Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ngày càng phát triển và hội nhập quốc tế sâu rộng, các đơn vị sự nghiệp công lập đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp dịch vụ công và thực hiện các nhiệm vụ quản lý nhà nước. Theo ước tính, các đơn vị sự nghiệp công lập chiếm tỷ trọng lớn trong hệ thống tổ chức hành chính và có ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả quản lý tài chính công. Tuy nhiên, tổ chức công tác kế toán tại các đơn vị này còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến việc quản lý và sử dụng nguồn kinh phí hiệu quả. Đặc biệt, tại Học viện Trung tâm - Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, công tác kế toán chưa bao quát hết các hoạt động của các đơn vị trực thuộc, các khoản thu chi ngân sách chưa được phản ánh rõ ràng, và công tác lưu trữ chứng từ còn nhiều bất cập.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng tổ chức công tác kế toán tại Học viện Trung tâm, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, đáp ứng yêu cầu quản lý trong điều kiện tự chủ tài chính ngày càng được đẩy mạnh. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác kế toán tài chính tại Học viện Trung tâm trong giai đoạn gần đây, với trọng tâm là các hoạt động kế toán liên quan đến quản lý ngân sách nhà nước và các nguồn thu khác.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện tổ chức công tác kế toán tại các đơn vị sự nghiệp công lập, góp phần nâng cao tính minh bạch, chính xác và kịp thời trong quản lý tài chính công, từ đó thúc đẩy hiệu quả hoạt động và phát triển bền vững của các đơn vị này.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết quản lý tài chính công và lý thuyết kế toán hành chính sự nghiệp. Lý thuyết quản lý tài chính công nhấn mạnh vai trò của kế toán trong việc cung cấp thông tin tài chính minh bạch, chính xác để phục vụ quản lý ngân sách nhà nước và các nguồn tài chính công. Lý thuyết kế toán hành chính sự nghiệp tập trung vào đặc thù của các đơn vị sự nghiệp công lập, bao gồm các nguyên tắc tổ chức công tác kế toán, hệ thống chứng từ, tài khoản, sổ sách và báo cáo kế toán phù hợp với đặc điểm hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm:

  • Đơn vị sự nghiệp công lập: tổ chức do Nhà nước thành lập, có tư cách pháp nhân, cung cấp dịch vụ công, không vì mục tiêu lợi nhuận.
  • Tổ chức công tác kế toán: hệ thống các yếu tố bao gồm bộ máy kế toán, chứng từ, tài khoản, sổ sách và báo cáo kế toán được tổ chức nhằm thực hiện chức năng kế toán hiệu quả.
  • Nguyên tắc kế toán hành chính sự nghiệp: thống nhất, phù hợp, tiết kiệm và hiệu quả trong tổ chức công tác kế toán.
  • Quản lý tài chính đơn vị sự nghiệp: quá trình lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán thu chi ngân sách nhà nước và các nguồn thu khác.
  • Mô hình tổ chức bộ máy kế toán: tập trung, phân tán, hoặc kết hợp cả hai, phù hợp với quy mô và đặc điểm hoạt động của đơn vị.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa phân tích lý thuyết, điều tra khảo sát và so sánh đối chiếu thực tiễn. Cụ thể:

  • Phân tích và tổng hợp lý thuyết: thu thập và phân tích các văn bản pháp luật, chế độ kế toán hành chính sự nghiệp, các công trình nghiên cứu liên quan để xây dựng cơ sở lý luận vững chắc.
  • Phương pháp điều tra, phỏng vấn: sử dụng phiếu điều tra gồm 54 câu hỏi gửi đến cán bộ phòng Tài chính - Kế toán của Học viện Trung tâm, thu thập dữ liệu từ 13 cán bộ, trong đó phỏng vấn sâu 7 người nhằm đánh giá thực trạng tổ chức công tác kế toán.
  • Phương pháp đối chiếu, so sánh: so sánh thực trạng tổ chức công tác kế toán tại Học viện Trung tâm với các đơn vị sự nghiệp tương đồng và với các quy định pháp luật hiện hành để xác định điểm mạnh, hạn chế và đề xuất giải pháp.

Cỡ mẫu khảo sát là toàn bộ cán bộ phòng Tài chính - Kế toán của Học viện Trung tâm, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của dữ liệu. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp mô tả thống kê và phân tích nội dung định tính. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm 2020, tập trung vào các hoạt động kế toán tài chính của Học viện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tổ chức bộ máy kế toán: Học viện Trung tâm áp dụng mô hình tổ chức bộ máy kế toán vừa tập trung vừa phân tán, với phòng kế toán trung tâm và các đơn vị trực thuộc có kế toán riêng. Khoảng 70% cán bộ đánh giá bộ máy kế toán cơ bản hợp lý nhưng còn thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận kế toán trực thuộc.

  2. Hệ thống chứng từ kế toán: 85% chứng từ kế toán được lập đúng mẫu theo Thông tư 107/2017/TT-BTC, tuy nhiên công tác lưu trữ và bảo quản chứng từ còn nhiều bất cập, gây khó khăn trong việc tra cứu và kiểm tra. Tỷ lệ chứng từ bị mất hoặc hư hỏng chiếm khoảng 10%.

  3. Vận dụng hệ thống tài khoản kế toán: Học viện sử dụng đầy đủ các loại tài khoản theo quy định, nhưng có 25% trường hợp sử dụng tài khoản chưa phù hợp với nội dung nghiệp vụ, dẫn đến sai lệch trong phản ánh số liệu kế toán.

  4. Báo cáo kế toán và công khai tài chính: Báo cáo tài chính và báo cáo quyết toán ngân sách được lập đầy đủ và nộp đúng hạn, tuy nhiên chất lượng báo cáo còn hạn chế về tính kịp thời và chi tiết, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý tài chính. Khoảng 60% cán bộ cho rằng báo cáo chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu thông tin của lãnh đạo.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ đặc điểm quản lý tài chính phức tạp của đơn vị sự nghiệp công lập, với nhiều nguồn thu chi đa dạng và yêu cầu quản lý chặt chẽ theo dự toán ngân sách nhà nước. Việc tổ chức bộ máy kế toán chưa đồng bộ và thiếu sự phối hợp giữa các đơn vị trực thuộc làm giảm hiệu quả kiểm soát và cung cấp thông tin kế toán.

So sánh với các nghiên cứu tại các trường đại học và đơn vị sự nghiệp khác, kết quả tương đồng về những khó khăn trong việc vận dụng hệ thống tài khoản và quản lý chứng từ kế toán. Tuy nhiên, Học viện Trung tâm có ưu thế hơn về việc áp dụng phần mềm kế toán và tuân thủ các quy định pháp luật hiện hành.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ sử dụng đúng mẫu chứng từ kế toán, biểu đồ tròn phân bố mô hình tổ chức bộ máy kế toán, và bảng so sánh chất lượng báo cáo kế toán qua các năm. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế trong tổ chức công tác kế toán tại Học viện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện bộ máy kế toán: Tăng cường phối hợp giữa phòng kế toán trung tâm và các đơn vị trực thuộc, phân công nhiệm vụ rõ ràng, đào tạo nâng cao năng lực cho cán bộ kế toán nhằm nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra và xử lý thông tin kế toán. Thời gian thực hiện trong 12 tháng, do Ban Giám đốc Học viện chủ trì.

  2. Nâng cao chất lượng quản lý chứng từ kế toán: Xây dựng quy trình lưu trữ, bảo quản chứng từ khoa học, áp dụng công nghệ số hóa chứng từ để giảm thiểu mất mát, hư hỏng. Mục tiêu giảm tỷ lệ chứng từ bị mất xuống dưới 2% trong vòng 6 tháng, do phòng Tài chính - Kế toán phối hợp với phòng CNTT thực hiện.

  3. Cải tiến vận dụng hệ thống tài khoản kế toán: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về hệ thống tài khoản kế toán theo Thông tư 107/2017/TT-BTC, kiểm tra định kỳ việc áp dụng tài khoản để đảm bảo tính chính xác và phù hợp. Thời gian triển khai 9 tháng, do phòng Kế toán và Ban kiểm soát nội bộ đảm nhiệm.

  4. Tăng cường chất lượng báo cáo kế toán: Xây dựng mẫu báo cáo chi tiết, kịp thời hơn, đáp ứng nhu cầu quản lý của lãnh đạo; áp dụng phần mềm quản lý báo cáo tự động để nâng cao tính chính xác và nhanh chóng. Mục tiêu nâng tỷ lệ báo cáo đáp ứng yêu cầu lên trên 90% trong 1 năm, do phòng Kế toán phối hợp với Ban lãnh đạo Học viện thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo các đơn vị sự nghiệp công lập: Nhận diện các vấn đề trong tổ chức công tác kế toán, từ đó có cơ sở để chỉ đạo cải tiến quản lý tài chính, nâng cao hiệu quả hoạt động đơn vị.

  2. Cán bộ kế toán và tài chính: Nắm bắt các nguyên tắc, quy trình tổ chức công tác kế toán phù hợp với đặc thù đơn vị sự nghiệp công lập, áp dụng thực tiễn để nâng cao chất lượng công tác kế toán.

  3. Nhà nghiên cứu và giảng viên chuyên ngành kế toán, tài chính công: Tham khảo các khung lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển các nghiên cứu sâu hơn về kế toán hành chính sự nghiệp.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước về tài chính và ngân sách: Sử dụng kết quả nghiên cứu để hoàn thiện chính sách, chế độ kế toán hành chính sự nghiệp, nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tổ chức công tác kế toán tại đơn vị sự nghiệp công lập có điểm gì khác biệt so với doanh nghiệp?
    Tổ chức công tác kế toán tại đơn vị sự nghiệp công lập tập trung vào quản lý nguồn ngân sách nhà nước, không vì mục tiêu lợi nhuận, tuân thủ các quy định pháp luật về ngân sách và kế toán hành chính sự nghiệp, trong khi doanh nghiệp chú trọng vào lợi nhuận và quản lý tài chính theo chuẩn mực kế toán doanh nghiệp.

  2. Mô hình tổ chức bộ máy kế toán nào phù hợp với đơn vị sự nghiệp có quy mô lớn?
    Mô hình kết hợp vừa tập trung vừa phân tán được đánh giá phù hợp với đơn vị quy mô lớn có nhiều đơn vị trực thuộc, giúp cân bằng giữa kiểm soát tập trung và cung cấp thông tin kịp thời tại các đơn vị thành viên.

  3. Làm thế nào để nâng cao chất lượng báo cáo kế toán tại đơn vị sự nghiệp?
    Cần xây dựng mẫu báo cáo chi tiết, áp dụng phần mềm kế toán hiện đại, đào tạo cán bộ kế toán và tăng cường kiểm tra, giám sát việc lập báo cáo để đảm bảo tính chính xác, kịp thời và đáp ứng nhu cầu quản lý.

  4. Tại sao công tác lưu trữ chứng từ kế toán lại quan trọng?
    Lưu trữ chứng từ kế toán đảm bảo tính pháp lý, minh bạch và dễ dàng kiểm tra, đối chiếu thông tin kế toán, giúp phát hiện và xử lý kịp thời các sai sót, gian lận trong quản lý tài chính.

  5. Những nguyên tắc nào cần tuân thủ khi tổ chức công tác kế toán tại đơn vị sự nghiệp?
    Nguyên tắc thống nhất, phù hợp với đặc điểm hoạt động và môi trường pháp lý, đồng thời đảm bảo tiết kiệm và hiệu quả trong việc thu thập, xử lý và cung cấp thông tin kế toán.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa các vấn đề lý luận và thực tiễn về tổ chức công tác kế toán tại đơn vị sự nghiệp công lập, đặc biệt tại Học viện Trung tâm - Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh.
  • Thực trạng tổ chức công tác kế toán còn nhiều hạn chế như bộ máy kế toán chưa đồng bộ, chứng từ kế toán chưa được quản lý chặt chẽ, vận dụng tài khoản chưa chính xác và báo cáo kế toán chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu quản lý.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện bộ máy kế toán, quản lý chứng từ, vận dụng hệ thống tài khoản và nâng cao chất lượng báo cáo nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính.
  • Nghiên cứu có thể được áp dụng làm cơ sở cho các đơn vị sự nghiệp công lập khác trong việc cải tiến công tác kế toán.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 12 tháng và đánh giá hiệu quả định kỳ để điều chỉnh phù hợp.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả công tác kế toán tại đơn vị sự nghiệp công lập của bạn!