## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục tại Việt Nam, việc nâng cao chất lượng dạy học và phát triển năng lực học sinh trở thành yêu cầu cấp thiết. Theo báo cáo khảo sát tại Trường THPT Phủ Thông, tỉnh Bắc Kạn, hoạt động trải nghiệm (HĐTN) trong dạy học môn Sinh học lớp 10 còn hạn chế, mặc dù 98% giáo viên (GV) nhận thức được tầm quan trọng của phương pháp này. Mục tiêu nghiên cứu nhằm thiết kế kế hoạch tổ chức HĐTN và triển khai các hoạt động trải nghiệm trong dạy học Sinh học 10, góp phần phát triển năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn cho học sinh (HS).

Phạm vi nghiên cứu tập trung tại Trường THPT Phủ Thông, tỉnh Bắc Kạn trong năm học 2018-2019, với đối tượng là GV và HS lớp 10. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc bổ sung tài liệu tham khảo cho GV, sinh viên sư phạm và góp phần nâng cao chất lượng dạy học Sinh học tại các trường THPT trong tỉnh. Các chỉ số đánh giá hiệu quả bao gồm mức độ hứng thú học tập của HS, năng lực tự học, sáng tạo và kết quả kiểm tra môn Sinh học.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết học tập trải nghiệm (Kolb, 1984):** Học là quá trình chuyển hóa kinh nghiệm thành kiến thức thông qua phản ánh và thực hành.
- **Triết lý giáo dục trải nghiệm (John Dewey):** Nhấn mạnh vai trò của kinh nghiệm trong giáo dục, kết nối kiến thức với thực tiễn.
- **Khái niệm hoạt động trải nghiệm:** Là hoạt động giáo dục do nhà giáo dục định hướng, tạo cơ hội cho HS tiếp cận thực tế, phát triển phẩm chất và năng lực thông qua các hoạt động đa dạng như câu lạc bộ, tham quan, hội thi, dự án.
- **Mô hình tổ chức hoạt động trải nghiệm:** Bao gồm các bước thiết kế kế hoạch, tổ chức thực hiện và đánh giá kết quả, với sự tham gia chủ động của HS và vai trò hướng dẫn của GV.
- **Khái niệm năng lực giải quyết vấn đề:** Năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng để xử lý các tình huống thực tiễn một cách sáng tạo và hiệu quả.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu:** Thu thập từ khảo sát GV và HS lớp 10 tại Trường THPT Phủ Thông, tài liệu chính thức của Bộ GD&ĐT, sách giáo khoa Sinh học 10, các nghiên cứu khoa học liên quan.
- **Phương pháp phân tích:** Phân tích định tính và định lượng qua phiếu điều tra, phỏng vấn, quan sát thực tiễn, so sánh kết quả kiểm tra trước và sau khi áp dụng HĐTN.
- **Cỡ mẫu:** Khoảng 30 GV và 200 HS lớp 10 tham gia khảo sát và thực nghiệm.
- **Phương pháp chọn mẫu:** Mẫu thuận tiện, tập trung vào GV và HS trực tiếp tham gia dạy và học môn Sinh học 10.
- **Timeline nghiên cứu:** Từ tháng 9/2018 đến tháng 6/2019, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, thiết kế kế hoạch, tổ chức thực nghiệm và đánh giá kết quả.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Phương pháp dạy học hiện tại:** 44% GV sử dụng phương pháp hỏi đáp, 88,89% sử dụng diễn giảng - minh họa; các phương pháp tích cực như dạy học trải nghiệm được sử dụng dưới 30%.
- **Nhận thức GV về HĐTN:** 98% GV đồng ý cần quan tâm phát triển đồng thời kiến thức, kỹ năng và thái độ cho HS; 77,78% đánh giá tổ chức HĐTN là rất quan trọng.
- **Khó khăn trong tổ chức HĐTN:** 88,89% GV cho biết tổ chức HĐTN tốn nhiều thời gian và công sức; 77,78% GV hạn chế về khả năng thiết kế hoạt động trải nghiệm; 60% gặp khó khăn về cơ sở vật chất.
- **Thái độ HS đối với HĐTN:** 98% HS thể hiện sự hứng thú và mong muốn được học qua trải nghiệm; 10% HS chủ động tìm hiểu kiến thức qua Internet.
- **Hiệu quả học tập:** Kết quả kiểm tra sau khi áp dụng HĐTN tăng trung bình 15% so với trước đó; biểu đồ tần suất điểm kiểm tra cho thấy sự cải thiện rõ rệt ở nhóm điểm trung bình và khá.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của việc sử dụng hạn chế HĐTN là do GV thiếu thời gian và kỹ năng thiết kế hoạt động phù hợp. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với thực trạng chung về khó khăn trong đổi mới phương pháp dạy học. Tuy nhiên, sự hứng thú cao của HS cho thấy tiềm năng phát triển phương pháp này nếu được hỗ trợ tốt hơn về đào tạo GV và cơ sở vật chất. Việc tổ chức các cuộc thi trải nghiệm trong môn Sinh học 10 đã góp phần nâng cao năng lực giải quyết vấn đề và phát triển phẩm chất cho HS, phù hợp với định hướng giáo dục phổ thông mới.

Dữ liệu có thể được trình bày qua bảng so sánh điểm kiểm tra trước và sau khi áp dụng HĐTN, biểu đồ tần suất điểm kiểm tra, và biểu đồ khảo sát thái độ GV, HS.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tổ chức tập huấn nâng cao năng lực thiết kế HĐTN cho GV:** Mục tiêu tăng tỷ lệ GV sử dụng HĐTN lên 70% trong 1 năm, do Sở GD&ĐT và nhà trường phối hợp thực hiện.
- **Đầu tư cơ sở vật chất phục vụ HĐTN:** Trang bị phòng thí nghiệm, thiết bị thực hành, kinh phí dự kiến trong 2 năm, do Ban giám hiệu và các cấp quản lý giáo dục đảm nhiệm.
- **Xây dựng kế hoạch tổ chức các cuộc thi trải nghiệm định kỳ:** Mỗi học kỳ tổ chức ít nhất 1 cuộc thi môn Sinh học, nhằm kích thích sự sáng tạo và hứng thú học tập của HS, do GV bộ môn và Đoàn thanh niên nhà trường thực hiện.
- **Phát triển tài liệu hướng dẫn và mẫu kế hoạch tổ chức HĐTN:** Cung cấp cho GV tài liệu chuẩn, cập nhật theo chương trình mới, hoàn thành trong 6 tháng, do nhóm nghiên cứu và phòng đào tạo biên soạn.
- **Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức phụ huynh về vai trò của HĐTN:** Tổ chức hội thảo, gửi thông tin qua các kênh truyền thông của nhà trường, nhằm tạo sự đồng thuận và hỗ trợ từ gia đình.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên phổ thông:** Nắm bắt phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm, áp dụng hiệu quả trong giảng dạy môn Sinh học và các môn học khác.
- **Sinh viên, học viên cao học ngành Giáo dục:** Tài liệu tham khảo bổ sung kiến thức về phương pháp dạy học tích cực và thiết kế hoạt động trải nghiệm.
- **Nhà quản lý giáo dục:** Cơ sở để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo GV và phát triển chương trình giáo dục trải nghiệm tại các trường phổ thông.
- **Các tổ chức giáo dục và nghiên cứu:** Tham khảo mô hình tổ chức HĐTN, đánh giá hiệu quả và phát triển các dự án giáo dục trải nghiệm phù hợp với điều kiện địa phương.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Hoạt động trải nghiệm là gì và tại sao quan trọng trong dạy học Sinh học?**  
Hoạt động trải nghiệm là phương pháp giáo dục giúp HS tiếp cận kiến thức qua thực tiễn, phát triển kỹ năng và phẩm chất. Nó giúp HS hiểu sâu hơn, nhớ lâu hơn và phát triển năng lực giải quyết vấn đề.

2. **Làm thế nào để thiết kế một hoạt động trải nghiệm hiệu quả?**  
Cần xác định mục tiêu rõ ràng, phù hợp với nội dung môn học, thiết kế hoạt động có tính tương tác, sáng tạo, có sự tham gia chủ động của HS và có kế hoạch đánh giá kết quả.

3. **Những khó khăn thường gặp khi tổ chức HĐTN là gì?**  
Khó khăn bao gồm thiếu thời gian, cơ sở vật chất hạn chế, GV chưa có kỹ năng thiết kế hoạt động, và sự e dè trong đổi mới phương pháp giảng dạy.

4. **Cuộc thi trải nghiệm trong môn Sinh học có vai trò gì?**  
Cuộc thi tạo môi trường thi đua, kích thích sự sáng tạo, phát triển kỹ năng thực hành và tăng cường hứng thú học tập cho HS.

5. **Làm sao để đánh giá hiệu quả của hoạt động trải nghiệm?**  
Đánh giá dựa trên tiêu chí năng lực, sử dụng các công cụ như phiếu tự đánh giá, quan sát, bài kiểm tra thực hành và phản hồi từ HS, GV.

## Kết luận

- Hoạt động trải nghiệm trong dạy học Sinh học 10 tại Trường THPT Phủ Thông góp phần nâng cao năng lực giải quyết vấn đề và phát triển phẩm chất HS.  
- GV nhận thức tốt về tầm quan trọng của HĐTN nhưng còn hạn chế về kỹ năng và điều kiện tổ chức.  
- HS có thái độ tích cực, hứng thú cao khi tham gia các hoạt động trải nghiệm và cuộc thi.  
- Cần có sự đầu tư về đào tạo GV, cơ sở vật chất và xây dựng tài liệu hướng dẫn để nâng cao hiệu quả tổ chức HĐTN.  
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm phát triển bền vững hoạt động trải nghiệm trong nhà trường phổ thông.

**Next steps:** Triển khai tập huấn GV, xây dựng kế hoạch tổ chức cuộc thi định kỳ, đầu tư cơ sở vật chất và phát triển tài liệu hướng dẫn.  

**Call to action:** Các nhà trường và Sở GD&ĐT cần phối hợp thực hiện các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học trải nghiệm, góp phần đổi mới căn bản giáo dục phổ thông.