Tổng quan nghiên cứu

Làng nghề giấy Phong Khê, thành phố Bắc Ninh, là một trong những làng nghề truyền thống có lịch sử lâu đời và đóng góp quan trọng vào phát triển kinh tế địa phương. Năm 2019, sản lượng giấy của làng nghề đạt khoảng 305.000 tấn, tăng trưởng liên tục qua các năm, tạo việc làm cho hơn 6.000 lao động và đóng góp ngân sách địa phương từ 50-60 tỷ đồng mỗi năm. Tuy nhiên, sự phát triển tự phát, quy mô nhỏ lẻ cùng công nghệ lạc hậu đã dẫn đến tình trạng ô nhiễm môi trường nghiêm trọng, đặc biệt là ô nhiễm nước thải sản xuất giấy.

Nước thải tại làng nghề chứa nhiều hóa chất độc hại như phèn, xút, thuốc tẩy, nhựa thông, với tổng lưu lượng nước thải ước tính từ 7.100 đến 25.500 m³/ngày tùy mùa. Nước thải chưa được xử lý triệt để đã gây ô nhiễm nghiêm trọng nguồn nước mặt và nước ngầm, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng và môi trường sinh thái. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng công tác thu gom và xử lý nước thải tại làng nghề giấy Phong Khê, phân tích hiện trạng môi trường nước, đồng thời đề xuất các giải pháp bảo vệ môi trường phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.

Phạm vi nghiên cứu tập trung tại phường Phong Khê, thành phố Bắc Ninh trong năm 2019, với các chỉ tiêu đánh giá chất lượng nước mặt, nước ngầm và nước thải theo quy chuẩn Việt Nam. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp số liệu chính xác làm cơ sở cho các cơ quan chức năng quản lý và cải thiện môi trường làng nghề, góp phần phát triển bền vững kinh tế - xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và khái niệm môi trường, ô nhiễm môi trường nước, cũng như các mô hình quản lý và xử lý nước thải trong làng nghề truyền thống. Cụ thể:

  • Khái niệm môi trường theo Luật Bảo vệ Môi trường Việt Nam 2014: môi trường là hệ thống các yếu tố vật chất tự nhiên và nhân tạo ảnh hưởng đến sự tồn tại và phát triển của con người và sinh vật.
  • Ô nhiễm môi trường nước được định nghĩa là sự xuất hiện các chất ngoại lai vượt ngưỡng cho phép, gây hại cho con người và sinh vật.
  • Mô hình xử lý nước thải bao gồm các phương pháp hóa học, cơ-lý-hóa học, sinh học và kết hợp nhằm giảm thiểu ô nhiễm.
  • Khái niệm làng nghề và đặc điểm môi trường làng nghề, tập trung vào các làng nghề tái chế giấy với đặc thù phát sinh nguồn thải phân tán, quy mô nhỏ, công nghệ lạc hậu.

Các khái niệm chuyên ngành như COD (Nhu cầu ôxy hóa học), BOD5 (Nhu cầu ôxy sinh học 5 ngày), TSS (Tổng chất rắn lơ lửng), Coliform, và các quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng nước (QCVN 08, 09, 12) được áp dụng để đánh giá chất lượng nước.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Kết hợp số liệu thứ cấp từ các báo cáo hiện trạng môi trường, ĐTM, số liệu từ Sở Tài nguyên và Môi trường Bắc Ninh, cùng số liệu sơ cấp thu thập trực tiếp tại hiện trường.
  • Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp: Lấy mẫu nước mặt, nước ngầm, nước thải tại 9 điểm quan trắc đại diện; điều tra xã hội học với 150 phiếu khảo sát người dân và các hộ sản xuất giấy; quan trắc chất lượng nước và khảo sát thực trạng thu gom, xử lý nước thải.
  • Phương pháp lấy mẫu và phân tích: Lấy mẫu nước theo tiêu chuẩn kỹ thuật, phân tích các chỉ tiêu pH, COD, BOD5, SS, TDS, Fe, Coliform, As, Zn, Clorua, Sulfat tại phòng thí nghiệm đạt chuẩn.
  • Phương pháp phân tích số liệu: Sử dụng phần mềm Microsoft Excel để tổng hợp, xử lý và so sánh với các quy chuẩn Việt Nam nhằm đánh giá mức độ ô nhiễm và hiệu quả xử lý nước thải.
  • Timeline nghiên cứu: Tiến hành khảo sát và lấy mẫu trong năm 2019, tập trung vào mùa khô để đảm bảo tính ổn định của mẫu nước.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiện trạng thu gom nước thải: Tổng lưu lượng nước thải phát sinh tại làng nghề giấy Phong Khê dao động từ 7.100 đến 25.500 m³/ngày, trong đó chỉ khoảng 4.500 - 5.400 m³/ngày được thu gom và xử lý tại nhà máy xử lý nước thải tập trung. Phần lớn nước thải còn lại xả trực tiếp ra môi trường, gây ô nhiễm nghiêm trọng.

  2. Chất lượng nước mặt: Kết quả phân tích mẫu nước mặt tại 3 điểm quan trắc cho thấy chỉ số DO (độ hòa tan oxy) tại điểm NM3 chỉ đạt 2,11 mg/l, thấp hơn ngưỡng tối thiểu 4 mg/l theo QCVN 08:2015/BTNMT, trong khi hàm lượng SS (chất rắn lơ lửng) vượt 2,2 lần giới hạn cho phép. Coliform tại các điểm lấy mẫu vượt mức cho phép từ 7.500 đến 12.000 MPN/100ml, cho thấy ô nhiễm vi sinh vật nghiêm trọng.

  3. Chất lượng nước ngầm: Nước ngầm tại các giếng khoan trong khu vực có dấu hiệu suy giảm chất lượng do ảnh hưởng từ nước thải sản xuất, với hàm lượng Fe vượt mức cho phép, tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe người dân.

  4. Hiện trạng công nghệ và quản lý: Công nghệ sản xuất giấy chủ yếu là công nghệ kiềm lạnh đơn giản, quy mô nhỏ lẻ, thiết bị lạc hậu. Công tác quản lý môi trường còn nhiều hạn chế, hệ thống thu gom nước thải chưa đồng bộ, công tác truyền thông và nâng cao nhận thức cộng đồng chưa hiệu quả.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính dẫn đến ô nhiễm môi trường nước tại làng nghề giấy Phong Khê là do quy mô sản xuất nhỏ, phân tán, thiếu đồng bộ trong thu gom và xử lý nước thải. Việc sử dụng nguyên liệu giấy phế liệu và hóa chất như xút, phèn, thuốc tẩy trong sản xuất tạo ra nguồn thải hữu cơ và vô cơ lớn, làm giảm chất lượng nước mặt và nước ngầm. So sánh với các nghiên cứu tại các làng nghề khác cho thấy tình trạng ô nhiễm tương tự, tuy nhiên mức độ ô nhiễm tại Phong Khê có xu hướng gia tăng do sản lượng giấy tăng nhanh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ lưu lượng nước thải theo mùa, bảng so sánh các chỉ tiêu chất lượng nước mặt và nước ngầm với quy chuẩn Việt Nam, giúp minh họa rõ ràng mức độ ô nhiễm và hiệu quả xử lý hiện tại. Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh sự cần thiết phải nâng cấp công nghệ xử lý nước thải, đồng thời tăng cường quản lý và nâng cao nhận thức cộng đồng để giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và sức khỏe.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cấp hệ thống thu gom và xử lý nước thải: Đầu tư mở rộng công suất nhà máy xử lý nước thải tập trung, áp dụng công nghệ xử lý sinh học kết hợp cơ-lý-hóa học nhằm giảm COD, BOD5 và các chất ô nhiễm hữu cơ, phấn đấu xử lý tối thiểu 90% lượng nước thải phát sinh trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố Bắc Ninh phối hợp với các doanh nghiệp làng nghề.

  2. Quy hoạch không gian sản xuất tập trung: Tổ chức quy hoạch cụm công nghiệp làng nghề giấy Phong Khê theo hướng tập trung, tránh phân tán, giảm thiểu ô nhiễm lan tỏa, hoàn thành trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Kế hoạch và Đầu tư, UBND phường Phong Khê.

  3. Đào tạo và nâng cao nhận thức cộng đồng: Tổ chức các chương trình đào tạo, tập huấn về bảo vệ môi trường, sử dụng công nghệ sạch cho người lao động và chủ hộ sản xuất, tăng cường truyền thông môi trường nhằm nâng cao ý thức bảo vệ môi trường trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Tài nguyên và Môi trường, các tổ chức xã hội.

  4. Tăng cường công tác quản lý và kiểm tra: Thiết lập hệ thống giám sát môi trường thường xuyên, xử lý nghiêm các vi phạm về xả thải, thu phí bảo vệ môi trường theo quy định, đảm bảo thực thi pháp luật trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Thanh tra Sở Tài nguyên và Môi trường, UBND phường Phong Khê.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về môi trường và phát triển làng nghề: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, quy hoạch và quản lý môi trường làng nghề giấy, nâng cao hiệu quả xử lý nước thải.

  2. Các doanh nghiệp và hộ sản xuất trong làng nghề giấy Phong Khê: Áp dụng các giải pháp kỹ thuật và quản lý được đề xuất nhằm cải thiện công tác thu gom, xử lý nước thải, nâng cao chất lượng sản phẩm và bảo vệ sức khỏe người lao động.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành khoa học môi trường, công nghệ xử lý nước thải: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, số liệu thực tế và kết quả phân tích để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về môi trường làng nghề.

  4. Tổ chức phi chính phủ và các tổ chức xã hội hoạt động trong lĩnh vực bảo vệ môi trường và phát triển bền vững: Sử dụng luận văn làm cơ sở để triển khai các chương trình hỗ trợ, nâng cao nhận thức cộng đồng và thúc đẩy phát triển làng nghề thân thiện môi trường.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao nước thải làng nghề giấy Phong Khê lại gây ô nhiễm nghiêm trọng?
    Nước thải chứa nhiều hóa chất như xút, phèn, thuốc tẩy và các chất hữu cơ khó phân hủy, cùng với việc thu gom và xử lý chưa hiệu quả, dẫn đến ô nhiễm nguồn nước mặt và nước ngầm, ảnh hưởng đến sức khỏe và môi trường.

  2. Hiện trạng công nghệ xử lý nước thải tại Phong Khê như thế nào?
    Hiện tại, công nghệ xử lý chủ yếu là công nghệ sinh học kết hợp cơ-lý-hóa học tại nhà máy xử lý tập trung với công suất khoảng 4,5 tấn/ngày, chưa đáp ứng đủ nhu cầu xử lý toàn bộ nước thải phát sinh.

  3. Các chỉ tiêu ô nhiễm nước mặt vượt quy chuẩn gồm những gì?
    Các chỉ tiêu như DO thấp hơn 4 mg/l, SS vượt 2,2 lần, Coliform vượt hàng nghìn lần so với quy chuẩn QCVN 08:2015/BTNMT, cho thấy nước mặt bị ô nhiễm hữu cơ và vi sinh vật nghiêm trọng.

  4. Giải pháp nào hiệu quả nhất để giảm ô nhiễm nước thải làng nghề?
    Nâng cấp hệ thống thu gom và xử lý nước thải tập trung, áp dụng công nghệ xử lý hiện đại, đồng thời tăng cường quản lý, đào tạo và nâng cao nhận thức cộng đồng là các giải pháp hiệu quả.

  5. Làm thế nào để cộng đồng tham gia bảo vệ môi trường làng nghề?
    Thông qua các chương trình đào tạo, truyền thông, khuyến khích áp dụng công nghệ sạch và thực hiện các quy định pháp luật, cộng đồng sẽ nâng cao ý thức và chủ động tham gia bảo vệ môi trường.

Kết luận

  • Làng nghề giấy Phong Khê đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế địa phương với sản lượng giấy năm 2019 đạt khoảng 305.000 tấn, tạo việc làm cho hơn 6.000 lao động.
  • Nước thải sản xuất giấy phát sinh với lưu lượng lớn (7.100 - 25.500 m³/ngày) chứa nhiều chất ô nhiễm hữu cơ và vô cơ, gây ô nhiễm nghiêm trọng nguồn nước mặt và nước ngầm.
  • Công nghệ sản xuất và xử lý nước thải còn lạc hậu, công tác quản lý môi trường chưa đồng bộ, dẫn đến hiệu quả xử lý thấp và ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe cộng đồng.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cấp hệ thống xử lý nước thải, quy hoạch sản xuất tập trung, đào tạo nâng cao nhận thức và tăng cường quản lý nhằm cải thiện môi trường làng nghề.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và số liệu thực tiễn làm tài liệu tham khảo cho các cơ quan chức năng, doanh nghiệp và nhà nghiên cứu trong việc phát triển bền vững làng nghề giấy Phong Khê.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và doanh nghiệp cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá chất lượng môi trường để điều chỉnh chính sách phù hợp. Đề nghị các tổ chức nghiên cứu tiếp tục mở rộng nghiên cứu về các làng nghề khác nhằm phát triển mô hình quản lý môi trường hiệu quả hơn.

Kêu gọi hành động: Hãy chung tay bảo vệ môi trường làng nghề giấy Phong Khê để phát triển kinh tế bền vững, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và giữ gìn giá trị truyền thống quý báu của làng nghề.