Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động kinh doanh nhập khẩu dược phẩm tại Việt Nam đang chứng kiến sự tăng trưởng mạnh mẽ với kim ngạch nhập khẩu đạt hơn 2,5 tỷ USD năm 2016, tăng 10,48% so với năm trước đó. Ngành dược phẩm nhập khẩu đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp các loại thuốc biệt dược có giá trị cao mà sản xuất trong nước chưa đáp ứng đủ, đặc biệt là các thuốc đặc trị và thuốc ung thư. Tuy nhiên, lĩnh vực này cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro phức tạp do đặc thù sản phẩm và môi trường kinh doanh đa quốc gia. Công ty TNHH Dược phẩm DOHA, với gần 10 năm kinh nghiệm nhập khẩu dược phẩm từ nhiều thị trường như châu Âu, châu Á và Mỹ, đã gặp phải nhiều rủi ro trong quá trình mở rộng kinh doanh, từ rủi ro pháp lý, kinh tế đến rủi ro trong thủ tục nhập khẩu và vận chuyển.

Mục tiêu nghiên cứu là phân tích thực trạng quản trị rủi ro trong kinh doanh nhập khẩu dược phẩm tại Công ty DOHA, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm giảm thiểu tổn thất và nâng cao hiệu quả hoạt động. Nghiên cứu tập trung vào dữ liệu từ năm 2011 đến 2016 tại Hà Nội, nhằm cung cấp cái nhìn toàn diện về các loại rủi ro đặc thù trong lĩnh vực này và cách thức quản trị phù hợp. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ các doanh nghiệp nhập khẩu dược phẩm tại Việt Nam xây dựng hệ thống quản trị rủi ro hiệu quả, góp phần phát triển bền vững ngành dược phẩm nhập khẩu.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai trường phái lý thuyết về rủi ro: trường phái truyền thống xem rủi ro là những tổn thất, thiệt hại không mong muốn; trường phái hiện đại định nghĩa rủi ro là sự bất trắc có thể đo lường được, vừa có thể mang lại tổn thất, vừa có thể tạo cơ hội. Trong kinh doanh nhập khẩu dược phẩm, rủi ro được phân loại theo nhiều tiêu chí như nguồn gốc (thiên nhiên, chính trị, pháp luật, kinh tế), tính chất (rủi ro thuần túy và rủi ro đầu cơ), phạm vi ảnh hưởng (rủi ro chung và riêng), và theo hoạt động kinh doanh nhập khẩu (đàm phán, soạn thảo hợp đồng, thanh toán, vận chuyển, thủ tục hải quan).

Khung quản trị rủi ro được xây dựng dựa trên tiêu chuẩn quốc gia TCVN 31000:2011 (ISO 31000:2009), bao gồm các bước: nhận dạng, phân tích và định mức rủi ro; xử lý rủi ro; theo dõi và báo cáo rủi ro. Các nguyên tắc quản trị rủi ro được áp dụng gồm: lợi nhuận đi kèm rủi ro, tích hợp quản trị rủi ro vào mọi cấp độ tổ chức, dựa trên thông tin tốt nhất, minh bạch và có sự tham gia của các bên liên quan, năng động và thích ứng với thay đổi.

Ba khái niệm chính được sử dụng là: rủi ro pháp lý (liên quan đến hợp đồng, quy định pháp luật), rủi ro kinh tế (thanh toán, tỷ giá, lừa đảo công nghệ cao), và rủi ro vận chuyển (hư hại, thất lạc, chậm trễ hàng hóa).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tiếp cận hệ thống kết hợp khảo nghiệm tổng kết thực tiễn. Dữ liệu chính được thu thập từ hồ sơ, báo cáo và số liệu thực tế của Công ty TNHH Dược phẩm DOHA trong giai đoạn 2011-2016. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các giao dịch nhập khẩu dược phẩm của công ty trong khoảng thời gian này.

Phương pháp phân tích bao gồm phân tích định tính và bán định lượng để nhận dạng, phân loại và đánh giá mức độ rủi ro. Kỹ thuật Delphi được áp dụng để thu thập ý kiến chuyên gia nhằm xác định các rủi ro trọng yếu và đề xuất giải pháp. Các công cụ phân tích như bảng phân loại rủi ro, phân tích cây sự kiện và phân tích quyết định đa tiêu chí cũng được sử dụng để đánh giá và định mức rủi ro.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2017 đến tháng 12/2017, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích thực trạng, đánh giá hiệu quả quản trị rủi ro và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Rủi ro pháp lý chiếm tỷ trọng lớn trong các rủi ro gặp phải: Công ty DOHA đã ghi nhận nhiều sự cố liên quan đến điều khoản hợp đồng bất lợi, đặc biệt là trách nhiệm về chất lượng sản phẩm và thời hạn giao hàng. Ví dụ, các tổn thất do hàng hỏng có giá trị từ 50 USD đến 50,000 USD, trong đó có sự vụ mất 50,000 USD do hợp đồng không quy định rõ trách nhiệm nhà cung cấp trong toàn bộ thời hạn sử dụng sản phẩm.

  2. Rủi ro kinh tế, đặc biệt là trong thanh toán và tỷ giá hối đoái, gây thiệt hại đáng kể: Công ty gặp phải rủi ro lừa đảo qua email (BEC) với số tiền đặt cọc bị mất 45,000 EUR, tuy nhiên may mắn được nhà cung cấp hỗ trợ bù đắp. Tỷ giá USD/VND biến động mạnh trong năm 2016 khiến công ty phải chi trả nhiều hơn dự kiến, với mức lỗ gần 5 triệu đồng chỉ trong một ngày thanh toán 50,000 USD.

  3. Rủi ro trong vận chuyển và thủ tục nhập khẩu ảnh hưởng đến tiến độ và chi phí: Các sự cố như hàng hóa bị hư hại, thất lạc (thiếu 9 thùng hàng tại cảng Hải Phòng, thiếu 21 thùng hàng tại sân bay Nội Bài) và chậm trễ vận chuyển (do tắc nghẽn cảng Singapore, thời tiết xấu) đã làm tăng chi phí lưu kho, đặc biệt với hàng cần bảo quản lạnh, phí lưu kho tăng gấp 3 lần so với bình thường. Sự kiện tập đoàn vận tải Hanjin phá sản cũng khiến hai lô hàng của công ty bị chậm một tháng.

  4. Hiệu quả quản trị rủi ro còn hạn chế: Mặc dù công ty đã nhận diện và xử lý một số rủi ro, nhưng vẫn tồn tại các vấn đề như hợp đồng chưa chặt chẽ, thiếu quy định về phí ngân hàng, chưa có biện pháp phòng ngừa lừa đảo công nghệ cao hiệu quả, và chưa chủ động trong việc lựa chọn hãng vận chuyển khi nhập FOB.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các rủi ro pháp lý xuất phát từ việc thiếu kinh nghiệm trong đàm phán và soạn thảo hợp đồng, dẫn đến các điều khoản bất lợi kéo dài trong thời gian dài. So với các nghiên cứu trong lĩnh vực nhập khẩu thiết bị y tế hay thiết bị hàng hải, rủi ro pháp lý trong nhập khẩu dược phẩm còn phức tạp hơn do tính chất đặc thù của sản phẩm ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người tiêu dùng.

Rủi ro kinh tế, đặc biệt là lừa đảo qua email và biến động tỷ giá, phản ánh sự cần thiết của việc áp dụng công nghệ bảo mật và công cụ phòng ngừa tài chính như hợp đồng tương lai tỷ giá. So với các doanh nghiệp nhập khẩu khác, công ty DOHA đã gặp phải các sự cố nghiêm trọng hơn do quy mô giao dịch lớn và tính chất nhạy cảm của sản phẩm.

Rủi ro vận chuyển và thủ tục nhập khẩu là những thách thức phổ biến trong ngành, tuy nhiên việc chưa chủ động lựa chọn hãng vận chuyển và chưa có kế hoạch dự phòng đã làm tăng chi phí và ảnh hưởng đến uy tín công ty. Việc áp dụng quy trình quản trị rủi ro theo tiêu chuẩn ISO 31000 vẫn còn chưa đồng bộ và cần được cải thiện.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố các loại rủi ro theo tỷ lệ tổn thất, bảng so sánh chi phí lưu kho trước và sau các sự cố vận chuyển, và biểu đồ biến động tỷ giá USD/VND trong năm 2016 để minh họa tác động đến chi phí nhập khẩu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực đàm phán, soạn thảo hợp đồng

    • Mục tiêu: Giảm thiểu rủi ro pháp lý và tổn thất do điều khoản hợp đồng bất lợi.
    • Thời gian: Triển khai trong 6 tháng tới.
    • Chủ thể: Ban pháp chế và phòng kinh doanh phối hợp tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu.

  2. Áp dụng công nghệ bảo mật và quy trình kiểm tra nghiêm ngặt trong thanh toán điện tử

    • Mục tiêu: Ngăn chặn rủi ro lừa đảo công nghệ cao, bảo vệ tài sản công ty.
    • Thời gian: Triển khai ngay trong quý tiếp theo.
    • Chủ thể: Phòng IT phối hợp với phòng tài chính xây dựng quy trình xác thực đa lớp.

  3. Xây dựng chiến lược quản lý rủi ro tỷ giá hối đoái

    • Mục tiêu: Giảm thiểu tổn thất do biến động tỷ giá, ổn định chi phí nhập khẩu.
    • Thời gian: Áp dụng trong vòng 12 tháng.
    • Chủ thể: Phòng tài chính phối hợp với ban lãnh đạo lựa chọn công cụ phòng ngừa tài chính phù hợp.

  4. Chủ động lựa chọn và đa dạng hóa hãng vận chuyển, xây dựng kế hoạch dự phòng vận chuyển

    • Mục tiêu: Giảm thiểu rủi ro chậm trễ, hư hại và thất lạc hàng hóa.
    • Thời gian: Triển khai trong 9 tháng tới.
    • Chủ thể: Phòng logistics và mua hàng phối hợp thực hiện.

  5. Xây dựng hệ thống theo dõi, báo cáo rủi ro định kỳ và cập nhật liên tục

    • Mục tiêu: Nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro, kịp thời phát hiện và xử lý rủi ro mới.
    • Thời gian: Thiết lập trong 3 tháng.
    • Chủ thể: Ban quản trị rủi ro phối hợp với các phòng ban liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo và quản lý doanh nghiệp nhập khẩu dược phẩm

    • Lợi ích: Hiểu rõ các loại rủi ro đặc thù và cách thức quản trị hiệu quả để bảo vệ doanh nghiệp.
    • Use case: Xây dựng chiến lược quản trị rủi ro toàn diện, nâng cao năng lực cạnh tranh.

  2. Phòng pháp chế và bộ phận đàm phán hợp đồng

    • Lợi ích: Nắm bắt các rủi ro pháp lý thường gặp và cách phòng tránh trong hợp đồng nhập khẩu.
    • Use case: Soạn thảo hợp đồng chặt chẽ, giảm thiểu tranh chấp và tổn thất.

  3. Phòng tài chính và kế toán

    • Lợi ích: Hiểu về rủi ro thanh toán, tỷ giá và các biện pháp phòng ngừa tài chính.
    • Use case: Quản lý dòng tiền, áp dụng công cụ tài chính để giảm thiểu rủi ro ngoại hối.

  4. Chuyên gia và nhà nghiên cứu trong lĩnh vực quản trị rủi ro và kinh doanh quốc tế

    • Lợi ích: Tham khảo mô hình quản trị rủi ro áp dụng trong ngành dược phẩm nhập khẩu tại Việt Nam.
    • Use case: Phát triển nghiên cứu sâu hơn hoặc áp dụng mô hình vào các lĩnh vực tương tự.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản trị rủi ro trong kinh doanh nhập khẩu dược phẩm có điểm gì khác biệt so với các ngành khác?
    Quản trị rủi ro trong lĩnh vực dược phẩm đặc thù bởi tính nhạy cảm của sản phẩm ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người tiêu dùng, đòi hỏi tuân thủ nghiêm ngặt các quy định pháp luật và tiêu chuẩn chất lượng. Ngoài ra, rủi ro về chất lượng sản phẩm và trách nhiệm pháp lý thường cao hơn so với các ngành khác.

  2. Làm thế nào để nhận dạng các rủi ro trong hoạt động nhập khẩu dược phẩm?
    Doanh nghiệp có thể sử dụng các phương pháp như khảo sát lịch sử sự cố, tham khảo ý kiến chuyên gia qua kỹ thuật Delphi, quan sát trực tiếp quy trình tác nghiệp và lập danh mục kiểm tra các yếu tố rủi ro đặc thù trong từng khâu nhập khẩu.

  3. Phương pháp xử lý rủi ro nào hiệu quả nhất cho doanh nghiệp nhập khẩu dược phẩm?
    Không có phương pháp duy nhất, doanh nghiệp cần kết hợp né tránh, giảm thiểu, chuyển giao (bảo hiểm, hợp đồng phụ), và chấp nhận rủi ro có kiểm soát dựa trên đánh giá chi phí – lợi ích. Việc lựa chọn phương pháp phù hợp phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng và khả năng chịu đựng rủi ro của doanh nghiệp.

  4. Rủi ro lừa đảo công nghệ cao trong thanh toán quốc tế có thể phòng tránh như thế nào?
    Áp dụng hệ thống xác thực đa lớp, kiểm tra kỹ thông tin tài khoản nhận tiền qua các kênh độc lập, đào tạo nhân viên cảnh giác với các email giả mạo, và sử dụng phần mềm bảo mật nâng cao là các biện pháp hiệu quả để giảm thiểu rủi ro này.

  5. Tại sao việc đa dạng hóa hãng vận chuyển lại quan trọng trong quản trị rủi ro?
    Đa dạng hóa giúp giảm thiểu rủi ro phụ thuộc vào một nhà vận chuyển duy nhất, tránh các sự cố như phá sản, chậm trễ hoặc chất lượng dịch vụ kém ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng. Điều này giúp doanh nghiệp linh hoạt hơn trong việc lựa chọn phương án vận chuyển phù hợp với chi phí và thời gian.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích chi tiết các loại rủi ro đặc thù trong kinh doanh nhập khẩu dược phẩm tại Công ty TNHH Dược phẩm DOHA, bao gồm rủi ro pháp lý, kinh tế, vận chuyển và thủ tục nhập khẩu.
  • Nghiên cứu chỉ ra rằng rủi ro pháp lý và kinh tế là những thách thức lớn nhất, gây tổn thất tài chính đáng kể cho doanh nghiệp.
  • Hiệu quả quản trị rủi ro hiện tại còn hạn chế do thiếu kinh nghiệm, quy trình chưa hoàn chỉnh và chưa áp dụng đầy đủ các công cụ quản trị hiện đại.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực quản trị rủi ro, bao gồm đào tạo, áp dụng công nghệ bảo mật, quản lý tỷ giá, đa dạng hóa vận chuyển và xây dựng hệ thống báo cáo rủi ro.
  • Các bước tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 12 tháng tới, đồng thời mở rộng nghiên cứu áp dụng cho các doanh nghiệp nhập khẩu dược phẩm khác tại Việt Nam.

Call-to-action: Các doanh nghiệp nhập khẩu dược phẩm nên chủ động áp dụng các giải pháp quản trị rủi ro toàn diện để bảo vệ hoạt động kinh doanh và nâng cao sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế.