Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội hiện nay, giáo dục đào tạo giữ vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, góp phần thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Theo ước tính, ngân sách nhà nước dành cho giáo dục còn hạn chế, đòi hỏi các đơn vị sự nghiệp công lập phải tự chủ tài chính, huy động và quản lý hiệu quả các nguồn thu. Đặc biệt, các trường cao đẳng công lập trên địa bàn tỉnh Hải Dương đang trong quá trình thực hiện cơ chế tự chủ tài chính theo Nghị định số 16/2015/NĐ-CP, tạo ra nhiều cơ hội nhưng cũng không ít thách thức trong công tác kế toán hoạt động thu chi.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là hệ thống hóa các vấn đề lý luận về kế toán hoạt động thu chi tại các đơn vị sự nghiệp có thu công lập, phân tích và đánh giá thực trạng công tác kế toán thu chi tại các trường cao đẳng công lập trên địa bàn tỉnh Hải Dương trong giai đoạn 2013-2015, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hai nhóm trường đại diện gồm trường cao đẳng nghề Thương mại và Công nghiệp và trường cao đẳng Hải Dương.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý tài chính tại các đơn vị sự nghiệp có thu, góp phần nâng cao tính minh bạch, hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý trong việc ra quyết định chính xác, kịp thời nhằm phát triển bền vững các cơ sở giáo dục công lập.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết quản lý tài chính công và lý thuyết kế toán hành chính sự nghiệp. Lý thuyết quản lý tài chính công tập trung vào cơ chế quản lý nguồn tài chính trong các đơn vị công lập, nhấn mạnh vai trò của tự chủ tài chính và kiểm soát chi tiêu nhằm đảm bảo hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước. Lý thuyết kế toán hành chính sự nghiệp cung cấp các nguyên tắc, phương pháp hạch toán kế toán thu chi, bao gồm kế toán theo cơ sở tiền mặt và kế toán theo cơ sở dồn tích, phù hợp với đặc thù hoạt động của các đơn vị sự nghiệp có thu.

Các khái niệm chính được làm rõ gồm: đơn vị sự nghiệp có thu công lập, cơ chế tự chủ tài chính, hoạt động thu chi sự nghiệp, kế toán hoạt động thu chi, và quy trình quản lý dự toán thu chi. Mô hình nghiên cứu tập trung vào mối quan hệ giữa thực trạng kế toán thu chi và hiệu quả quản lý tài chính tại các trường cao đẳng công lập, từ đó xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp cải tiến.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu được thu thập bao gồm dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát bằng phiếu hỏi với 20 phiếu phát ra và thu về đạt 100%, đối tượng là kế toán trưởng, kế toán tổng hợp, kế toán thanh toán và giảng viên kế toán tại hai trường đại diện. Phương pháp phỏng vấn sâu cũng được áp dụng để làm rõ các vấn đề liên quan đến công tác kế toán thu chi.

Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các tài liệu nội bộ như quy chế chi tiêu nội bộ, báo cáo tài chính, sổ sách kế toán, các văn bản pháp luật liên quan như Nghị định 16/2015/NĐ-CP, Luật Kế toán, Thông tư 71/2006/TT-BTC. Ngoài ra, tác giả nghiên cứu hiện trường để quan sát quy trình lập chứng từ, hạch toán kế toán và quản lý thu chi.

Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm tổng hợp, phân loại, so sánh và đánh giá thực trạng kế toán thu chi dựa trên các số liệu thu thập được trong giai đoạn 2013-2015. Cỡ mẫu nghiên cứu gồm hai trường đại diện cho hai nhóm trường cao đẳng nghề và cao đẳng chuyên nghiệp, được lựa chọn nhằm phản ánh đặc điểm chung của các đơn vị sự nghiệp có thu trên địa bàn tỉnh Hải Dương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng kế toán hoạt động thu chi còn nhiều hạn chế: Qua khảo sát, khoảng 65% kế toán viên cho biết công tác hạch toán thu chi chưa thực hiện đầy đủ theo quy định, dẫn đến sai lệch trong báo cáo tài chính. Tỷ lệ này cao hơn so với một số địa phương khác, ví dụ như tỉnh Hưng Yên với khoảng 50%.

  2. Công tác lập dự toán thu chi chưa sát thực tế: 70% đơn vị chưa áp dụng hiệu quả phương pháp lập dự toán cấp không, chủ yếu sử dụng phương pháp dự toán trên cơ sở quá khứ, gây ra tình trạng dự toán không phản ánh đúng nhu cầu thực tế, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý tài chính.

  3. Quản lý nguồn thu sự nghiệp chưa chặt chẽ: Các khoản thu từ học phí, lệ phí và dịch vụ sự nghiệp chiếm trung bình 40% tổng nguồn thu, tuy nhiên việc quản lý và sử dụng nguồn thu này chưa đồng bộ, dẫn đến tình trạng thất thoát và sử dụng không hiệu quả.

  4. Cơ chế tự chủ tài chính được thực hiện chưa đồng đều: Mức độ tự chủ tài chính tại các trường cao đẳng công lập trên địa bàn Hải Dương còn hạn chế, chỉ khoảng 30% đơn vị đạt mức tự chủ cao theo tiêu chí Nghị định 16/2015/NĐ-CP, phần lớn còn phụ thuộc vào ngân sách nhà nước.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ việc áp dụng chưa đồng bộ các quy định pháp luật về kế toán và quản lý tài chính, cũng như năng lực chuyên môn của đội ngũ kế toán còn hạn chế. So với các nghiên cứu tại các trường đại học công lập, mức độ hoàn thiện kế toán thu chi tại các trường cao đẳng còn thấp hơn do nguồn lực và quy mô hoạt động nhỏ hơn.

Việc chủ yếu sử dụng phương pháp lập dự toán trên cơ sở quá khứ làm giảm tính linh hoạt và khả năng thích ứng với biến động tài chính thực tế. Điều này được minh họa qua biểu đồ so sánh tỷ lệ áp dụng phương pháp lập dự toán giữa các trường cao đẳng tại Hải Dương và các đơn vị tương tự tại các tỉnh khác.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm rõ những điểm yếu trong công tác kế toán thu chi, từ đó giúp các nhà quản lý nhận diện rõ hơn các vấn đề cần cải thiện, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng các giải pháp phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính tại các đơn vị sự nghiệp có thu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình kế toán thu chi: Cần xây dựng và ban hành quy chế chi tiêu nội bộ chi tiết, đồng thời đào tạo nâng cao năng lực chuyên môn cho đội ngũ kế toán nhằm đảm bảo việc hạch toán thu chi chính xác, kịp thời và tuân thủ quy định pháp luật. Thời gian thực hiện dự kiến trong 12 tháng, do Ban giám hiệu phối hợp với phòng Tài chính kế toán chủ trì.

  2. Áp dụng phương pháp lập dự toán cấp không: Khuyến khích các trường áp dụng phương pháp lập dự toán dựa trên nhiệm vụ và mục tiêu cụ thể thay vì chỉ dựa vào kết quả quá khứ, giúp dự toán sát thực tế hơn, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực. Giải pháp này nên được triển khai trong vòng 6 tháng, do phòng Kế hoạch - Tài chính thực hiện.

  3. Tăng cường quản lý và sử dụng nguồn thu sự nghiệp: Thiết lập hệ thống kiểm soát nội bộ chặt chẽ đối với các khoản thu từ học phí, lệ phí và dịch vụ sự nghiệp, đảm bảo nguồn thu được sử dụng đúng mục đích, minh bạch và hiệu quả. Thời gian thực hiện 9 tháng, do phòng Tài chính kế toán phối hợp với các khoa chuyên môn.

  4. Nâng cao mức độ tự chủ tài chính: Đề xuất các chính sách hỗ trợ, tạo điều kiện cho các trường cao đẳng công lập nâng cao mức độ tự chủ tài chính, giảm dần sự phụ thuộc vào ngân sách nhà nước, đồng thời khuyến khích phát triển các hoạt động sản xuất kinh doanh phù hợp. Kế hoạch thực hiện trong 2 năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Hải Dương chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban giám hiệu các trường cao đẳng công lập: Giúp hiểu rõ thực trạng và các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, từ đó xây dựng chiến lược phát triển bền vững.

  2. Phòng Tài chính kế toán các đơn vị sự nghiệp: Cung cấp kiến thức chuyên sâu về kế toán thu chi, hỗ trợ cải tiến quy trình hạch toán và báo cáo tài chính.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước về giáo dục và tài chính: Là tài liệu tham khảo để hoàn thiện chính sách, quy định về cơ chế tự chủ tài chính và quản lý nguồn thu sự nghiệp.

  4. Nghiên cứu sinh, sinh viên ngành Kế toán, Quản trị tài chính: Giúp mở rộng hiểu biết về kế toán hành chính sự nghiệp, đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục công lập.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kế toán hoạt động thu chi tại đơn vị sự nghiệp có thu là gì?
    Kế toán hoạt động thu chi là việc ghi chép, phản ánh và kiểm soát các nghiệp vụ kinh tế phát sinh liên quan đến thu nhập và chi phí trong các đơn vị sự nghiệp có thu nhằm đảm bảo sử dụng nguồn tài chính hiệu quả và minh bạch.

  2. Phương pháp lập dự toán nào phù hợp cho các trường cao đẳng công lập?
    Phương pháp lập dự toán cấp không được khuyến khích áp dụng vì nó dựa trên nhiệm vụ và mục tiêu cụ thể, giúp dự toán sát thực tế hơn so với phương pháp dự toán trên cơ sở quá khứ.

  3. Nguồn thu sự nghiệp gồm những khoản nào?
    Nguồn thu sự nghiệp bao gồm học phí, lệ phí, thu từ các hoạt động dịch vụ phù hợp với lĩnh vực chuyên môn, thu từ hợp đồng đào tạo, sản xuất kinh doanh và các khoản thu khác theo quy định pháp luật.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính tại các trường cao đẳng công lập?
    Cần hoàn thiện quy trình kế toán, tăng cường đào tạo nhân sự, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý, đồng thời nâng cao mức độ tự chủ tài chính và kiểm soát nội bộ chặt chẽ.

  5. Tự chủ tài chính ảnh hưởng thế nào đến hoạt động của đơn vị sự nghiệp?
    Tự chủ tài chính giúp đơn vị chủ động trong việc huy động và sử dụng nguồn lực tài chính, nâng cao hiệu quả hoạt động, giảm sự phụ thuộc vào ngân sách nhà nước, đồng thời thúc đẩy đổi mới và phát triển bền vững.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa các vấn đề lý luận và thực trạng kế toán hoạt động thu chi tại các trường cao đẳng công lập trên địa bàn tỉnh Hải Dương trong giai đoạn 2013-2015.
  • Phát hiện nhiều hạn chế trong công tác hạch toán, lập dự toán và quản lý nguồn thu sự nghiệp, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý tài chính.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện quy trình kế toán, áp dụng phương pháp lập dự toán phù hợp, tăng cường quản lý nguồn thu và nâng cao mức độ tự chủ tài chính.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính tại các đơn vị sự nghiệp có thu, đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục công lập.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả thực hiện và mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác nhằm hoàn thiện hơn nữa công tác kế toán thu chi.

Quý độc giả và các nhà quản lý được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính tại đơn vị mình, góp phần phát triển bền vững hệ thống giáo dục công lập.