2.5.2. Giai đoạn thực hiện kiểm toán

2.5.2.1. Đối với các công ty thuộc nhóm Big Four

2.5.2.2. Thực hiện các thử nghiệm kiểm soát

2.5.2.3. Quy trình phân tích

2.5.2.4. Thực hiện các thử nghiệm cơ bản

2.5.2.5. Đối với Công ty kiểm toán có quy mô trên trung bình

2.5.3. Giai đoạn hoàn thành kiểm toán

2.6. Đánh giá chung về thủ tục kiểm toán nhằm phát hiện gian lận trong kiểm toán BCTC công ty niêm yết tại Việt Nam

2.6.1. Mội trường pháp lý

2.6.2. Về chương trình kiểm toán và thủ tục kiểm toán áp dụng tại các công ty kiểm toán

2.6.3. Chưa có những tổng kết về thực trạng gian lận giúp KTV tham chiếu

2.6.4. Đối với công ty thuộc nhóm Big Four

2.6.5. Đối với các công ty có quy mô trên trung bình

3. CHƯƠNG 3: HOÀN THIỆN CÁC THỦ TỤC KIỂM TOÁN NHẰM PHÁT HIỆN GIAN LẬN TRÊN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CỦA CÔNG TY NIÊM YẾT

3.1. Quan điểm về giải pháp

3.2. Các giải pháp hoàn thiện thủ tục kiểm toán liên quan đến việc phát hiện gian lận phải phù hợp thông lệ quốc tế đồng thời phải phù hợp với môi trường kinh doanh và luật pháp Việt Nam

3.3. Các giải pháp cần hướng đến mục đích cuối cùng là giúp thông tin báo cáo tài chính minh bạch hơn, từ đó giúp thị trường chứng khoán phát triển bền vững

3.4. Các giải pháp hoàn thiện giúp các bên liên quan nâng cao trách nhiệm phát hiện gian lận trên báo cáo tài chính

3.5. Hoàn thiện môi trường kiểm toán

3.5.1. Hoàn thiện các quy định pháp lý

3.5.2. Hoàn thành và công bố các chuẩn mực kiểm toán Việt Nam

3.5.3. Kiểm soát thông tin chặt chẽ hơn của các công ty niêm yết bởi Uỷ ban chứng khoán

3.6. Hoàn thiện chương trình kiểm toán

3.6.1. Chương trình kiểm toán cần phù hợp với chuẩn mực kiểm toán hiện hành

3.6.2. Thiết lập chương trình kiểm toán phù hợp cho từng ngành nghề hoạt động kinh doanh

3.6.3. Nâng cao trách nhiệm kiểm toán viên trong việc phát hiện gian lận

3.7. Giải pháp hoàn thiện các thủ tục kiểm toán nhằm phát hiện gian lận trên báo cáo tài chính công ty niêm yết

3.7.1. Áp dụng chiến lược tiếp cận hệ thống thông qua tìm hiểu rủi ro kinh doanh

3.7.2. Tìm hiểu hệ thống quản trị rủi ro đặc biệt là quản trị rủi ro tài chính

3.7.3. Đẩy mạnh việc áp dụng thủ tục phân tích nhằm khoanh vùng rủi ro gian lận

3.7.4. Thiết kế nhiều hơn các thủ tục kiểm toán tập trung vào khoản mục doanh thu

3.7.5. Thiết lập thủ tục phát hiện gian lận thực hiện bởi ban giám đốc

3.7.6. Sử dụng công cụ phân tích và dự đoán khả năng xảy ra gian lận dựa vào chỉ số Fraud-Score (F-Score)

3.8. Nâng cao chất lượng dịch vụ kiểm toán tại các công ty kiểm toán Việt Nam

3.8.1. Nâng cao chất lượng dịch vụ kiểm toán tại các công ty kiểm toán Việt Nam

3.8.2. Xây dựng hệ thống kiểm soát chất lượng bên trong doanh nghiệp

3.8.3. Tăng cường sự hợp tác với các công ty kiểm toán quốc tế

3.8.4. Đánh giá tính tuân thủ các thủ tục kiểm toán liên quan đến gian lận trong chương trình kiểm toán

3.9. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực

3.9.1. Cập nhật các kỹ thuật gian lận và xây dựng văn hoá “hoài nghi nghề nghiệp” cho kiểm toán viên

3.9.2. Tổ chức huấn luyện về các thủ tục kiểm toán phát hiện gian lận

3.9.3. Xây dựng đội ngũ kiểm toán viên chuyên sâu về từng loại hình doanh nghiệp nhất định

KẾT LUẬN

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

I. Tổng quan về gian lận và thủ tục kiểm toán nhằm phát hiện gian lận trên BCTC

Gian lận tài chính là một vấn đề nghiêm trọng ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của các công ty niêm yết tại Việt Nam. Kiểm toán là một công cụ quan trọng giúp phát hiện và ngăn chặn gian lận tài chính. Định nghĩa về gian lận trên báo cáo tài chính (BCTC) được đưa ra bởi Hiệp hội các nhà điều tra gian lận Hoa Kỳ (ACFE) cho thấy rằng gian lận là hành vi cố ý nhằm lừa dối người sử dụng thông tin tài chính. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng gian lận có thể xảy ra do áp lực tài chính, cơ hội thực hiện và thái độ của cá nhân. Việc hiểu rõ về các hình thức gian lận và quy trình kiểm toán là cần thiết để nâng cao hiệu quả phát hiện gian lận.

1.1 Định nghĩa gian lận và gian lận trên BCTC

Gian lận trên BCTC được định nghĩa là hành vi cố ý bỏ sót hoặc làm sai lệch thông tin tài chính nhằm lừa dối người sử dụng. Theo chuẩn mực kiểm toán quốc tế, gian lận có thể bao gồm việc xuyên tạc thông tin, làm giả chứng từ hoặc không công bố đầy đủ thông tin. Các công trình nghiên cứu đã chỉ ra rằng gian lận thường xảy ra trong bối cảnh có áp lực tài chính và cơ hội thực hiện. Việc phát hiện gian lận đòi hỏi sự chú ý từ các kiểm toán viên và cần có các thủ tục kiểm toán chặt chẽ để đảm bảo tính minh bạch của BCTC.

1.2 Các công trình nghiên cứu gian lận

Nhiều công trình nghiên cứu đã được thực hiện để hiểu rõ hơn về nguyên nhân và cách thức thực hiện gian lận. Mô hình tam giác gian lận của Cressey nhấn mạnh ba yếu tố: áp lực, cơ hội và thái độ. Các nghiên cứu của ACFE cho thấy gian lận có thể được phân loại thành biển thủ, tham nhũng và gian lận trên BCTC. Những nghiên cứu này cung cấp cơ sở lý thuyết cho việc phát triển các thủ tục kiểm toán nhằm phát hiện gian lận, từ đó nâng cao trách nhiệm của kiểm toán viên trong việc bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư.

II. Thực trạng gian lận và thủ tục kiểm toán tại Việt Nam

Thực trạng gian lận trên BCTC tại Việt Nam đang trở thành một vấn đề đáng lo ngại. Nhiều công ty niêm yết đã bị phát hiện có hành vi gian lận, gây thiệt hại lớn cho nhà đầu tư. Kiểm toán nội bộ và kiểm toán độc lập cần phải được thực hiện một cách nghiêm túc để phát hiện và ngăn chặn gian lận. Các phương pháp gian lận phổ biến bao gồm khai khống doanh thu, không công bố đầy đủ thông tin và ghi nhận doanh thu không có thật. Việc áp dụng các thủ tục kiểm toán hiện hành cần được cải thiện để đáp ứng yêu cầu phát hiện gian lận hiệu quả hơn.

2.1 Tổng quan về gian lận trên BCTC tại Việt Nam

Gian lận trên BCTC tại Việt Nam đã diễn ra trong nhiều năm qua, với nhiều vụ việc điển hình gây thiệt hại lớn cho nhà đầu tư. Các công ty niêm yết thường sử dụng các thủ thuật gian lận như khai khống doanh thu hoặc không công bố đầy đủ thông tin. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến uy tín của công ty mà còn làm giảm niềm tin của nhà đầu tư vào thị trường chứng khoán. Cần có các biện pháp mạnh mẽ hơn để kiểm soát và phát hiện gian lận trong BCTC.

2.2 Thực trạng thủ tục kiểm toán tại các công ty kiểm toán

Thủ tục kiểm toán hiện tại tại các công ty kiểm toán Việt Nam chưa đáp ứng được yêu cầu phát hiện gian lận. Nhiều công ty kiểm toán vẫn còn thiếu các quy trình và công cụ cần thiết để phát hiện gian lận hiệu quả. Việc áp dụng các chuẩn mực kiểm toán quốc tế cần được thực hiện một cách nghiêm túc hơn. Các kiểm toán viên cần được đào tạo để nâng cao kỹ năng và kiến thức về gian lận tài chính, từ đó cải thiện chất lượng dịch vụ kiểm toán.

III. Giải pháp hoàn thiện thủ tục kiểm toán

Để nâng cao hiệu quả phát hiện gian lận trên BCTC, cần có các giải pháp hoàn thiện thủ tục kiểm toán. Các giải pháp này bao gồm việc cập nhật các chuẩn mực kiểm toán, nâng cao trách nhiệm của kiểm toán viên và cải thiện quy trình kiểm toán. Việc áp dụng công nghệ trong kiểm toán cũng là một yếu tố quan trọng giúp phát hiện gian lận hiệu quả hơn. Các công ty kiểm toán cần thiết lập các chương trình kiểm toán phù hợp với từng ngành nghề và tăng cường sự hợp tác với các tổ chức quốc tế để học hỏi kinh nghiệm.

3.1 Cập nhật chuẩn mực kiểm toán

Cần thiết phải cập nhật các chuẩn mực kiểm toán hiện hành để phù hợp với thực tiễn và yêu cầu phát hiện gian lận. Việc này bao gồm việc xây dựng các quy trình kiểm toán chi tiết hơn và hướng dẫn cụ thể cho kiểm toán viên trong việc phát hiện gian lận. Các chuẩn mực mới cần phải được áp dụng một cách đồng bộ và hiệu quả để đảm bảo tính minh bạch của BCTC.

3.2 Nâng cao trách nhiệm của kiểm toán viên

Trách nhiệm của kiểm toán viên trong việc phát hiện gian lận cần được nâng cao. Các kiểm toán viên cần phải có kiến thức sâu rộng về các thủ thuật gian lận và các phương pháp kiểm toán hiện đại. Việc tổ chức các khóa đào tạo thường xuyên cho kiểm toán viên sẽ giúp nâng cao chất lượng dịch vụ kiểm toán và khả năng phát hiện gian lận. Điều này không chỉ bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư mà còn nâng cao uy tín của ngành kiểm toán tại Việt Nam.

Luận văn thạc sĩ về quy trình kiểm toán và phát hiện gian lận báo cáo tài chính tại các công ty niêm yết ở Việt Nam