Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và sự bùng nổ thông tin toàn cầu, việc nâng cao hiệu quả công tác phục vụ người dùng tin tại các thư viện giáo dục trở thành yêu cầu cấp thiết. Trung tâm Thông tin – Thư viện Trường Cao đẳng Sơn La, với vai trò là đầu mối cung cấp thông tin phục vụ đào tạo và nghiên cứu khoa học, đang đối mặt với nhiều thách thức như nguồn lực thông tin chưa đa dạng, cơ sở vật chất chưa đồng bộ, trình độ cán bộ và người dùng tin còn hạn chế. Nghiên cứu này tập trung phân tích thực trạng công tác phục vụ người dùng tin tại Trung tâm trong giai đoạn 2015-2019, nhằm đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng phục vụ, đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của cán bộ, giảng viên và học sinh, sinh viên. Qua khảo sát 195 phiếu điều tra từ các nhóm người dùng tin, nghiên cứu đánh giá mức độ sử dụng, nhu cầu về loại hình tài liệu, ngôn ngữ và mục đích sử dụng thư viện. Kết quả nghiên cứu không chỉ góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động thư viện mà còn hỗ trợ trực tiếp cho công tác đào tạo và nghiên cứu khoa học tại Trường Cao đẳng Sơn La, đồng thời tạo tiền đề phát triển hệ thống thư viện hiện đại, thân thiện với người dùng trong khu vực Tây Bắc.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết nhu cầu tin (Information Needs Theory): Nhu cầu tin được xem là đòi hỏi khách quan của con người nhằm duy trì và phát triển hoạt động sống, là nguồn gốc phát sinh các hoạt động thư viện. Nhu cầu này được thỏa mãn thông qua các sản phẩm và dịch vụ thông tin – thư viện.

  • Mô hình phục vụ người dùng tin (User -Centered Service Model): Tập trung vào người dùng tin như trung tâm của mọi hoạt động thư viện, nhấn mạnh việc nghiên cứu đặc điểm, nhu cầu và hành vi người dùng để thiết kế dịch vụ phù hợp.

  • Khung đánh giá chất lượng phục vụ thư viện: Bao gồm các tiêu chí như mức độ đáp ứng nhu cầu tin, mức độ lôi cuốn người dùng, mức độ khai thác nguồn tin, năng lực và thái độ phục vụ của cán bộ thư viện, cũng như khả năng đáp ứng về cơ sở vật chất – kỹ thuật.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: người dùng tin (NDT), nhu cầu tin (NCT), công tác phục vụ người dùng tin, nguồn lực thông tin, sản phẩm và dịch vụ thông tin – thư viện.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng dữ liệu sơ cấp thu thập qua phiếu khảo sát phát trực tiếp đến 200 người dùng tin tại Trung tâm Thông tin – Thư viện Trường Cao đẳng Sơn La, thu về 195 phiếu hợp lệ, bao gồm 19 cán bộ lãnh đạo, 40 cán bộ giảng viên và 136 học sinh, sinh viên. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, tài liệu chuyên ngành và các nghiên cứu liên quan.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để phân tích số liệu khảo sát, so sánh tỷ lệ sử dụng, nhu cầu và đánh giá của các nhóm người dùng tin. Phân tích tổng hợp các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả công tác phục vụ người dùng tin.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2018-2019, tập trung khảo sát và phân tích dữ liệu trong phạm vi Trung tâm Thông tin – Thư viện Trường Cao đẳng Sơn La từ năm 2015 đến 2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ sử dụng thư viện: Khoảng 44,1% người dùng tin thường xuyên sử dụng thư viện (trung bình 1 lần/tháng), chủ yếu là cán bộ giảng viên và học sinh, sinh viên. Ngược lại, nhóm cán bộ lãnh đạo có tỷ lệ không sử dụng thư viện lên đến 94,7%, do đặc thù công việc bận rộn.

  2. Mục đích sử dụng thư viện: 44% người dùng tin sử dụng thư viện cho mục đích học tập và giảng dạy, 29,9% phục vụ nghiên cứu, 9,9% giải trí, và 2% hỗ trợ công tác quản lý. Mục đích sử dụng có sự khác biệt rõ rệt giữa các nhóm người dùng.

  3. Nhu cầu về loại hình tài liệu: Người dùng tin ưu tiên sử dụng giáo trình (54%), tài liệu tra cứu (25,2%), tài liệu điện tử (6%), và các loại hình khác như CD-ROM, tranh ảnh chiếm tỷ lệ thấp. Tài liệu truyền thống vẫn chiếm ưu thế trong thói quen sử dụng.

  4. Nhu cầu về ngôn ngữ tài liệu: 90,2% người dùng tin sử dụng tài liệu tiếng Việt, trong khi nhu cầu sử dụng tài liệu tiếng dân tộc thiểu số và ngoại ngữ rất thấp (dưới 5%).

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân mức độ sử dụng thư viện chưa đồng đều giữa các nhóm người dùng chủ yếu do đặc thù công việc và thời gian của cán bộ lãnh đạo hạn chế, trong khi học sinh, sinh viên và giảng viên có nhu cầu thông tin cao hơn. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về hành vi người dùng thư viện trong môi trường giáo dục.

Nhu cầu tài liệu truyền thống chiếm ưu thế phản ánh thực trạng nguồn lực thông tin của Trung tâm còn tập trung vào sách giáo trình và tài liệu in, trong khi tài liệu điện tử và đa phương tiện chưa được khai thác tối đa. Điều này đặt ra yêu cầu nâng cấp nguồn lực thông tin đa dạng hơn, đặc biệt là tài liệu số để phù hợp với xu hướng hiện đại hóa.

Việc người dùng chủ yếu sử dụng tài liệu tiếng Việt cho thấy sự phù hợp với đặc điểm dân cư và trình độ ngoại ngữ hiện tại, tuy nhiên cũng đặt ra thách thức trong việc phát triển nguồn tài liệu đa ngôn ngữ nhằm đáp ứng nhu cầu hội nhập và mở rộng phạm vi nghiên cứu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ sử dụng thư viện theo nhóm người dùng, biểu đồ tròn phân bố mục đích sử dụng, và bảng thống kê nhu cầu loại hình tài liệu, giúp minh họa rõ nét các phát hiện chính.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và nâng cao nhận thức cán bộ thư viện: Tổ chức các khóa bồi dưỡng nghiệp vụ, tin học và ngoại ngữ cho cán bộ thư viện nhằm nâng cao năng lực phục vụ, cải thiện thái độ và kỹ năng giao tiếp với người dùng tin. Mục tiêu đạt 100% cán bộ được đào tạo trong vòng 12 tháng.

  2. Đa dạng hóa nguồn lực thông tin: Bổ sung tài liệu điện tử, tài liệu đa phương tiện và tài liệu đa ngôn ngữ phù hợp với nhu cầu đào tạo và nghiên cứu của các nhóm người dùng. Thực hiện trong vòng 18 tháng với sự phối hợp của Ban Giám hiệu và các khoa chuyên môn.

  3. Cải tiến dịch vụ phục vụ người dùng tin: Phát triển các dịch vụ tra cứu trực tuyến, phục vụ thông tin theo yêu cầu, và tổ chức các buổi hướng dẫn kỹ năng sử dụng thư viện cho học sinh, sinh viên định kỳ hàng học kỳ. Mục tiêu tăng tỷ lệ người dùng thường xuyên lên 60% trong 2 năm tới.

  4. Nâng cấp cơ sở vật chất và hạ tầng công nghệ: Đầu tư trang thiết bị hiện đại như máy tính, máy scan, hệ thống mạng ổn định và phần mềm quản lý thư viện tích hợp để hỗ trợ hiệu quả công tác phục vụ. Kế hoạch thực hiện trong 24 tháng với nguồn kinh phí từ ngân sách nhà trường và các dự án hỗ trợ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý thư viện các trường cao đẳng, đại học: Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả phục vụ người dùng tin, áp dụng các giải pháp nâng cao chất lượng dịch vụ phù hợp với đặc thù từng đơn vị.

  2. Giảng viên và nghiên cứu sinh ngành Thông tin – Thư viện: Tài liệu tham khảo quý giá về nghiên cứu thực trạng và giải pháp nâng cao công tác phục vụ người dùng tin trong môi trường giáo dục đại học.

  3. Nhà quản lý giáo dục và đào tạo: Hiểu rõ vai trò của thư viện trong hỗ trợ đào tạo, nghiên cứu khoa học, từ đó có chính sách đầu tư và phát triển hệ thống thư viện phù hợp.

  4. Sinh viên và học viên các ngành liên quan: Nắm bắt được nhu cầu và đặc điểm người dùng tin, nâng cao kỹ năng khai thác nguồn lực thông tin phục vụ học tập và nghiên cứu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Công tác phục vụ người dùng tin là gì?
    Là hoạt động của thư viện nhằm đáp ứng nhu cầu thông tin của người dùng thông qua việc cung cấp tài liệu, dịch vụ tra cứu, hướng dẫn sử dụng và hỗ trợ khai thác nguồn lực thông tin.

  2. Tại sao cần nghiên cứu nhu cầu người dùng tin?
    Nghiên cứu giúp thư viện hiểu rõ đặc điểm, nhu cầu và hành vi của người dùng để thiết kế dịch vụ phù hợp, nâng cao hiệu quả phục vụ và thu hút người dùng.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả công tác phục vụ?
    Bao gồm nguồn lực thông tin, trình độ và thái độ cán bộ thư viện, cơ sở vật chất – kỹ thuật, hạ tầng công nghệ và sự đa dạng của sản phẩm, dịch vụ thông tin.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả phục vụ người dùng tin?
    Thông qua đào tạo cán bộ, đa dạng hóa nguồn lực thông tin, cải tiến dịch vụ, nâng cấp cơ sở vật chất và áp dụng công nghệ hiện đại.

  5. Nhu cầu sử dụng tài liệu điện tử tại Trung tâm như thế nào?
    Mặc dù tài liệu điện tử chiếm tỷ lệ thấp (khoảng 6%), nhưng có xu hướng tăng do sự phát triển của công nghệ và nhu cầu truy cập thông tin nhanh chóng, tiện lợi.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã phân tích và đánh giá thực trạng công tác phục vụ người dùng tin tại Trung tâm Thông tin – Thư viện Trường Cao đẳng Sơn La trong giai đoạn 2015-2019, xác định các ưu điểm và hạn chế rõ ràng.
  • Mức độ sử dụng thư viện và nhu cầu tài liệu của các nhóm người dùng có sự khác biệt, phản ánh đặc thù công việc và trình độ chuyên môn.
  • Nguồn lực thông tin chủ yếu là tài liệu truyền thống, tài liệu điện tử và đa ngôn ngữ còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả phục vụ.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực tập trung vào nâng cao năng lực cán bộ, đa dạng hóa nguồn lực thông tin, cải tiến dịch vụ và đầu tư cơ sở vật chất – công nghệ.
  • Tiếp tục triển khai nghiên cứu mở rộng phạm vi và áp dụng các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao chất lượng phục vụ, góp phần phát triển bền vững Trung tâm Thông tin – Thư viện Trường Cao đẳng Sơn La.

Hành động tiếp theo: Các đơn vị quản lý và cán bộ thư viện cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp với nhu cầu thực tế. Để biết thêm chi tiết và áp dụng hiệu quả, độc giả được khuyến khích tham khảo toàn bộ luận văn.