I. Giới thiệu về năng lực tự học và dạy học trải nghiệm
Năng lực tự học (NLTH) là một trong những năng lực cốt lõi mà học sinh cần phát triển trong bối cảnh giáo dục hiện đại. Theo chương trình giáo dục phổ thông 2018, mục tiêu giáo dục không chỉ dừng lại ở việc cung cấp kiến thức mà còn chú trọng đến việc hình thành và phát triển các năng lực chung cho học sinh, trong đó có năng lực tự học. Dạy học trải nghiệm (DHTN) được xem là một trong những phương pháp hiệu quả để phát triển NLTH. Mô hình này khuyến khích học sinh tham gia vào các hoạt động thực tiễn, từ đó giúp các em tiếp thu kiến thức một cách chủ động và sáng tạo. Như quan điểm của John Dewey, "học qua làm" không chỉ giúp học sinh ghi nhớ kiến thức mà còn hình thành kỹ năng và thái độ tích cực trong học tập. Việc áp dụng DHTN trong giảng dạy môn Khoa học tự nhiên lớp 7, đặc biệt là chủ đề Vật sống, không chỉ giúp học sinh có những trải nghiệm phong phú mà còn tạo cơ hội cho các em phát triển NLTH một cách tự nhiên.
II. Cơ sở lý luận về dạy học trải nghiệm
Dạy học trải nghiệm (DHTN) không chỉ là một phương pháp giảng dạy mà còn là một triết lý giáo dục. Theo D. Kolb, quá trình học tập thông qua trải nghiệm bao gồm bốn giai đoạn: trải nghiệm, phản ánh, khái quát hóa và áp dụng. Điều này cho thấy, DHTN không chỉ mang lại kiến thức mà còn giúp học sinh phát triển khả năng tư duy và giải quyết vấn đề. Trong bối cảnh giáo dục hiện đại, DHTN trở thành một phương pháp phù hợp với nhu cầu học tập của học sinh. Các nhà giáo dục cũng nhấn mạnh rằng việc tổ chức DHTN không chỉ tạo ra môi trường học tập tích cực mà còn giúp học sinh phát triển kỹ năng xã hội và khả năng hợp tác. Một nghiên cứu cho thấy rằng học sinh tham gia vào DHTN có khả năng ghi nhớ và ứng dụng kiến thức tốt hơn so với phương pháp giảng dạy truyền thống. Điều này càng khẳng định vai trò quan trọng của DHTN trong việc phát triển NLTH cho học sinh.
III. Thực trạng dạy học trải nghiệm trong môn Khoa học tự nhiên
Thực trạng dạy học trải nghiệm (DHTN) trong môn Khoa học tự nhiên hiện nay cho thấy nhiều giáo viên vẫn còn gặp khó khăn trong việc áp dụng phương pháp này. Theo khảo sát, chỉ một phần nhỏ giáo viên nhận thức rõ về lợi ích của DHTN trong việc phát triển NLTH cho học sinh. Một số giáo viên vẫn còn giữ thói quen dạy học truyền thống, dẫn đến việc học sinh không được khuyến khích tham gia vào các hoạt động trải nghiệm. Hơn nữa, chương trình giáo dục vẫn còn nặng về lý thuyết, thiếu các hoạt động thực tiễn. Tuy nhiên, những trường hợp áp dụng thành công DHTN đã chứng minh rằng học sinh có thể tiếp thu kiến thức một cách hiệu quả hơn. Nghiên cứu cho thấy học sinh tham gia vào DHTN có sự hứng thú và chủ động hơn trong học tập, từ đó nâng cao NLTH của các em.
IV. Đề xuất giải pháp nâng cao năng lực tự học thông qua dạy học trải nghiệm
Để nâng cao năng lực tự học (NLTH) cho học sinh thông qua dạy học trải nghiệm (DHTN), cần có một số giải pháp cụ thể. Đầu tiên, giáo viên cần được đào tạo về phương pháp DHTN để có thể thiết kế các hoạt động học tập phù hợp với nội dung môn học. Thứ hai, cần xây dựng các tài liệu hướng dẫn dạy học DHTN cho giáo viên và học sinh. Thứ ba, các trường học cần tạo điều kiện cho học sinh tham gia vào các hoạt động ngoại khóa, thực địa liên quan đến chủ đề Vật sống trong Khoa học tự nhiên. Cuối cùng, việc đánh giá kết quả học tập cần được điều chỉnh để phản ánh đúng hiệu quả của DHTN trong việc phát triển NLTH. Như vậy, các giải pháp này không chỉ giúp học sinh nâng cao NLTH mà còn làm cho việc học trở nên thú vị và ý nghĩa hơn.
