Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông theo Nghị quyết số 29-NQ/TW năm 2013 và Luật Giáo dục 2019, việc đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) ở các trường trung học phổ thông (THPT) trở thành nhiệm vụ cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Tại huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận, với quy mô gồm ba trường THPT chính là An Phước, Nguyễn Huệ và Phạm Văn Đồng, công tác quản lý đổi mới PPDH đang được triển khai nhưng còn nhiều hạn chế. Theo kết quả khảo sát năm 2019-2020, đội ngũ cán bộ quản lý (CBQL), giáo viên (GV) và học sinh (HS) có nhận thức chưa đồng đều về đổi mới PPDH, trong khi việc áp dụng các phương pháp mới còn mang tính thời vụ, chưa thường xuyên và hiệu quả chưa cao.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý đổi mới PPDH, khảo sát thực trạng công tác quản lý đổi mới PPDH tại các trường THPT huyện Ninh Phước, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý khả thi, góp phần nâng cao chất lượng dạy học. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào ba trường THPT trên địa bàn huyện Ninh Phước, khảo sát ý kiến của 10 CBQL, 132 GV và 400 HS trong giai đoạn 2019-2020. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc chuẩn bị triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới, đồng thời hỗ trợ nâng cao năng lực quản lý và đổi mới phương pháp dạy học tại các trường THPT địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết quản lý giáo dục và lý thuyết đổi mới phương pháp dạy học. Lý thuyết quản lý giáo dục được hiểu là hệ thống các tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý nhằm tổ chức, điều khiển hoạt động giáo dục đạt mục tiêu đề ra, trong đó quản lý nhà trường là quản lý quá trình dạy học và học tập. Lý thuyết đổi mới PPDH tập trung vào việc chuyển đổi từ phương pháp truyền thống lấy giáo viên làm trung tâm sang phương pháp tích cực, phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh, đồng thời kết hợp đa dạng các phương pháp như dạy học theo dự án, dạy học theo tình huống, dạy học định hướng hành động và tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT).

Ba khái niệm chính được sử dụng gồm:

  • Quản lý đổi mới phương pháp dạy học: quá trình tác động có tổ chức của hiệu trưởng đến con người, tổ chức và điều kiện cơ sở vật chất nhằm thực hiện đổi mới PPDH hiệu quả.
  • Phương pháp dạy học tích cực: phương pháp phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong quá trình lĩnh hội kiến thức.
  • Đổi mới kiểm tra, đánh giá: áp dụng các hình thức kiểm tra đa dạng, kết hợp đánh giá thường xuyên và định kỳ, đánh giá của giáo viên và tự đánh giá của học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm:

  • Dữ liệu sơ cấp: thu thập qua khảo sát bằng phiếu hỏi với 10 CBQL, 132 GV và 400 HS tại ba trường THPT huyện Ninh Phước trong các tháng 11/2019 và 1/2020.
  • Dữ liệu thứ cấp: các văn bản pháp luật như Luật Giáo dục 2019, Nghị quyết 29-NQ/TW, các tài liệu chuyên ngành về quản lý giáo dục và đổi mới PPDH.

Phương pháp phân tích bao gồm thống kê mô tả (tính tỷ lệ phần trăm, điểm trung bình) và phân tích tương quan Spearman để đánh giá mối quan hệ giữa tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất. Cỡ mẫu được lựa chọn nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng quản lý, giảng dạy và học tập. Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia và tổng kết kinh nghiệm cũng được áp dụng để kiểm nghiệm tính hợp lý và khả thi của các giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về đổi mới PPDH: Khoảng 85% CBQL và 78% GV nhận thức rõ tầm quan trọng của đổi mới PPDH, tuy nhiên chỉ khoảng 60% GV thực hiện đổi mới thường xuyên, còn lại mang tính thời vụ hoặc đối phó. HS có nhận thức tích cực về đổi mới phương pháp học tập, với 70% HS cho biết đã tham gia các hoạt động học tập tích cực như thảo luận nhóm và tự học.

  2. Thực trạng áp dụng phương pháp dạy học: 65% GV sử dụng kết hợp các phương pháp truyền thống và hiện đại, trong đó phương pháp dạy học theo nhóm và dạy học dự án được áp dụng phổ biến nhất. Tuy nhiên, chỉ 40% GV thường xuyên sử dụng thiết bị dạy học (TBDH) và CNTT hỗ trợ đổi mới PPDH.

  3. Quản lý đổi mới PPDH của hiệu trưởng và tổ chuyên môn: Điểm trung bình đánh giá công tác quản lý đổi mới PPDH của hiệu trưởng đạt 2,3/3, xếp loại khá. Quản lý tổ chuyên môn được đánh giá tốt hơn với điểm trung bình 2,6/3. Tuy nhiên, công tác kiểm tra, giám sát và đánh giá đổi mới PPDH còn chưa thường xuyên và chưa đồng bộ.

  4. Điều kiện hỗ trợ đổi mới PPDH: Cơ sở vật chất và thiết bị dạy học tại các trường được đầu tư nhưng chưa đồng đều; chỉ khoảng 55% GV và 50% HS đánh giá thiết bị và CNTT đáp ứng đủ nhu cầu đổi mới PPDH. Việc ứng dụng CNTT trong dạy học còn hạn chế do thiếu kỹ năng và hạ tầng chưa đồng bộ.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác quản lý đổi mới PPDH tại các trường THPT huyện Ninh Phước đã có những bước tiến tích cực, phù hợp với xu thế đổi mới giáo dục toàn quốc. Tuy nhiên, việc thực hiện đổi mới PPDH còn mang tính hình thức, chưa trở thành hoạt động thường xuyên và sâu rộng. Nguyên nhân chủ yếu do nhận thức chưa đồng đều, năng lực đổi mới của một bộ phận GV còn hạn chế, cùng với điều kiện cơ sở vật chất và CNTT chưa đáp ứng đầy đủ.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với thực trạng chung của nhiều địa phương khi triển khai đổi mới giáo dục trong bối cảnh chuyển đổi chương trình. Việc quản lý đổi mới PPDH đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa hiệu trưởng, tổ chuyên môn, GV và HS, đồng thời cần có sự hỗ trợ về đào tạo, bồi dưỡng và đầu tư cơ sở vật chất.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp dạy học của GV, biểu đồ tròn về nhận thức của các nhóm đối tượng, và bảng tổng hợp điểm đánh giá công tác quản lý đổi mới PPDH theo từng nội dung.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực đổi mới PPDH cho CBQL và GV: Tổ chức các lớp bồi dưỡng chuyên sâu về đổi mới PPDH, kỹ năng sử dụng CNTT trong dạy học, định kỳ hàng năm. Chủ thể thực hiện: Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học, thời gian: từ năm học 2021-2022.

  2. Đổi mới quản lý tổ chuyên môn theo hướng chuyên nghiệp và hiệu quả: Xây dựng quy chế chuyên môn rõ ràng, tăng cường kiểm tra, giám sát việc thực hiện đổi mới PPDH, tổ chức sinh hoạt chuyên môn định kỳ. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng các trường THPT, thời gian: triển khai ngay từ năm học 2020-2021.

  3. Tăng cường ứng dụng thiết bị dạy học và CNTT hỗ trợ đổi mới PPDH: Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất, trang bị thiết bị hiện đại, xây dựng kế hoạch sử dụng CNTT trong giảng dạy và học tập. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, phối hợp với Ban đại diện cha mẹ học sinh, thời gian: 2 năm (2021-2023).

  4. Đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của HS theo hướng phát triển năng lực: Xây dựng ngân hàng đề kiểm tra, áp dụng đa dạng hình thức đánh giá, kết hợp đánh giá thường xuyên và định kỳ. Chủ thể thực hiện: Tổ chuyên môn và GV bộ môn, thời gian: áp dụng từ năm học 2021-2022.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng và cán bộ quản lý giáo dục các trường THPT: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực quản lý đổi mới PPDH, xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện hiệu quả đổi mới giáo dục.

  2. Giáo viên THPT: Tham khảo các phương pháp dạy học tích cực, kỹ thuật đổi mới PPDH và cách phối hợp với tổ chuyên môn để nâng cao chất lượng giảng dạy.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý đổi mới PPDH, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  4. Sở Giáo dục và Đào tạo, các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Hỗ trợ xây dựng chính sách, chương trình bồi dưỡng và đầu tư cơ sở vật chất phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Đổi mới phương pháp dạy học là gì?
    Đổi mới PPDH là quá trình chuyển đổi từ phương pháp truyền thống lấy giáo viên làm trung tâm sang phương pháp tích cực, phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh, kết hợp đa dạng các phương pháp và ứng dụng công nghệ thông tin để nâng cao hiệu quả dạy học.

  2. Tại sao quản lý đổi mới PPDH lại quan trọng?
    Quản lý đổi mới PPDH giúp tổ chức, điều phối các hoạt động đổi mới trong nhà trường, đảm bảo sự phối hợp giữa hiệu trưởng, tổ chuyên môn, giáo viên và học sinh, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục và đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý đổi mới PPDH tại các trường THPT huyện Ninh Phước là gì?
    Khó khăn gồm nhận thức chưa đồng đều của CBQL và GV, năng lực đổi mới của một số GV còn hạn chế, điều kiện cơ sở vật chất và CNTT chưa đáp ứng đủ, cùng với việc kiểm tra, giám sát chưa thường xuyên.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực đổi mới PPDH cho giáo viên?
    Thông qua tổ chức các lớp bồi dưỡng chuyên môn, tập huấn kỹ năng sử dụng CNTT, tạo điều kiện học hỏi, chia sẻ kinh nghiệm qua sinh hoạt chuyên môn, thao giảng và dự giờ thăm lớp.

  5. Vai trò của công nghệ thông tin trong đổi mới PPDH như thế nào?
    CNTT giúp tăng cường tính trực quan, hỗ trợ các hoạt động thực hành, thí nghiệm, tạo môi trường học tập linh hoạt, đồng thời giúp giáo viên thiết kế bài giảng sinh động và học sinh tiếp cận kiến thức hiệu quả hơn.

Kết luận

  • Đổi mới phương pháp dạy học là nhiệm vụ cấp thiết, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục THPT tại huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận.
  • Công tác quản lý đổi mới PPDH đã đạt được những kết quả bước đầu, nhưng còn nhiều hạn chế cần khắc phục.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các biện pháp quản lý khả thi, tập trung vào nâng cao nhận thức, đổi mới quản lý tổ chuyên môn, tăng cường ứng dụng CNTT và đổi mới kiểm tra đánh giá.
  • Các biện pháp đề xuất có tính hợp lý và khả thi, được kiểm nghiệm qua ý kiến chuyên gia và khảo sát thực tế.
  • Đề nghị các cơ quan quản lý giáo dục và nhà trường triển khai thực hiện các giải pháp trong giai đoạn 2021-2023 để nâng cao hiệu quả đổi mới PPDH.

Hành động tiếp theo: Các trường THPT huyện Ninh Phước cần xây dựng kế hoạch chi tiết, tổ chức bồi dưỡng đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý, đồng thời đầu tư cơ sở vật chất phù hợp để thực hiện đổi mới PPDH hiệu quả. Để biết thêm chi tiết và hỗ trợ triển khai, quý độc giả và nhà quản lý giáo dục có thể liên hệ với tác giả hoặc Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Ninh Thuận.