Luận Văn Thạc Sĩ Văn Hóa Học: Vai Trò Của Đền Tân La Trong Đời Sống Người Dân Xã Bảo Khê, Thành Phố Hưng Yên

• Tác giả: Nguyễn Thị Ngọc Hà
• Người hướng dẫn: PGS. Nguyễn Thị Yên Hà
• Trường học: Học Viện Khoa Học Xã Hội
• Chuyên ngành: Văn Hóa Học
• Đề tài: Đền Tân La Trong Đời Sống Người Dân Bảo Khê, Hưng Yên
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2016
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: Khái quát về xã Bảo Khê và các hình thức tôn giáo tín ngưỡng
• 1.1. Khái quát về xã Bảo Khê
• 1.2. Khái quát về các hình thức tôn giáo tín ngưỡng
• 1.3. Đền Tân La trong mối liên hệ với hệ thống thờ Bát Nàn tướng quân
• 2. CHƯƠNG 2: Đền Tân La trong quá trình biến đổi
• 2.1. Đền Tân La trước năm 1986
• 2.2. Đền Tân La từ năm 1986 đến nay
• 2.3. Nhận định về sự biến đổi của đền Tân La
• 3. CHƯƠNG 3: Đền Tân La trong đời sống của người dân xã Bảo Khê hiện nay
• 3.1. Đền Tân La với sự đóng góp vào đời sống kinh tế, xã hội của người dân xã Bảo Khê
• 3.2. Đền Tân La trong đời sống văn hóa tinh thần của người dân xã Bảo Khê
• KẾT LUẬN
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Khái quát về xã Bảo Khê và các hình thức tôn giáo tín ngưỡng

Xã Bảo Khê, nằm cách trung tâm thành phố Hưng Yên khoảng 6km, có vị trí địa lý quan trọng với diện tích 395,82ha và dân số 6.831 người. Địa bàn xã được bao quanh bởi các con sông và có khí hậu nhiệt đới gió mùa ẩm, thuận lợi cho sản xuất nông nghiệp. Lịch sử hình thành xã Bảo Khê trải qua nhiều giai đoạn, từ thời kỳ Hùng Vương đến nay, với sự thay đổi về địa giới hành chính. Đền Tân La, một di tích quan trọng, nằm trong bối cảnh văn hóa và tín ngưỡng của người dân nơi đây. Đền thờ Bát Nàn tướng quân Vũ Thị Thục, một nhân vật lịch sử có vai trò quan trọng trong cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng. Đền Tân La không chỉ là nơi thờ phụng mà còn là biểu tượng văn hóa, tâm linh của người dân Bảo Khê.

1.1. Vị trí địa lý và điều kiện tự nhiên

Xã Bảo Khê có vị trí địa lý thuận lợi, nằm gần các trục giao thông chính, tạo điều kiện cho sự phát triển kinh tế và văn hóa. Khí hậu nhiệt đới gió mùa ẩm với lượng mưa trung bình hàng năm cao, giúp cho sản xuất nông nghiệp phát triển. Đặc biệt, xã Bảo Khê nổi tiếng với nghề làm hương, một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa của người dân. Điều kiện tự nhiên đã ảnh hưởng lớn đến hoạt động sản xuất và sinh hoạt của cư dân nơi đây.

1.2. Lịch sử hình thành và đặc điểm dân cư

Lịch sử hình thành xã Bảo Khê gắn liền với sự phát triển của vùng đất này qua các thời kỳ lịch sử. Từ thời kỳ Hùng Vương, cư dân đã sống chủ yếu bằng nông nghiệp và đánh cá. Qua nhiều biến động lịch sử, xã Bảo Khê đã trải qua nhiều lần thay đổi về địa giới hành chính. Đến nay, xã Bảo Khê đã trở thành một phần quan trọng trong thành phố Hưng Yên, với sự đa dạng về văn hóa và tín ngưỡng, đặc biệt là sự hiện diện của đền Tân La, nơi thờ phụng Bát Nàn tướng quân.

II. Đền Tân La trong quá trình biến đổi

Đền Tân La đã trải qua nhiều giai đoạn biến đổi từ khi được xây dựng cho đến nay. Trước năm 1986, đền chủ yếu phục vụ cho các hoạt động tín ngưỡng của người dân địa phương. Sau năm 1986, với sự phát triển của kinh tế và xã hội, đền Tân La đã trở thành một điểm đến văn hóa, tâm linh quan trọng, thu hút nhiều du khách. Sự biến đổi này không chỉ thể hiện qua các hoạt động lễ hội mà còn qua việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của đền. Đền Tân La đã được công nhận là di tích lịch sử văn hóa quốc gia, khẳng định giá trị của nó trong đời sống tinh thần của người dân Bảo Khê.

2.1. Đền Tân La trước năm 1986

Trước năm 1986, đền Tân La chủ yếu là nơi thờ phụng và tổ chức các nghi lễ truyền thống của người dân địa phương. Các hoạt động diễn ra tại đền chủ yếu mang tính chất cộng đồng, thể hiện lòng biết ơn đối với các vị thần linh. Đền Tân La không chỉ là nơi thờ cúng mà còn là trung tâm văn hóa, nơi lưu giữ các giá trị văn hóa phi vật thể của người dân Bảo Khê.

2.2. Đền Tân La từ năm 1986 đến nay

Từ năm 1986, đền Tân La đã có sự chuyển mình mạnh mẽ, trở thành một điểm đến văn hóa hấp dẫn. Các hoạt động lễ hội được tổ chức quy mô hơn, thu hút đông đảo du khách. Đền Tân La không chỉ giữ vai trò là nơi thờ cúng mà còn là nơi giao lưu văn hóa, góp phần phát triển kinh tế địa phương thông qua du lịch. Sự phát triển này đã tạo ra nhiều cơ hội cho người dân, đồng thời cũng đặt ra thách thức trong việc bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống.

III. Đền Tân La trong đời sống của người dân xã Bảo Khê hiện nay

Đền Tân La đóng vai trò quan trọng trong đời sống kinh tế, xã hội và văn hóa tinh thần của người dân xã Bảo Khê. Đền không chỉ là nơi thờ cúng mà còn là trung tâm sinh hoạt văn hóa, nơi tổ chức các hoạt động cộng đồng. Người dân thường đến đền để cầu nguyện, tham gia các lễ hội, từ đó tạo ra sự gắn kết trong cộng đồng. Đền Tân La cũng góp phần vào việc phát triển du lịch, mang lại nguồn thu nhập cho người dân địa phương. Sự hiện diện của đền đã làm phong phú thêm đời sống văn hóa tinh thần của người dân Bảo Khê.

3.1. Đền Tân La với sự đóng góp vào đời sống kinh tế xã hội

Đền Tân La không chỉ là nơi thờ cúng mà còn là một nguồn thu nhập cho người dân địa phương thông qua du lịch. Các lễ hội được tổ chức tại đền thu hút đông đảo du khách, tạo cơ hội cho các hoạt động kinh doanh dịch vụ phát triển. Người dân Bảo Khê đã tận dụng cơ hội này để phát triển nghề truyền thống, từ đó nâng cao đời sống kinh tế. Đền Tân La đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống kinh tế của người dân nơi đây.

3.2. Đền Tân La trong đời sống văn hóa tinh thần

Đền Tân La là nơi lưu giữ các giá trị văn hóa truyền thống của người dân Bảo Khê. Các hoạt động lễ hội diễn ra tại đền không chỉ mang tính chất tôn giáo mà còn là dịp để người dân giao lưu, kết nối với nhau. Đền Tân La đã trở thành biểu tượng văn hóa, tâm linh của người dân nơi đây, thể hiện lòng biết ơn đối với các vị thần linh. Sự hiện diện của đền đã làm phong phú thêm đời sống văn hóa tinh thần của người dân Bảo Khê, góp phần bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống.

Tổng quan nghiên cứu

Xã Bảo Khê, thành phố Hưng Yên, nằm trong vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng, là một địa phương có bề dày lịch sử và văn hóa đặc sắc với dân số khoảng 6.831 người và diện tích tự nhiên gần 396 ha. Nơi đây nổi bật với hệ thống di tích lịch sử văn hóa phong phú, trong đó đền Tân La giữ vị trí quan trọng như một di tích cấp quốc gia, thờ Đại tướng Đông Nhung Vũ Thị Thục – nữ tướng tài ba dưới thời Hai Bà Trưng. Đền Tân La không chỉ là biểu tượng tín ngưỡng thờ Mẫu Bát Nàn mà còn là trung tâm sinh hoạt văn hóa, tinh thần và kinh tế của người dân địa phương.

Nghiên cứu tập trung vào quá trình biến đổi của đền Tân La từ trước năm 1986 đến nay, nhằm làm rõ vai trò của đền trong đời sống kinh tế, xã hội và văn hóa tín ngưỡng của người dân xã Bảo Khê. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các khía cạnh lịch sử, truyền thuyết, di tích, lễ hội, nghi lễ và sự biến đổi của đền trong bối cảnh phát triển kinh tế xã hội hiện đại. Mục tiêu là cung cấp tư liệu khoa học hệ thống, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời nâng cao nhận thức cộng đồng về ý nghĩa lịch sử và văn hóa của đền Tân La.

Việc nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong bối cảnh phát triển kinh tế – xã hội và hội nhập quốc tế, khi nhu cầu về đời sống tinh thần ngày càng được quan tâm. Đền Tân La không chỉ là nơi thờ tự mà còn là điểm tựa văn hóa, góp phần thúc đẩy phát triển du lịch văn hóa và bảo tồn di sản địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng cách tiếp cận liên ngành, kết hợp các lý thuyết và mô hình nghiên cứu trong văn hóa học, lịch sử và tôn giáo học để phân tích đền Tân La. Hai khung lý thuyết chính bao gồm:

• Lý thuyết văn hóa dân gian: Giúp hiểu về vai trò của tín ngưỡng thờ Mẫu trong đời sống cộng đồng, các nghi lễ, lễ hội và truyền thống dân gian gắn liền với đền Tân La.
• Lý thuyết biến đổi văn hóa: Phân tích sự thay đổi của di tích và tín ngưỡng trong bối cảnh xã hội hiện đại, từ đó đánh giá tác động của các yếu tố kinh tế, chính trị và xã hội đến đời sống văn hóa tín ngưỡng địa phương.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng gồm: tín ngưỡng thờ Mẫu Bát Nàn, lễ hội truyền thống, nghi lễ hầu đồng, di tích lịch sử văn hóa, biến đổi văn hóa, và quản lý di tích.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ các tài liệu lưu trữ tại Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch, Bảo tàng tỉnh Hưng Yên, Ban quản lý di tích tỉnh, cùng các phỏng vấn sâu với cán bộ văn hóa, quản đền, các cụ cao niên và người dân địa phương. Phương pháp nghiên cứu bao gồm:

• Nghiên cứu văn bản: Thu thập, hệ thống hóa các tài liệu lịch sử, pháp luật liên quan đến đền Tân La và tín ngưỡng thờ Mẫu.
• Khảo sát thực địa và điền dã: Tham dự trực tiếp các lễ hội, nghi lễ tại đền Tân La trong các dịp lễ lớn từ tháng 4/2015 đến tháng 6/2016, ghi chép, ghi âm và chụp ảnh.
• Phỏng vấn sâu: Thực hiện với 30-40 người gồm lãnh đạo địa phương, Ban quản lý di tích, quản đền, đồng đền, các cụ cao niên và người dân tham gia sinh hoạt tín ngưỡng.
• Phân tích dữ liệu: Sử dụng phương pháp phân tích nội dung, so sánh và hệ thống hóa để làm rõ sự biến đổi và vai trò của đền trong đời sống xã hội.

Cỡ mẫu khảo sát khoảng 200 người dân và du khách tham gia lễ hội, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện và phi xác suất nhằm đảm bảo thu thập đa dạng ý kiến và trải nghiệm thực tế.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Quá trình biến đổi đền Tân La
   Trước năm 1986, đền Tân La có quy mô nhỏ, bị ảnh hưởng bởi chiến tranh và chính sách bài trừ mê tín dị đoan, nhiều tượng thờ bị phá hủy hoặc mất mát. Từ năm 1986 đến nay, đền được trùng tu nhiều lần, mở rộng quy mô với các công trình như cung Đệ nhị, lầu Cô, lầu Cậu, đền Công Đồng, tạo thành quần thể di tích khang trang. Năm 1991, đền được công nhận di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia.
   Số liệu cho thấy, từ năm 1989 đến 2012, đền trải qua ít nhất 5 lần trùng tu lớn nhỏ với kinh phí hàng tỷ đồng, góp phần nâng cao giá trị văn hóa và thu hút khách thập phương.

2. Vai trò kinh tế của đền Tân La
   Đền góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương, đặc biệt trong lĩnh vực du lịch văn hóa và dịch vụ. Làng nghề làm hương Cao Thôn gần đền tạo việc làm cho khoảng 900-1000 lao động, với doanh thu khoảng 2,5-3 tỷ đồng/năm. Lễ hội đền thu hút hàng nghìn lượt khách mỗi kỳ, tạo nguồn thu nhập cho người dân qua dịch vụ ăn uống, lưu niệm và các hoạt động thương mại.
   Tỷ lệ hộ gia đình tham gia kinh doanh dịch vụ trong dịp lễ hội chiếm khoảng 20% tổng số hộ dân xã.

3. Đời sống văn hóa tinh thần và tín ngưỡng
   Đền Tân La là trung tâm tín ngưỡng thờ Mẫu Bát Nàn, với các nghi lễ truyền thống như lễ Thượng nguyên, lễ hội chính tháng 3 âm lịch, lễ mộc dục, lễ cúng cô hồn, và nghi lễ hầu đồng. Lễ hội đền được tổ chức 3 năm một lần với quy mô lớn, thu hút đông đảo người dân và du khách.
   Khoảng 70% người dân xã Bảo Khê tham gia các hoạt động tín ngưỡng tại đền, thể hiện sự gắn bó sâu sắc với di tích.

4. Sự thay đổi trong quản lý và tổ chức lễ hội
   Trước năm 1991, đền do người dân tự quản lý theo lệ làng truyền thống. Từ khi được công nhận di tích cấp quốc gia, Ban quản lý di tích được thành lập với 5 thành viên, phối hợp với chính quyền địa phương tổ chức lễ hội và quản lý tài chính minh bạch.
   Việc tổ chức lễ hội hiện đại hóa với sự tham gia của các đoàn thể, có kế hoạch rõ ràng, đảm bảo an ninh trật tự và vệ sinh môi trường, góp phần nâng cao chất lượng lễ hội.

Thảo luận kết quả

Sự biến đổi của đền Tân La phản ánh quá trình phục hồi và phát triển văn hóa truyền thống trong bối cảnh đổi mới kinh tế và xã hội. Việc trùng tu, mở rộng đền không chỉ bảo tồn giá trị lịch sử mà còn tạo điều kiện phát triển kinh tế địa phương thông qua du lịch văn hóa. Kết quả này tương đồng với các nghiên cứu về vai trò của di tích lịch sử trong phát triển cộng đồng ở các vùng đồng bằng Bắc Bộ.

Vai trò kinh tế của đền được thể hiện rõ qua việc tạo việc làm và thu nhập cho người dân, đặc biệt là làng nghề làm hương Cao Thôn. Điều này cho thấy sự liên kết chặt chẽ giữa di tích văn hóa và phát triển kinh tế địa phương, góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của cư dân.

Đời sống tín ngưỡng tại đền Tân La vẫn giữ được nét truyền thống đặc sắc, đồng thời tiếp nhận các yếu tố mới như nghi lễ hầu đồng, tạo nên sự đa dạng và sinh động trong sinh hoạt văn hóa. Việc tổ chức lễ hội theo mô hình hiện đại, có sự tham gia của chính quyền và cộng đồng giúp nâng cao hiệu quả quản lý, bảo vệ di tích và phát huy giá trị văn hóa.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện số lượt khách tham dự lễ hội qua các năm, bảng thống kê kinh phí trùng tu đền, và sơ đồ tổ chức Ban quản lý di tích, giúp minh họa rõ nét các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường công tác bảo tồn và trùng tu di tích
   Huy động nguồn lực từ ngân sách nhà nước và xã hội hóa để duy trì, bảo dưỡng đền Tân La định kỳ, đảm bảo giữ gìn kiến trúc và cảnh quan xanh mát. Thời gian thực hiện: hàng năm; Chủ thể: Ban quản lý di tích phối hợp UBND xã.

2. Phát triển du lịch văn hóa gắn với lễ hội đền Tân La
   Xây dựng kế hoạch quảng bá, tổ chức các tour du lịch văn hóa kết hợp trải nghiệm lễ hội, giới thiệu làng nghề làm hương Cao Thôn. Mục tiêu tăng lượng khách tham quan 15% trong 3 năm; Chủ thể: Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch, UBND thành phố Hưng Yên.

3. Nâng cao chất lượng tổ chức lễ hội và nghi lễ truyền thống
   Đào tạo đội ngũ cán bộ, đồng đền, quản đền về kỹ năng tổ chức, bảo tồn nghi lễ truyền thống, đồng thời kiểm soát các hoạt động thương mại trong lễ hội để giữ gìn nét văn hóa đặc trưng. Thời gian: 2 năm; Chủ thể: Ban tổ chức lễ hội, các đoàn thể xã.

4. Tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức cộng đồng
   Tổ chức các chương trình truyền thông, hội thảo về giá trị lịch sử, văn hóa của đền Tân La, khuyến khích người dân tham gia bảo vệ di tích và phát huy giá trị văn hóa truyền thống. Mục tiêu 80% người dân xã hiểu rõ ý nghĩa đền trong 2 năm; Chủ thể: UBND xã, trường học, các tổ chức văn hóa.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà nghiên cứu văn hóa và lịch sử
   Luận văn cung cấp tư liệu hệ thống về đền Tân La, tín ngưỡng thờ Mẫu Bát Nàn, giúp các nhà nghiên cứu hiểu sâu sắc về biến đổi văn hóa và tín ngưỡng truyền thống tại vùng đồng bằng Bắc Bộ.

2. Cán bộ quản lý di tích và du lịch
   Thông tin về quản lý, tổ chức lễ hội và phát triển du lịch văn hóa tại đền Tân La hỗ trợ công tác bảo tồn và khai thác hiệu quả di tích, đồng thời phát triển du lịch bền vững.

3. Người dân địa phương và cộng đồng tín ngưỡng
   Luận văn giúp nâng cao nhận thức về giá trị lịch sử, văn hóa của đền, từ đó tăng cường sự gắn bó, bảo vệ và phát huy truyền thống tín ngưỡng thờ Mẫu trong đời sống hàng ngày.

4. Sinh viên và học viên cao học ngành Văn hóa học, Lịch sử, Tôn giáo học
   Đây là tài liệu tham khảo quý giá cho việc nghiên cứu chuyên sâu về tín ngưỡng dân gian, lễ hội truyền thống và biến đổi văn hóa trong bối cảnh hiện đại.

Câu hỏi thường gặp

1. Đền Tân La thờ ai và có ý nghĩa gì?
   Đền thờ Đại tướng Đông Nhung Vũ Thị Thục, nữ tướng dưới thời Hai Bà Trưng, có công giúp khởi nghĩa chống quân xâm lược nhà Hán. Đền là biểu tượng tín ngưỡng thờ Mẫu Bát Nàn, thể hiện lòng biết ơn và tôn vinh công lao của bà trong lịch sử.

2. Lễ hội đền Tân La được tổ chức khi nào và gồm những hoạt động gì?
   Lễ hội chính diễn ra từ ngày 15 đến 17 tháng 3 âm lịch, gồm các nghi lễ tế lễ, rước kiệu, múa lân, hát chèo, các trò chơi dân gian như kéo co, bịt mắt bắt vịt, và nghi lễ hầu đồng. Lễ hội thu hút đông đảo người dân và du khách.

3. Vai trò kinh tế của đền Tân La đối với địa phương ra sao?
   Đền góp phần phát triển du lịch văn hóa, tạo việc làm cho người dân qua các dịch vụ lễ hội và làng nghề làm hương Cao Thôn với doanh thu hàng tỷ đồng mỗi năm, nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống.

4. Quản lý đền Tân La hiện nay như thế nào?
   Đền có Ban quản lý di tích gồm 5 thành viên phối hợp với chính quyền địa phương tổ chức lễ hội, quản lý tài chính minh bạch và bảo vệ di tích. Quản đền là người có kinh nghiệm đồng thầy, được dân làng tín nhiệm.

5. Nghi lễ hầu đồng tại đền Tân La có đặc điểm gì nổi bật?
   Nghi lễ hầu đồng là phần không thể thiếu trong sinh hoạt tín ngưỡng, diễn ra quanh năm và đặc biệt trong lễ hội. Các đồng thầy thực hiện các giá đồng của Tam tứ phủ và Mẫu Bát Nàn, nhằm cầu phúc, chữa bệnh và ban lộc cho tín đồ.

Kết luận

• Đền Tân La là di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia, thờ nữ tướng Vũ Thị Thục, có giá trị lịch sử, văn hóa và tín ngưỡng sâu sắc đối với người dân xã Bảo Khê và tỉnh Hưng Yên.
• Quá trình biến đổi đền từ trước năm 1986 đến nay phản ánh sự phục hồi và phát triển văn hóa truyền thống trong bối cảnh đổi mới kinh tế xã hội.
• Đền đóng vai trò quan trọng trong đời sống kinh tế, xã hội và tinh thần của cộng đồng, góp phần phát triển du lịch văn hóa và bảo tồn làng nghề truyền thống.
• Việc tổ chức lễ hội và nghi lễ được hiện đại hóa, quản lý minh bạch, đồng thời giữ gìn các giá trị truyền thống đặc sắc.
• Các bước tiếp theo cần tập trung vào bảo tồn bền vững, phát triển du lịch văn hóa, nâng cao nhận thức cộng đồng và đào tạo nguồn nhân lực quản lý di tích.

Kêu gọi hành động: Các nhà quản lý, nhà nghiên cứu và cộng đồng địa phương cần phối hợp chặt chẽ để bảo vệ và phát huy giá trị đền Tân La, góp phần xây dựng nền văn hóa truyền thống giàu bản sắc và phát triển bền vững.