Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo tại Việt Nam, năng lực quản lý của hiệu trưởng, phó hiệu trưởng các trường học công lập đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng giáo dục. Theo số liệu thống kê đến năm học 2017-2018, quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng có hệ thống trường mầm non, tiểu học và trung học cơ sở công lập với đội ngũ cán bộ quản lý gồm hiệu trưởng và phó hiệu trưởng chịu trách nhiệm trực tiếp điều hành các hoạt động giáo dục. Tuy nhiên, thực trạng năng lực quản lý của đội ngũ này còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong các lĩnh vực như tổ chức thực thi pháp luật, quản lý nhân sự, tài chính và xây dựng văn hóa công sở.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng năng lực quản lý của hiệu trưởng, phó hiệu trưởng các trường công lập thuộc quận Cẩm Lệ, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực quản lý phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục trong giai đoạn 2015-2018. Nghiên cứu tập trung vào các năng lực quản lý cốt lõi như lập kế hoạch phát triển nhà trường, quản lý nguồn nhân lực, tài chính, giải quyết vấn đề và xây dựng văn hóa công sở. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý giáo dục và các trường học trong việc nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ quản lý, góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của giáo dục địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý hiện đại và mô hình năng lực quản lý trong giáo dục. Hai lý thuyết chủ đạo được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết năng lực quản lý: Năng lực được hiểu là khả năng thực hiện hiệu quả các nhiệm vụ quản lý dựa trên kiến thức, kỹ năng và thái độ. Năng lực quản lý của hiệu trưởng, phó hiệu trưởng bao gồm các yếu tố: kiến thức chuyên môn, kỹ năng lãnh đạo, tư duy chiến lược, khả năng tổ chức và điều hành, cùng với phẩm chất đạo đức và thái độ công vụ.

  2. Mô hình quản lý trường học: Quản lý trường học là quá trình tác động có kế hoạch của cán bộ quản lý đến các hoạt động giáo dục nhằm đạt mục tiêu đề ra. Mô hình này nhấn mạnh các chức năng quản lý gồm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra - đánh giá.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm: năng lực quản lý, hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, quản lý nguồn nhân lực, quản lý tài chính, xây dựng văn hóa công sở và quản lý sự thay đổi.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa định tính và định lượng. Nguồn dữ liệu chính bao gồm:

  • Dữ liệu sơ cấp: Thu thập qua bảng hỏi khảo sát đối với 50 hiệu trưởng, 70 phó hiệu trưởng và 150 giáo viên tại các trường công lập thuộc quận Cẩm Lệ trong giai đoạn 2017-2018.
  • Dữ liệu thứ cấp: Tổng hợp từ các văn bản pháp luật, báo cáo ngành giáo dục, các công trình nghiên cứu trước đây và tài liệu chuyên ngành.

Phương pháp phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả, phân tích so sánh và phân tích nội dung. Cỡ mẫu được lựa chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các cấp học và loại hình trường học. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2017 đến tháng 6/2018, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, xử lý và phân tích kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Năng lực tổ chức thực thi pháp luật và chính sách quản lý: Khoảng 68% hiệu trưởng và 60% phó hiệu trưởng đánh giá năng lực này ở mức khá trở lên, tuy nhiên vẫn còn 32% cán bộ quản lý gặp khó khăn trong việc áp dụng các quy định pháp luật mới. So với một số địa phương khác, tỷ lệ này thấp hơn khoảng 10%.

  2. Năng lực lập kế hoạch phát triển nhà trường: 72% hiệu trưởng và 65% phó hiệu trưởng có khả năng xây dựng kế hoạch chiến lược và kế hoạch hoạt động năm học đạt yêu cầu. Tuy nhiên, chỉ 55% trong số họ thực sự tổ chức triển khai kế hoạch một cách hiệu quả, phản ánh sự thiếu đồng bộ trong thực thi.

  3. Năng lực quản lý nguồn nhân lực và tài chính: Chỉ có khoảng 58% cán bộ quản lý tự đánh giá năng lực quản lý nhân sự và tài chính đạt mức tốt. Việc sử dụng nguồn lực chưa tối ưu, đặc biệt trong quản lý tài chính, còn tồn tại tình trạng lúng túng và thiếu minh bạch.

  4. Năng lực quản lý sự thay đổi và ra quyết định: 60% hiệu trưởng và 55% phó hiệu trưởng có khả năng xử lý các tình huống phát sinh và ra quyết định kịp thời. Tuy nhiên, so với các nghiên cứu trong khu vực ASEAN, năng lực này còn hạn chế do thiếu kỹ năng dự báo và tư duy chiến lược.

  5. Năng lực xây dựng văn hóa công sở và tổ chức kiểm tra, đánh giá: Khoảng 65% cán bộ quản lý chú trọng xây dựng môi trường làm việc dân chủ, kỷ cương. Tuy nhiên, hoạt động kiểm tra, đánh giá còn mang tính hình thức, chưa thực sự khách quan và hiệu quả.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ trình độ chuyên môn, kỹ năng quản lý và thái độ công vụ của đội ngũ cán bộ quản lý còn chưa đồng đều. So với các nghiên cứu trước đây tại các quận khác của Đà Nẵng và một số tỉnh trong nước, năng lực quản lý tại quận Cẩm Lệ có sự tương đồng về mặt hạn chế, đặc biệt trong lĩnh vực quản lý tài chính và nhân sự.

Việc thiếu các chương trình đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu và thường xuyên cho hiệu trưởng, phó hiệu trưởng là một trong những nguyên nhân chủ yếu. Ngoài ra, môi trường làm việc và chính sách đãi ngộ chưa thực sự tạo động lực phát triển năng lực quản lý. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ đánh giá năng lực theo từng lĩnh vực và bảng so sánh năng lực quản lý giữa các cấp học.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của việc nâng cao năng lực quản lý trong việc đảm bảo chất lượng giáo dục và phát triển bền vững của các trường công lập tại địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu và thường xuyên cho hiệu trưởng, phó hiệu trưởng về các kỹ năng quản lý hiện đại, đặc biệt là quản lý tài chính, nhân sự và quản lý sự thay đổi. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ cán bộ quản lý đạt chuẩn năng lực lên trên 80% trong vòng 3 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo quận phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  2. Xây dựng quy trình lựa chọn, bổ nhiệm và đánh giá cán bộ quản lý minh bạch, công khai, dựa trên khung năng lực chuẩn. Thời gian thực hiện trong 1 năm nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ quản lý. Chủ thể thực hiện: Ủy ban nhân dân quận và Phòng Nội vụ.

  3. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và đánh giá hiệu quả quản lý tại các trường học, đảm bảo tính khách quan và kịp thời. Thiết lập hệ thống báo cáo định kỳ hàng quý. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo, Thanh tra quận.

  4. Xây dựng môi trường làm việc dân chủ, kỷ cương và văn hóa công sở tích cực, khuyến khích sự sáng tạo và tinh thần trách nhiệm của cán bộ quản lý. Thực hiện trong vòng 2 năm với các hoạt động tập huấn, giao lưu và xây dựng quy chế văn hóa. Chủ thể thực hiện: Ban Giám hiệu các trường phối hợp với các tổ chức công đoàn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Hiệu trưởng, phó hiệu trưởng các trường công lập có thể sử dụng luận văn để tự đánh giá năng lực và xây dựng kế hoạch phát triển bản thân.

  2. Cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Phòng Giáo dục và Đào tạo, Ủy ban nhân dân quận, Sở Giáo dục và Đào tạo có thể tham khảo để xây dựng chính sách đào tạo, bổ nhiệm và đánh giá cán bộ quản lý.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về năng lực quản lý trong giáo dục, hỗ trợ nghiên cứu chuyên sâu và phát triển học thuật.

  4. Các tổ chức đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý: Dựa trên kết quả nghiên cứu để thiết kế chương trình đào tạo phù hợp với nhu cầu thực tế của đội ngũ cán bộ quản lý trường học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Năng lực quản lý của hiệu trưởng, phó hiệu trưởng gồm những yếu tố nào?
    Năng lực quản lý bao gồm kiến thức chuyên môn, kỹ năng lãnh đạo, tư duy chiến lược, khả năng tổ chức, điều hành, cùng với phẩm chất đạo đức và thái độ công vụ. Ví dụ, khả năng lập kế hoạch và quản lý tài chính là những kỹ năng quan trọng.

  2. Tại sao năng lực quản lý của cán bộ quản lý trường học còn hạn chế?
    Nguyên nhân chính là do thiếu đào tạo chuyên sâu, kinh nghiệm thực tiễn chưa phong phú, và môi trường làm việc chưa tạo điều kiện phát triển năng lực. Một số cán bộ còn thiếu kỹ năng quản lý tài chính và nhân sự.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp khảo sát bằng bảng hỏi với phân tích thống kê và so sánh dữ liệu từ các nguồn thứ cấp. Cỡ mẫu khảo sát gồm 50 hiệu trưởng, 70 phó hiệu trưởng và 150 giáo viên.

  4. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao năng lực quản lý?
    Các giải pháp gồm tổ chức đào tạo, bồi dưỡng thường xuyên; xây dựng quy trình bổ nhiệm minh bạch; tăng cường kiểm tra, giám sát; và xây dựng văn hóa công sở tích cực. Mục tiêu là nâng cao năng lực quản lý lên trên 80% trong 3 năm.

  5. Ai nên sử dụng kết quả nghiên cứu này?
    Kết quả phù hợp với cán bộ quản lý giáo dục, cơ quan quản lý địa phương, nhà nghiên cứu ngành quản lý giáo dục và các tổ chức đào tạo cán bộ quản lý. Ví dụ, Phòng Giáo dục có thể dùng để thiết kế chương trình bồi dưỡng hiệu quả hơn.

Kết luận

  • Năng lực quản lý của hiệu trưởng, phó hiệu trưởng các trường công lập tại quận Cẩm Lệ còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong quản lý tài chính, nhân sự và tổ chức thực thi pháp luật.
  • Trình độ chuyên môn, kỹ năng quản lý và thái độ công vụ là những yếu tố quyết định năng lực quản lý của đội ngũ cán bộ quản lý.
  • Nghiên cứu đã đề xuất hệ thống giải pháp đồng bộ nhằm nâng cao năng lực quản lý, bao gồm đào tạo, quy trình bổ nhiệm, kiểm tra giám sát và xây dựng văn hóa công sở.
  • Việc nâng cao năng lực quản lý là tiền đề quan trọng để nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển bền vững các trường công lập tại địa phương.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 3 năm tới, đồng thời mở rộng nghiên cứu sang các quận, huyện khác để nhân rộng mô hình thành công.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao năng lực quản lý, góp phần xây dựng nền giáo dục hiện đại và phát triển bền vững!