Luận văn thạc sĩ về quản lý khai thác thủy sản theo chuẩn mực quốc tế ở Việt Nam

Quản lý khai thác thủy sản bền vững đóng vai trò then chốt trong việc bảo tồn đa dạng sinh học biển và đảm bảo nguồn cung thủy sản ổn định cho nhu cầu trong nước và xuất khẩu. Việc áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả giúp ngăn chặn tình trạng khai thác quá mức, bảo vệ các loài thủy sản quý hiếm và duy trì cân bằng sinh thái trong hệ sinh thái biển. Ngoài ra, quản lý khai thác thủy sản bền vững còn góp phần nâng cao đời sống của cộng đồng ngư dân ven biển, tạo ra các cơ hội việc làm ổn định và cải thiện thu nhập cho người dân. Điều này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý nhà nước, các tổ chức nghiên cứu khoa học và cộng đồng ngư dân trong việc xây dựng và thực thi các chính sách quản lý phù hợp.

Các tiêu chuẩn quốc tế về khai thác thủy sản có trách nhiệm, như Bộ quy tắc ứng xử nghề cá có trách nhiệm (CCRF) của FAO, đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng các hoạt động khai thác thủy sản theo hướng bền vững và có trách nhiệm với môi trường. Các tiêu chuẩn này bao gồm các quy định về quản lý nghề cá, bảo vệ môi trường biển, đảm bảo an toàn lao động cho ngư dân và chống khai thác IUU. Việc tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế này không chỉ giúp Việt Nam nâng cao uy tín trên thị trường quốc tế mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho việc xuất khẩu thủy sản sang các thị trường khó tính như EU và Hoa Kỳ. Để đạt được điều này, cần có sự đầu tư vào công nghệ khai thác hiện đại, đào tạo nâng cao năng lực cho ngư dân và tăng cường công tác kiểm tra, giám sát các hoạt động khai thác trên biển.

Tình trạng khai thác IUU vẫn còn diễn ra phức tạp ở nhiều vùng biển của Việt Nam, gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với nguồn lợi thủy sản và môi trường biển. Các hành vi khai thác bất hợp pháp như sử dụng chất nổ, chất độc, khai thác trái phép trong vùng cấm, khai thác quá mức cho phép đang làm suy giảm nghiêm trọng trữ lượng các loài thủy sản, phá hủy các hệ sinh thái biển quan trọng như rạn san hô và thảm cỏ biển. Ngoài ra, khai thác IUU còn gây ảnh hưởng tiêu cực đến uy tín của ngành thủy sản Việt Nam trên thị trường quốc tế, làm giảm khả năng cạnh tranh và gây thiệt hại kinh tế cho các doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản. Để giải quyết vấn đề này, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng chức năng như cảnh sát biển, bộ đội biên phòng, kiểm ngư trong việc tuần tra, kiểm soát và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm.

Hệ thống quản lý và thực thi chính sách về khai thác thủy sản ở Việt Nam vẫn còn nhiều bất cập, gây khó khăn cho việc kiểm soát và ngăn chặn khai thác IUU. Các quy định pháp luật còn chồng chéo, thiếu đồng bộ và chưa đủ sức răn đe đối với các hành vi vi phạm. Lực lượng chức năng còn mỏng, thiếu trang thiết bị hiện đại và năng lực chuyên môn hạn chế, gây khó khăn cho việc tuần tra, kiểm soát và xử lý các vụ việc vi phạm trên biển. Ngoài ra, sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước, các địa phương và cộng đồng ngư dân còn chưa chặt chẽ, dẫn đến tình trạng buông lỏng quản lý và thiếu trách nhiệm trong việc bảo vệ nguồn lợi thủy sản. Để khắc phục những bất cập này, cần có sự rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật, tăng cường đầu tư cho lực lượng chức năng và nâng cao năng lực quản lý cho cán bộ.

Việc xây dựng và hoàn thiện cơ chế, chính sách quản lý là yếu tố then chốt để đảm bảo quản lý khai thác thủy sản hiệu quả và bền vững. Cần rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật hiện hành để đảm bảo tính đồng bộ, khả thi và phù hợp với các chuẩn mực quốc tế. Đặc biệt, cần có các quy định cụ thể về quản lý hạn ngạch khai thác, quản lý nghề cá theo hệ sinh thái (EAFM), truy xuất nguồn gốc thủy sản và xử lý nghiêm các hành vi khai thác IUU. Ngoài ra, cần xây dựng các chính sách khuyến khích ngư dân chuyển đổi sang các hình thức khai thác thân thiện với môi trường, hỗ trợ ngư dân tham gia các chương trình chứng nhận khai thác thủy sản bền vững và phát triển chuỗi cung ứng thủy sản bền vững.

Để đảm bảo các quy định pháp luật được thực thi nghiêm minh, cần nâng cao năng lực thực thi và kiểm tra, giám sát của các lực lượng chức năng. Cần tăng cường đầu tư cho lực lượng kiểm ngư, cảnh sát biển, bộ đội biên phòng về trang thiết bị hiện đại, phương tiện tuần tra, kiểm soát và đào tạo nâng cao năng lực chuyên môn. Đồng thời, cần tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác quản lý, giám sát như hệ thống giám sát tàu cá (VMS), hệ thống truy xuất nguồn gốc điện tử và hệ thống thông tin quản lý nghề cá. Ngoài ra, cần tăng cường sự phối hợp giữa các lực lượng chức năng, các địa phương và cộng đồng ngư dân trong việc tuần tra, kiểm soát và xử lý các hành vi vi phạm.

Hợp tác quốc tế đóng vai trò quan trọng trong việc giải quyết các vấn đề liên quan đến quản lý khai thác thủy sản, đặc biệt là trong việc chống khai thác IUU. Cần tăng cường hợp tác với các tổ chức quốc tế, các quốc gia trong khu vực và các đối tác thương mại để chia sẻ thông tin, kinh nghiệm và hỗ trợ kỹ thuật trong lĩnh vực quản lý nghề cá. Đồng thời, cần tích cực tham gia các diễn đàn quốc tế về nghề cá để đóng góp vào việc xây dựng các quy định và tiêu chuẩn quốc tế về khai thác thủy sản bền vững. Ngoài ra, cần tăng cường hợp tác với các tổ chức phi chính phủ (NGO) để triển khai các dự án bảo tồn biển và phát triển cộng đồng ngư dân ven biển.

Mô hình quản lý dựa vào cộng đồng ngư dân là một phương pháp hiệu quả để trao quyền cho cộng đồng trong việc quản lý và bảo vệ nguồn lợi thủy sản. Trong mô hình này, cộng đồng ngư dân được tham gia vào quá trình ra quyết định về các vấn đề liên quan đến khai thác thủy sản, như quy định về mùa vụ, ngư cụ, khu vực khai thác và hạn ngạch khai thác. Đồng thời, cộng đồng ngư dân cũng có trách nhiệm thực thi các quy định này và giám sát các hoạt động khai thác trên biển. Để mô hình này hoạt động hiệu quả, cần có sự hỗ trợ của các cơ quan quản lý nhà nước, các tổ chức nghiên cứu khoa học và các tổ chức phi chính phủ trong việc cung cấp thông tin, đào tạo kỹ năng và hỗ trợ tài chính cho cộng đồng ngư dân.

Việc áp dụng các thực hành khai thác thủy sản tốt nhất (BMP) là một yếu tố quan trọng để giảm thiểu tác động tiêu cực của hoạt động khai thác đến môi trường biển và đảm bảo chất lượng sản phẩm thủy sản. Các BMP có thể bao gồm: sử dụng ngư cụ chọn lọc, giảm thiểu lượng cá tạp, bảo quản sản phẩm đúng cách, xử lý chất thải hợp lý và tiết kiệm năng lượng. Để khuyến khích ngư dân áp dụng các BMP, cần có các chương trình đào tạo, tập huấn và hỗ trợ tài chính cho ngư dân. Đồng thời, cần xây dựng các tiêu chuẩn và quy trình chứng nhận BMP để tạo động lực cho ngư dân và doanh nghiệp áp dụng các thực hành này.

Ứng dụng công nghệ đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao hiệu quả quản lý và giám sát các hoạt động khai thác thủy sản. Các công nghệ như hệ thống giám sát tàu cá (VMS), hệ thống truy xuất nguồn gốc điện tử, hệ thống thông tin địa lý (GIS) và các thiết bị giám sát từ xa có thể giúp các cơ quan quản lý nhà nước theo dõi, kiểm soát và xử lý các hành vi vi phạm trên biển một cách nhanh chóng và hiệu quả. Đồng thời, các công nghệ này cũng có thể giúp ngư dân nâng cao hiệu quả khai thác, giảm thiểu chi phí và đảm bảo an toàn lao động.

Phát triển thị trường thủy sản bền vững và có trách nhiệm là một yếu tố quan trọng để thúc đẩy quản lý khai thác thủy sản bền vững. Cần xây dựng các tiêu chuẩn và quy trình chứng nhận thủy sản bền vững để tạo động lực cho ngư dân và doanh nghiệp áp dụng các thực hành khai thác có trách nhiệm. Đồng thời, cần tăng cường quảng bá và xúc tiến thương mại cho các sản phẩm thủy sản bền vững trên thị trường trong nước và quốc tế. Ngoài ra, cần khuyến khích người tiêu dùng lựa chọn các sản phẩm thủy sản có nguồn gốc rõ ràng, được khai thác theo phương pháp bền vững và có chứng nhận uy tín.