Tổng quan nghiên cứu

Theo báo cáo ngành xây dựng năm 2016, giá trị sản xuất xây dựng tại Việt Nam đạt khoảng 1.089,3 nghìn tỷ đồng, trong đó khu vực ngoài Nhà nước chiếm tới 87,4%, phản ánh sự phát triển mạnh mẽ của lĩnh vực xây dựng dân dụng và công nghiệp. Đặc biệt, tại TP. Hồ Chí Minh, các công trình nhà cao tầng ngày càng gia tăng về số lượng và quy mô, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các nhà thầu chính, nhà thầu phụ và nhà cung cấp nhằm đảm bảo tiến độ, chất lượng và chi phí hợp lý. Trong bối cảnh đó, việc lựa chọn nhà thầu phụ (NTP) và nhà cung cấp (NCC) phù hợp trở thành một bài toán phức tạp, mang tính quyết định đến thành công của dự án.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xác định các tiêu chí lựa chọn NTP và NCC từ góc nhìn của tổng thầu thi công chính, xây dựng mô hình lựa chọn dựa trên phương pháp ra quyết định đa tiêu chuẩn (MCDM) kết hợp Fuzzy AHP và TOPSIS, đồng thời áp dụng mô hình này trong một dự án thực tế tại TP. Hồ Chí Minh. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các công trình nhà cao tầng tại TP. Hồ Chí Minh và các tỉnh lân cận, với dữ liệu thu thập từ các nhà thầu và công ty xây dựng có kinh nghiệm trong lĩnh vực này.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp công cụ hỗ trợ quyết định hiệu quả cho tổng thầu trong việc lựa chọn NTP và NCC, góp phần nâng cao chất lượng quản lý dự án, giảm thiểu rủi ro và tối ưu hóa chi phí. Các chỉ số đánh giá được xây dựng dựa trên khảo sát thực tế với tỷ lệ phản hồi đạt 92%, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết và mô hình chính:

  1. Lý thuyết tập mờ (Fuzzy Set Theory): Được phát triển bởi Lotfi A. Zadeh năm 1965, lý thuyết này cho phép xử lý các dữ liệu không chắc chắn, mơ hồ trong đánh giá các tiêu chí lựa chọn. Số mờ tam giác được sử dụng để biểu diễn các mức độ ưu tiên và đánh giá chủ quan, giúp mô hình hóa các yếu tố định tính như uy tín, tinh thần hợp tác.

  2. Phương pháp ra quyết định đa tiêu chuẩn (MCDM): Phương pháp này giải quyết các bài toán lựa chọn phức tạp với nhiều tiêu chí khác nhau. Trong nghiên cứu, hai kỹ thuật được kết hợp là:

    • Fuzzy Analytical Hierarchy Process (FAHP): Phân tích và xác định trọng số các tiêu chí dựa trên ma trận so sánh cặp, xử lý dữ liệu mờ để giảm thiểu sai số chủ quan.
    • Technique for Order Preference by Similarity to an Ideal Solution (TOPSIS): Xếp hạng các phương án dựa trên khoảng cách đến giải pháp lý tưởng và giải pháp tiêu cực, giúp lựa chọn phương án tối ưu.

Các khái niệm chính được sử dụng bao gồm: nhà thầu chính, nhà thầu phụ, nhà cung cấp, tiêu chí lựa chọn (giá cả, năng lực kỹ thuật, tiến độ, uy tín, chất lượng, tinh thần hợp tác), và mô hình ra quyết định đa tiêu chuẩn.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ khảo sát 150 bảng câu hỏi phát ra cho các nhà thầu và công ty xây dựng tại TP. Hồ Chí Minh và các tỉnh lân cận, với 139 bảng phản hồi hợp lệ (tỷ lệ 92%). Phương pháp lấy mẫu thuận tiện (Convenience Sampling) được áp dụng nhằm thu thập ý kiến từ các chuyên gia và người có kinh nghiệm trong lĩnh vực thi công nhà cao tầng.

Quy trình nghiên cứu gồm các bước: xác định tiêu chí lựa chọn NTP và NCC, xây dựng ma trận so sánh cặp tiêu chí theo phương pháp FAHP, tính trọng số các tiêu chí, áp dụng TOPSIS để xếp hạng các nhà thầu phụ và nhà cung cấp, cuối cùng đề xuất giải pháp tối ưu. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 2 đến tháng 6 năm 2019.

Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm thống kê mô tả, phân tích trọng số FAHP và xếp hạng TOPSIS, đảm bảo tính khách quan và khoa học trong việc đánh giá các tiêu chí và lựa chọn nhà thầu phù hợp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Xác định các tiêu chí lựa chọn NTP và NCC: Qua khảo sát và phân tích, các tiêu chí quan trọng nhất đối với nhà thầu phụ gồm: năng lực và kinh nghiệm (trọng số khoảng 0.28), tiến độ thi công (0.22), chi phí (0.18), tinh thần hợp tác (0.15) và năng lực tài chính (0.17). Đối với nhà cung cấp, các tiêu chí hàng đầu là giá bán cạnh tranh (0.30), năng lực cung cấp vật tư (0.25), chất lượng sản phẩm (0.20), uy tín (0.15) và dịch vụ hỗ trợ (0.10).

  2. Mô hình FAHP-TOPSIS hiệu quả trong lựa chọn: Việc kết hợp FAHP để xác định trọng số tiêu chí và TOPSIS để xếp hạng các nhà thầu phụ, nhà cung cấp đã cho kết quả đáng tin cậy, giúp tổng thầu có thể lựa chọn các đối tác phù hợp với yêu cầu kỹ thuật, tiến độ và chi phí. Ví dụ, trong dự án thực tế tại TP. Hồ Chí Minh, nhà thầu phụ được xếp hạng cao nhất đạt điểm gần 0.85 trên thang 1, vượt trội so với các phương án khác.

  3. Tỷ lệ phản hồi khảo sát cao (92%) và đa dạng về kinh nghiệm: Người tham gia khảo sát có thâm niên trung bình trên 5 năm trong lĩnh vực thi công nhà cao tầng, với số tầng thi công trung bình là 15-25 tầng, đảm bảo tính đại diện và thực tiễn của dữ liệu.

  4. So sánh với các nghiên cứu trước: Kết quả phù hợp với các nghiên cứu quốc tế về lựa chọn nhà thầu phụ, trong đó năng lực kỹ thuật và tiến độ thi công luôn là các yếu tố quyết định. Tuy nhiên, nghiên cứu này bổ sung thêm tiêu chí tinh thần hợp tác và dịch vụ hỗ trợ, phù hợp với đặc thù thị trường Việt Nam.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân các tiêu chí như năng lực, tiến độ và chi phí được đánh giá cao là do tính chất phức tạp và yêu cầu nghiêm ngặt của các công trình nhà cao tầng, nơi mà sai sót trong thi công có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng về an toàn và chi phí phát sinh. Việc áp dụng lý thuyết tập mờ giúp xử lý các đánh giá mang tính chủ quan, mơ hồ từ các chuyên gia, tăng tính chính xác của mô hình.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện trọng số các tiêu chí lựa chọn, bảng xếp hạng các nhà thầu phụ và nhà cung cấp theo điểm TOPSIS, giúp minh họa rõ ràng ưu nhược điểm của từng phương án. So với các phương pháp truyền thống, mô hình FAHP-TOPSIS cho phép tổng thầu ra quyết định nhanh chóng, khoa học và có cơ sở hơn.

Nghiên cứu góp phần hoàn thiện hệ thống tiêu chí lựa chọn nhà thầu phụ và nhà cung cấp trong ngành xây dựng nhà cao tầng tại Việt Nam, đồng thời cung cấp công cụ hỗ trợ quyết định phù hợp với điều kiện thực tế và yêu cầu quản lý dự án hiện đại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Áp dụng mô hình FAHP-TOPSIS trong quy trình lựa chọn: Tổng thầu nên triển khai mô hình này để đánh giá và xếp hạng nhà thầu phụ, nhà cung cấp nhằm đảm bảo lựa chọn được đối tác phù hợp nhất về năng lực, tiến độ và chi phí. Thời gian áp dụng nên bắt đầu từ giai đoạn chuẩn bị dự án và duy trì xuyên suốt quá trình thi công.

  2. Tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực chuyên môn: Các nhà thầu phụ cần được hỗ trợ đào tạo kỹ thuật và quản lý tiến độ nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của các công trình nhà cao tầng. Chủ thể thực hiện là các tổ chức đào tạo nghề xây dựng và tổng thầu phối hợp.

  3. Xây dựng hệ thống đánh giá và giám sát liên tục: Thiết lập hệ thống đánh giá định kỳ dựa trên các tiêu chí đã xác định để theo dõi hiệu quả thi công, chất lượng và tinh thần hợp tác của nhà thầu phụ, nhà cung cấp. Chủ thể thực hiện là tổng thầu và ban quản lý dự án, với báo cáo hàng tháng.

  4. Khuyến khích hợp tác và minh bạch thông tin: Tăng cường giao tiếp, chia sẻ thông tin giữa tổng thầu, nhà thầu phụ và nhà cung cấp nhằm nâng cao tinh thần hợp tác và giảm thiểu rủi ro phát sinh. Thời gian thực hiện liên tục trong suốt dự án, do tổng thầu chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Tổng thầu thi công xây dựng: Giúp nâng cao hiệu quả lựa chọn nhà thầu phụ và nhà cung cấp, giảm thiểu rủi ro và tối ưu chi phí trong các dự án nhà cao tầng.

  2. Chủ đầu tư và ban quản lý dự án: Cung cấp cơ sở khoa học để giám sát và đánh giá năng lực các đối tác tham gia dự án, đảm bảo tiến độ và chất lượng công trình.

  3. Các nhà thầu phụ và nhà cung cấp: Hiểu rõ các tiêu chí đánh giá, từ đó nâng cao năng lực và cải thiện dịch vụ nhằm đáp ứng yêu cầu của tổng thầu.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý xây dựng: Là tài liệu tham khảo quý giá về ứng dụng phương pháp MCDM kết hợp lý thuyết tập mờ trong quản lý xây dựng, góp phần phát triển nghiên cứu trong lĩnh vực này.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp Fuzzy AHP là gì và tại sao được sử dụng trong nghiên cứu?
    Fuzzy AHP là phương pháp phân tích cấu trúc phân cấp kết hợp lý thuyết tập mờ để xử lý các đánh giá không chắc chắn, mơ hồ. Nó giúp xác định trọng số các tiêu chí một cách khách quan hơn, phù hợp với các bài toán lựa chọn nhà thầu có nhiều yếu tố định tính.

  2. TOPSIS hoạt động như thế nào trong việc lựa chọn nhà thầu?
    TOPSIS xếp hạng các phương án dựa trên khoảng cách đến giải pháp lý tưởng (tốt nhất) và giải pháp tiêu cực (kém nhất). Phương án có điểm gần giải pháp lý tưởng nhất được ưu tiên lựa chọn.

  3. Các tiêu chí quan trọng nhất khi lựa chọn nhà thầu phụ là gì?
    Năng lực và kinh nghiệm, tiến độ thi công, chi phí, tinh thần hợp tác và năng lực tài chính là các tiêu chí được đánh giá cao nhất trong nghiên cứu.

  4. Mô hình này có thể áp dụng cho các loại công trình khác không?
    Mô hình có thể điều chỉnh và áp dụng cho các loại công trình khác nhau, tuy nhiên cần khảo sát và xác định lại các tiêu chí phù hợp với đặc thù từng dự án.

  5. Làm thế nào để đảm bảo tính khách quan khi thu thập dữ liệu khảo sát?
    Sử dụng mẫu khảo sát đa dạng, bao gồm các chuyên gia và người có kinh nghiệm thực tế, kết hợp phương pháp lấy mẫu thuận tiện và kiểm tra độ tin cậy của dữ liệu qua các chỉ số thống kê.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định được các tiêu chí lựa chọn nhà thầu phụ và nhà cung cấp phù hợp với đặc thù thi công nhà cao tầng tại TP. Hồ Chí Minh.
  • Mô hình kết hợp Fuzzy AHP và TOPSIS cho phép đánh giá và xếp hạng các đối tác một cách khoa học, giảm thiểu sai số chủ quan.
  • Kết quả khảo sát với tỷ lệ phản hồi 92% và dữ liệu thực tế đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy cao.
  • Đề xuất các giải pháp thực tiễn nhằm nâng cao hiệu quả lựa chọn và quản lý nhà thầu phụ, nhà cung cấp trong các dự án xây dựng.
  • Khuyến nghị áp dụng mô hình trong quy trình quản lý dự án và tiếp tục nghiên cứu mở rộng cho các loại công trình khác.

Hành động tiếp theo: Các tổng thầu và chủ đầu tư nên triển khai áp dụng mô hình FAHP-TOPSIS trong các dự án xây dựng nhà cao tầng để nâng cao hiệu quả quản lý và lựa chọn đối tác. Đồng thời, nghiên cứu tiếp tục mở rộng phạm vi và hoàn thiện mô hình để phù hợp với các điều kiện thực tế đa dạng hơn.