Tổng quan nghiên cứu

Ngành chăn nuôi heo tại Việt Nam được định hướng phát triển theo chuỗi liên kết hiện đại, với mục tiêu đạt tổng đàn khoảng 29-30 triệu con vào năm 2030. Tuy nhiên, ngành này đang đối mặt với nhiều thách thức nghiêm trọng từ các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm như Lở mồm long móng, Hội chứng rối loạn sinh sản và hô hấp (PRRS), Dịch tả heo cổ điển (CSF) và đặc biệt là Dịch tả heo Châu Phi (ASF). ASF đã gây thiệt hại lớn, với khoảng 5,9 triệu con heo mắc bệnh và tiêu hủy, chiếm 23% tổng đàn heo cả nước, làm giảm 9% sản lượng thịt heo quốc gia. Trong bối cảnh đó, an toàn sinh học (ATSH) trở thành công cụ quan trọng để phòng chống dịch bệnh, bảo vệ sức khỏe vật nuôi và đảm bảo phát triển bền vững ngành chăn nuôi.

Mục tiêu nghiên cứu là xây dựng phần mềm ứng dụng PigHealth Security-X nhằm đánh giá mức độ ATSH tại các trang trại chăn nuôi heo, giúp người chăn nuôi dễ dàng kiểm tra, phát hiện lỗ hổng và đề xuất biện pháp khắc phục kịp thời. Phần mềm hoạt động trên điện thoại thông minh, thuận tiện sử dụng mọi lúc, mọi nơi, cho kết quả nhanh chóng và lưu trữ hiệu quả. Nghiên cứu thực hiện tại tỉnh Bình Phước trong giai đoạn từ tháng 4/2021 đến tháng 9/2022, khảo sát 30 trang trại heo quy mô vừa và lớn. Kết quả đánh giá ATSH được biểu thị bằng phần trăm điểm, có mối tương quan nghịch với tỷ lệ mắc bệnh (R = -0,715, P < 0,05), chứng tỏ tính tin cậy và giá trị thực tiễn của phần mềm.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về an toàn sinh học trong chăn nuôi heo, bao gồm:

  • Khái niệm an toàn sinh học (ATSH): Là tập hợp các biện pháp kỹ thuật nhằm ngăn ngừa và hạn chế sự xâm nhập, phát tán của các tác nhân gây bệnh trong trang trại, bảo vệ sức khỏe vật nuôi và con người (FAO/OIE/WB, 2010).

  • Mô hình ATSH truyền thống: Đánh giá ATSH dựa trên 8 yếu tố chính gồm vị trí và cấu trúc trang trại, thực hành chăn nuôi, quản lý trang trại, vận chuyển, thiết bị chăn nuôi, kiểm soát côn trùng và chim, kiểm soát thức ăn, nước uống và yếu tố con người.

  • Mô hình ATSH hiện đại: Phân chia trang trại thành ba vùng riêng biệt gồm vùng nguy cơ, vùng đệm và vùng sạch, tập trung kiểm soát ATSH bên ngoài và bên trong trang trại nhằm tăng cường hiệu quả phòng bệnh.

Các khái niệm chuyên ngành như mầm bệnh, véc tơ truyền bệnh, biofilm trong hệ thống nước uống, và các con đường truyền lây mầm bệnh (trực tiếp, gián tiếp qua không khí, nước, thức ăn, con người, dụng cụ, động vật hoang dã) cũng được áp dụng để xây dựng bộ câu hỏi đánh giá ATSH phù hợp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu gồm hai nội dung chính:

  1. Xây dựng phần mềm ứng dụng PigHealth Security-X:

    • Bộ câu hỏi đánh giá ATSH gồm 165 câu được tổng hợp từ 58 tài liệu khoa học và quy trình ATSH của các công ty chăn nuôi uy tín, phân chia theo hai hình thức đánh giá truyền thống và hiện đại.

    • Phần mềm được phát triển trên nền tảng iOS và Android sử dụng ngôn ngữ Dart và framework Flutter, với các chức năng đăng ký, đăng nhập, nhập thông tin trang trại, đánh giá ATSH, hiển thị kết quả chi tiết và lưu trữ lịch sử đánh giá.

  2. Sử dụng phần mềm đánh giá ATSH tại các trang trại heo:

    • Đối tượng nghiên cứu gồm 30 trang trại heo tại tỉnh Bình Phước, trong đó 20 trang trại quy mô vừa (heo thịt 150-1.500 con hoặc heo nái 60-600 con) và 10 trang trại quy mô lớn (heo thịt trên 1.500 con hoặc heo nái trên 600 con).

    • Phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên từ danh sách trang trại do Chi cục Chăn nuôi và Thú y tỉnh cung cấp.

    • Thu thập dữ liệu qua phỏng vấn trực tiếp hoặc trực tuyến với chủ trại hoặc người quản lý, mỗi cuộc phỏng vấn kéo dài khoảng 45 phút.

    • Xác định tọa độ GPS, đối chiếu thông tin với dữ liệu quản lý nhà nước về xử lý chất thải, vị trí trang trại.

    • Phân tích dữ liệu bằng phần mềm Microsoft Excel 2016 và phần mềm R, sử dụng phương pháp Pearson Correlation để đánh giá mối tương quan giữa điểm ATSH và tỷ lệ mắc bệnh, kiểm định T-test để so sánh điểm trung bình.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Xây dựng thành công phần mềm PigHealth Security-X với bộ câu hỏi 165 câu, tổng điểm tối đa 100 điểm, phân chia theo hai hình thức đánh giá truyền thống và hiện đại. Phần mềm có giao diện thân thiện, dễ sử dụng, cho phép người dùng lựa chọn phương pháp đánh giá phù hợp.

  2. Kết quả đánh giá ATSH tại 30 trang trại cho thấy điểm ATSH trung bình đạt khoảng 75%, trong đó các trang trại quy mô lớn có điểm trung bình cao hơn (khoảng 80%) so với trang trại quy mô vừa (khoảng 70%). Khoảng 60% trang trại đạt mức độ ATSH từ khá trở lên (>70%).

  3. Mối tương quan nghịch giữa điểm ATSH và tỷ lệ mắc bệnh được xác định rõ ràng với hệ số tương quan Pearson R = -0,715 (P < 0,05), cho thấy trang trại có mức độ ATSH thấp thường có tỷ lệ mắc bệnh cao hơn, minh chứng cho tính hiệu quả và tin cậy của phần mềm trong đánh giá thực tiễn.

  4. So sánh kết quả đánh giá ATSH bằng phần mềm và bộ câu hỏi của Bộ NN&PTNT cho thấy sự tương đồng cao, khẳng định phần mềm đáp ứng được các tiêu chuẩn quy định và có thể thay thế phương pháp đánh giá truyền thống.

  5. Đánh giá của người dùng về phần mềm rất tích cực với điểm trung bình trên 8/10 cho các tiêu chí: tính rõ ràng, dễ hiểu, tiện lợi khi sử dụng, tiết kiệm thời gian và khả năng lưu trữ, theo dõi lịch sử đánh giá.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy phần mềm PigHealth Security-X là công cụ hữu hiệu trong việc đánh giá và quản lý ATSH tại các trang trại chăn nuôi heo. Việc ứng dụng công nghệ thông tin giúp giảm thiểu thời gian, tăng tính chính xác và thuận tiện cho người chăn nuôi, đặc biệt trong bối cảnh dịch bệnh phức tạp như ASF. Mối tương quan nghịch giữa điểm ATSH và tỷ lệ mắc bệnh phù hợp với các nghiên cứu trước đây, khẳng định vai trò quan trọng của ATSH trong kiểm soát dịch bệnh.

So với các phần mềm nước ngoài như BioCheck-Ugent® và Combat ASF, PigHealth Security-X được thiết kế phù hợp với đặc điểm chăn nuôi và quy định tại Việt Nam, đồng thời miễn phí sử dụng, giúp giảm chi phí cho các trang trại nhỏ và vừa. Việc phân chia vùng ATSH theo mô hình hiện đại cũng giúp nâng cao hiệu quả kiểm soát mầm bệnh trong trang trại.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ radar thể hiện điểm ATSH theo từng nhóm chỉ tiêu, biểu đồ cột so sánh điểm ATSH giữa các trang trại quy mô khác nhau, và biểu đồ phân tán thể hiện mối tương quan giữa điểm ATSH và tỷ lệ mắc bệnh, giúp người dùng dễ dàng nhận diện các điểm yếu và ưu điểm trong quản lý ATSH.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Triển khai rộng rãi phần mềm PigHealth Security-X tại các tỉnh, thành phố có ngành chăn nuôi heo phát triển, nhằm nâng cao nhận thức và năng lực quản lý ATSH cho người chăn nuôi. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Chi cục Chăn nuôi và Thú y.

  2. Tổ chức đào tạo, tập huấn sử dụng phần mềm cho cán bộ kỹ thuật và chủ trang trại, giúp họ hiểu rõ cách đánh giá và áp dụng các biện pháp khắc phục theo khuyến cáo của phần mềm. Thời gian: 6-12 tháng. Chủ thể: Trường Đại học Nông Lâm, các trung tâm khuyến nông.

  3. Cập nhật, hoàn thiện bộ câu hỏi và tính năng phần mềm định kỳ dựa trên phản hồi thực tế và tiến bộ khoa học, đảm bảo phần mềm luôn phù hợp với tình hình dịch bệnh và quy định mới. Thời gian: hàng năm. Chủ thể: Nhóm nghiên cứu phối hợp với công ty công nghệ.

  4. Khuyến khích các trang trại đạt mức ATSH cao được cấp chứng nhận an toàn dịch bệnh, tạo động lực nâng cao chất lượng chăn nuôi và mở rộng thị trường tiêu thụ. Thời gian: 1-3 năm. Chủ thể: Cục Chăn nuôi, Chi cục Thú y.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chủ trang trại chăn nuôi heo: Nắm bắt công cụ đánh giá ATSH hiện đại, phát hiện kịp thời các lỗ hổng an toàn sinh học, từ đó nâng cao hiệu quả phòng chống dịch bệnh và tăng năng suất chăn nuôi.

  2. Cán bộ kỹ thuật thú y và quản lý nông nghiệp: Áp dụng phần mềm trong công tác kiểm tra, giám sát và tư vấn cho các trang trại, nâng cao chất lượng dịch vụ và hiệu quả quản lý nhà nước.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Thú y, Nông nghiệp: Tham khảo phương pháp xây dựng phần mềm ứng dụng trong lĩnh vực ATSH, đồng thời cập nhật kiến thức về các bệnh truyền nhiễm và biện pháp phòng chống.

  4. Doanh nghiệp công nghệ phát triển phần mềm nông nghiệp: Học hỏi mô hình phát triển ứng dụng tích hợp khoa học thú y và công nghệ thông tin, mở rộng thị trường và nâng cao giá trị sản phẩm.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phần mềm PigHealth Security-X có phù hợp với các trang trại nhỏ không?
    Phần mềm được thiết kế linh hoạt, phù hợp với cả trang trại quy mô vừa và lớn. Với giao diện thân thiện và miễn phí, các trang trại nhỏ cũng có thể dễ dàng sử dụng để đánh giá và cải thiện ATSH.

  2. Phần mềm có thể cập nhật theo tình hình dịch bệnh mới không?
    Có, phần mềm được xây dựng với khả năng cập nhật bộ câu hỏi và tính năng theo phản hồi thực tế và tiến bộ khoa học, đảm bảo luôn phù hợp với các bệnh mới và quy định hiện hành.

  3. Kết quả đánh giá ATSH có thể dùng để xin cấp giấy chứng nhận an toàn dịch bệnh không?
    Kết quả đánh giá có mối tương quan với điều kiện cấp giấy chứng nhận an toàn dịch bệnh. Trang trại đạt điểm ATSH từ khá trở lên (>70%) thường đủ điều kiện để được cấp giấy chứng nhận.

  4. Phần mềm có hỗ trợ lưu trữ và theo dõi lịch sử đánh giá không?
    Có, phần mềm lưu trữ lịch sử đánh giá, giúp người dùng theo dõi tiến trình cải thiện ATSH qua các lần đánh giá, đồng thời có thể gửi báo cáo qua email cho các bên liên quan.

  5. Thời gian đánh giá bằng phần mềm so với phương pháp truyền thống như thế nào?
    Đánh giá bằng phần mềm nhanh hơn đáng kể, tiết kiệm thời gian do tự động tính điểm, hiển thị kết quả và khuyến cáo, đồng thời thuận tiện thực hiện mọi lúc, mọi nơi trên điện thoại thông minh.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xây dựng thành công phần mềm ứng dụng PigHealth Security-X với bộ câu hỏi 165 tiêu chí đánh giá ATSH trang trại chăn nuôi heo, hoạt động trên hệ điều hành iOS và Android.
  • Phần mềm giúp người chăn nuôi đánh giá nhanh chóng, chính xác và tiện lợi mức độ an toàn sinh học, đồng thời cung cấp nhận xét và giải pháp khắc phục cụ thể.
  • Kết quả đánh giá có mối tương quan nghịch với tỷ lệ mắc bệnh tại trang trại (R = -0,715, P < 0,05), chứng tỏ tính tin cậy và hiệu quả thực tiễn của phần mềm.
  • Phần mềm được người dùng đánh giá cao về tính rõ ràng, dễ sử dụng, tiết kiệm thời gian và khả năng lưu trữ, theo dõi lịch sử đánh giá.
  • Đề xuất triển khai rộng rãi, đào tạo sử dụng, cập nhật định kỳ và khuyến khích cấp chứng nhận ATSH dựa trên kết quả đánh giá để nâng cao chất lượng chăn nuôi heo tại Việt Nam.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý, đơn vị đào tạo và người chăn nuôi nên phối hợp triển khai ứng dụng PigHealth Security-X để nâng cao hiệu quả phòng chống dịch bệnh, bảo vệ sức khỏe vật nuôi và phát triển ngành chăn nuôi bền vững.