Tổng quan nghiên cứu

Định kiến giới là một vấn đề xã hội tồn tại lâu đời, ảnh hưởng sâu sắc đến vai trò và vị trí của phụ nữ trong gia đình và xã hội. Theo ước tính, hơn một nửa dân số thế giới là phụ nữ, tuy nhiên họ vẫn phải đối mặt với nhiều định kiến và phân biệt đối xử dựa trên giới tính. Tại Việt Nam, định kiến giới được phản ánh rõ nét trong ca dao, tục ngữ, thành ngữ – những hình thức văn học dân gian truyền thống, phản ánh tư tưởng và quan niệm xã hội qua nhiều thế hệ. Mặc dù xã hội đã có nhiều thay đổi, nhưng các định kiến này vẫn tồn tại và ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển năng lực của phụ nữ, làm giảm sự tham gia của họ vào các lĩnh vực kinh tế, chính trị, xã hội.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là khảo sát thực trạng định kiến giới trong ca dao, tục ngữ, thành ngữ Việt Nam giai đoạn trước thời Pháp thuộc, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm giảm thiểu và tiến tới xóa bỏ những định kiến giới lạc hậu, góp phần thúc đẩy bình đẳng giới và phát triển xã hội. Nghiên cứu tập trung vào định kiến giới đối với phụ nữ, không nghiên cứu định kiến đối với nam giới, với phạm vi khảo sát chủ yếu là các tác phẩm dân gian truyền thống. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để nâng cao nhận thức về giới, đồng thời hỗ trợ công tác giáo dục và truyền thông nhằm thay đổi các khuôn mẫu giới tiêu cực.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về giới và định kiến giới từ nhiều góc độ khác nhau:

  • Lý thuyết sinh học xã hội: Giải thích sự khác biệt về vai trò xã hội giữa nam và nữ dựa trên các đặc điểm sinh học như gen, hormon, giải phẫu cơ thể. Tuy nhiên, quan điểm này không được ủng hộ rộng rãi vì sự khác biệt sinh học không quyết định địa vị xã hội.

  • Lý thuyết nhân học văn hóa: Tập trung vào vai trò kinh tế và văn hóa trong việc hình thành vị thế thấp kém của phụ nữ, nhấn mạnh sự phân công lao động theo giới và các quan niệm văn hóa truyền thống.

  • Tâm lý học xã hội: Nghiên cứu định kiến giới dưới góc độ nhận thức, cảm xúc và hành vi, cho rằng định kiến giới là kết quả của quá trình xã hội hóa và khuôn mẫu giới được học tập từ môi trường xã hội.

  • Khoa học giới: Phân tích các cơ chế duy trì định kiến giới trong hệ thống xã hội, đề xuất các biện pháp đấu tranh đòi quyền bình đẳng cho phụ nữ.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: giới (gender), giới tính (sex), định kiến giới, khuôn mẫu giới, tư tưởng gia trưởng, phân biệt đối xử theo giới, vai trò giới, nhu cầu giới và lợi ích giới.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp nghiên cứu tài liệu với quy trình thu thập, phân tích và tổng hợp các nguồn tư liệu về ca dao, tục ngữ, thành ngữ Việt Nam giai đoạn trước Pháp thuộc. Cỡ mẫu nghiên cứu là một tập hợp các câu ca dao, tục ngữ, thành ngữ tiêu biểu phản ánh định kiến giới đối với phụ nữ. Phương pháp phân tích chủ yếu là phân tích nội dung và diễn giải văn hóa nhằm nhận diện các biểu hiện định kiến giới trong ngôn ngữ dân gian.

Timeline nghiên cứu kéo dài trong khoảng thời gian từ năm 2004 đến 2007, tập trung vào việc hệ thống hóa lý luận về định kiến giới và khảo sát thực trạng trong kho tàng văn học dân gian truyền thống. Nghiên cứu cũng tham khảo các văn bản pháp luật liên quan đến bình đẳng giới tại Việt Nam và các công ước quốc tế như CEDAW.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Định kiến giới trong ca dao, tục ngữ, thành ngữ Việt Nam thể hiện sự đánh giá thấp vai trò và năng lực của phụ nữ: Các câu ca dao, tục ngữ thường nhấn mạnh vai trò phụ thuộc, yếu đuối, thụ động của phụ nữ, đồng thời đề cao vai trò mạnh mẽ, quyết đoán của nam giới. Ví dụ, nhiều câu tục ngữ phản ánh quan niệm “đàn ông là trụ cột gia đình”, “đàn bà chỉ biết nội trợ”, tạo nên khuôn mẫu giới cứng nhắc.

  2. Định kiến giới được duy trì qua các thế hệ và ảnh hưởng sâu rộng trong đời sống xã hội: Khoảng 70% các câu ca dao, tục ngữ khảo sát chứa đựng nội dung định kiến giới tiêu cực đối với phụ nữ, được truyền miệng và ghi chép trong sách giáo khoa, báo chí, truyền thông đại chúng. Điều này cho thấy định kiến giới không chỉ tồn tại trong văn hóa dân gian mà còn được củng cố trong các thiết chế xã hội hiện đại.

  3. Định kiến giới gây ra hậu quả nghiêm trọng đối với sự phát triển của phụ nữ và xã hội: Theo nghiên cứu, định kiến giới làm giảm sự tự tin, năng lực và cơ hội phát triển của phụ nữ, đồng thời là nguyên nhân sâu xa của bạo lực gia đình, phân biệt đối xử trong lao động và chính trị. Tỷ lệ phụ nữ tham gia lãnh đạo ở các cấp thấp hơn nam giới khoảng 40%, đặc biệt ở cấp cao tỷ lệ này giảm xuống còn khoảng 20%.

  4. Các nguyên nhân hình thành định kiến giới chủ yếu xuất phát từ quá trình xã hội hóa, giáo dục gia đình, trường học và các yếu tố văn hóa, thể chế chính trị - xã hội: Gia đình và nhà trường là hai môi trường chính truyền tải các khuôn mẫu giới, trong đó trẻ em được giáo dục theo các chuẩn mực truyền thống về vai trò nam nữ. Ngoài ra, tư tưởng gia trưởng và các quy định pháp luật thời phong kiến cũng góp phần duy trì định kiến giới.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy định kiến giới trong ca dao, tục ngữ, thành ngữ Việt Nam là một phần của hệ thống tư tưởng xã hội truyền thống, phản ánh quan niệm “trọng nam khinh nữ” ăn sâu trong tiềm thức cộng đồng. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, định kiến giới cũng tồn tại phổ biến trong nhiều nền văn hóa khác, tuy nhiên mức độ và hình thức biểu hiện có sự khác biệt do đặc thù văn hóa từng quốc gia.

Việc định kiến giới được duy trì qua các thế hệ qua các hình thức văn học dân gian cho thấy sự khó khăn trong việc thay đổi nhận thức xã hội về giới. Các biểu đồ phân tích nội dung có thể minh họa tỷ lệ câu ca dao, tục ngữ chứa đựng định kiến giới theo từng chủ đề như vai trò gia đình, năng lực cá nhân, nghề nghiệp, từ đó làm rõ mức độ ảnh hưởng của từng loại định kiến.

Kết quả cũng khẳng định quan điểm của nhiều nhà khoa học xã hội rằng định kiến giới có nguồn gốc xã hội, được hình thành và duy trì qua quá trình xã hội hóa, do đó có thể thay đổi thông qua giáo dục và truyền thông. Tuy nhiên, sự thay đổi này đòi hỏi nỗ lực đồng bộ từ nhiều phía, bao gồm gia đình, nhà trường, truyền thông và chính sách pháp luật.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường giáo dục về giới trong gia đình và nhà trường: Cần tổ chức các chương trình đào tạo, tập huấn cho cha mẹ và giáo viên về nhận thức giới, giúp họ nhận diện và loại bỏ các khuôn mẫu giới tiêu cực trong giáo dục trẻ em. Mục tiêu là giảm tỷ lệ trẻ em tiếp thu định kiến giới từ gia đình và trường học trong vòng 3-5 năm tới.

  2. Cải cách nội dung sách giáo khoa và tài liệu giảng dạy: Rà soát, chỉnh sửa các nội dung mang định kiến giới trong sách giáo khoa, đặc biệt là các môn học xã hội và giáo dục công dân. Đưa vào chương trình giảng dạy các kiến thức về bình đẳng giới và đa dạng giới tính. Thực hiện trong vòng 2 năm với sự phối hợp của Bộ Giáo dục và Đào tạo.

  3. Đẩy mạnh truyền thông nâng cao nhận thức xã hội về bình đẳng giới: Sử dụng các phương tiện truyền thông đại chúng để tuyên truyền, phổ biến kiến thức về giới, phản bác các định kiến giới lạc hậu. Tổ chức các chiến dịch truyền thông định kỳ hàng năm, tập trung vào đối tượng nam giới và thanh thiếu niên nhằm thay đổi nhận thức và hành vi.

  4. Xây dựng và thực thi chính sách pháp luật bảo vệ quyền lợi phụ nữ: Hoàn thiện hệ thống pháp luật về bình đẳng giới, tăng cường xử lý nghiêm các hành vi phân biệt đối xử và bạo lực giới. Tổ chức các khóa đào tạo cho cán bộ pháp luật và cơ quan thực thi để nâng cao hiệu quả thi hành. Mục tiêu đạt được trong 5 năm tới.

  5. Khuyến khích sự tham gia của nam giới trong công tác bình đẳng giới: Tổ chức các chương trình đào tạo, hội thảo nhằm nâng cao nhận thức và trách nhiệm của nam giới trong việc xóa bỏ định kiến giới và hỗ trợ bình đẳng giới. Thúc đẩy vai trò của nam giới trong gia đình và xã hội như những đồng minh tích cực.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà nghiên cứu và giảng viên ngành Tâm lý học, Xã hội học, Văn hóa học: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về định kiến giới trong văn hóa dân gian Việt Nam, hỗ trợ nghiên cứu chuyên sâu về giới và văn hóa.

  2. Nhà hoạch định chính sách và cán bộ quản lý giáo dục, truyền thông: Các đề xuất và phân tích trong luận văn giúp xây dựng chính sách, chương trình giáo dục và truyền thông nhằm giảm thiểu định kiến giới.

  3. Giáo viên và cán bộ giáo dục trong nhà trường: Tài liệu giúp nhận diện các khuôn mẫu giới trong sách giáo khoa và phương pháp giáo dục không định kiến, góp phần hình thành môi trường học tập bình đẳng.

  4. Tổ chức phi chính phủ và các nhóm hoạt động vì quyền phụ nữ, bình đẳng giới: Luận văn cung cấp dữ liệu và luận cứ khoa học để xây dựng các chương trình can thiệp, truyền thông và vận động xã hội.

Câu hỏi thường gặp

  1. Định kiến giới là gì và nó khác gì với khuôn mẫu giới?
    Định kiến giới là những nhận thức, phán xét mang tính tiêu cực và phiến diện về vai trò, năng lực của nam và nữ, trong khi khuôn mẫu giới là các quan niệm xã hội về đặc điểm lý tưởng của nam và nữ. Định kiến giới thường dựa trên khuôn mẫu giới nhưng mang tính bất lợi và phân biệt.

  2. Tại sao ca dao, tục ngữ lại chứa đựng nhiều định kiến giới?
    Ca dao, tục ngữ phản ánh tư tưởng và quan niệm xã hội truyền thống, trong đó tư tưởng “trọng nam khinh nữ” ăn sâu vào tiềm thức cộng đồng, được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác qua ngôn ngữ dân gian.

  3. Định kiến giới ảnh hưởng như thế nào đến phụ nữ trong xã hội hiện đại?
    Định kiến giới làm giảm sự tự tin, hạn chế cơ hội học tập, nghề nghiệp và tham gia lãnh đạo của phụ nữ, đồng thời là nguyên nhân của bạo lực gia đình và phân biệt đối xử trong nhiều lĩnh vực.

  4. Có thể xóa bỏ định kiến giới không?
    Có thể, vì định kiến giới có nguồn gốc xã hội và được hình thành qua quá trình xã hội hóa. Việc xóa bỏ đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ của gia đình, nhà trường, truyền thông và chính sách pháp luật.

  5. Vai trò của nam giới trong việc xóa bỏ định kiến giới là gì?
    Nam giới đóng vai trò quan trọng trong việc thay đổi nhận thức và hành vi xã hội, hỗ trợ bình đẳng giới và loại bỏ các định kiến tiêu cực. Việc nâng cao nhận thức của nam giới là một trong những giải pháp then chốt.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về định kiến giới và khảo sát thực trạng định kiến giới trong ca dao, tục ngữ, thành ngữ Việt Nam giai đoạn trước Pháp thuộc.
  • Định kiến giới tồn tại sâu sắc trong văn hóa dân gian, ảnh hưởng tiêu cực đến vai trò và năng lực của phụ nữ trong xã hội.
  • Nguyên nhân chủ yếu của định kiến giới là do quá trình xã hội hóa, giáo dục gia đình, nhà trường và các yếu tố văn hóa, thể chế chính trị - xã hội.
  • Đề xuất các giải pháp đồng bộ từ giáo dục, truyền thông, chính sách pháp luật và sự tham gia của nam giới nhằm giảm thiểu và tiến tới xóa bỏ định kiến giới.
  • Tiếp tục nghiên cứu và triển khai các chương trình can thiệp trong vòng 3-5 năm tới để thúc đẩy bình đẳng giới và phát triển xã hội bền vững.

Quý độc giả và các nhà nghiên cứu được khuyến khích tham khảo và ứng dụng các kết quả nghiên cứu này nhằm góp phần nâng cao nhận thức và hành động vì bình đẳng giới tại Việt Nam.