Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội hiện nay, quản lý chi ngân sách địa phương đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo hiệu quả sử dụng nguồn lực công và thúc đẩy phát triển bền vững. Tỉnh Bắc Kạn, một tỉnh miền núi thuộc vùng Đông Bắc Việt Nam, có đặc thù kinh tế nông nghiệp chiếm ưu thế, với nguồn thu ngân sách hàng năm thấp và thường xuyên phải bổ sung ngân sách trung ương gần 90%. Giai đoạn 2015-2017, tỉnh Bắc Kạn đã nhận được sự quan tâm đặc biệt trong việc hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng vốn nhà nước, góp phần phát triển kinh tế - xã hội, văn hóa, an ninh quốc phòng và ổn định chính trị địa phương.

Luận văn thạc sĩ này tập trung nghiên cứu hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn theo định hướng ứng dụng ngành Quản lý Kinh tế Thái Nguyên, với mục tiêu xây dựng hệ thống lý luận và kinh nghiệm thực tiễn về quản lý chi ngân sách cấp tỉnh, đánh giá thực trạng quản lý chi ngân sách giai đoạn 2015-2017, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các khoản chi ngân sách nhà nước cấp tỉnh, huyện và xã trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn trong khoảng thời gian từ năm 2015 đến năm 2017.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các cơ quan quản lý tài chính, chính quyền địa phương trong việc điều hành ngân sách hiệu quả, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại tỉnh Bắc Kạn nói riêng và các tỉnh miền núi nói chung.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước và mô hình quản lý tài chính công hiệu quả.

  1. Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Định nghĩa ngân sách nhà nước là kế hoạch thu chi tài chính của nhà nước trong một năm tài chính, bao gồm các khoản thu, chi và cân đối ngân sách nhằm đảm bảo thực hiện các nhiệm vụ kinh tế - xã hội. Quản lý chi ngân sách là quá trình phân bổ, sử dụng và kiểm soát các khoản chi nhằm đảm bảo hiệu quả, tiết kiệm và đúng mục đích.

  2. Mô hình quản lý tài chính công hiệu quả: Tập trung vào việc phân bổ nguồn lực tài chính công một cách hợp lý, minh bạch và có trách nhiệm, đảm bảo cân đối giữa các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội và khả năng huy động nguồn lực.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm:

  • Ngân sách nhà nước (NSNN): tổng thể các khoản thu và chi của nhà nước trong một năm tài chính.
  • Quản lý chi ngân sách: quá trình lập kế hoạch, phân bổ, sử dụng và kiểm soát các khoản chi ngân sách.
  • Hệ thống ngân sách nhà nước (Hệ thống NSNN): bao gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương (cấp tỉnh, huyện, xã).
  • Hiệu quả quản lý chi ngân sách: mức độ đạt được mục tiêu sử dụng ngân sách với chi phí tối thiểu và tác động tích cực đến phát triển kinh tế - xã hội.
  • Dự toán ngân sách: kế hoạch chi tiết các khoản thu, chi ngân sách được phê duyệt hàng năm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa phân tích định lượng và định tính nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp hoàn thiện quản lý chi ngân sách tại tỉnh Bắc Kạn.

  • Nguồn dữ liệu:

    • Số liệu thu chi ngân sách địa phương giai đoạn 2015-2017 do Sở Tài chính tỉnh Bắc Kạn cung cấp.
    • Văn bản pháp luật liên quan đến quản lý ngân sách nhà nước, đặc biệt là Luật Ngân sách Nhà nước số 83/2015/QH13 và các nghị định hướng dẫn.
    • Báo cáo, tài liệu chuyên ngành và các nghiên cứu liên quan.
    • Phỏng vấn chuyên gia, cán bộ quản lý ngân sách và các đơn vị sử dụng ngân sách trên địa bàn tỉnh.

  • Phương pháp phân tích:

    • Phân tích số liệu thống kê về dự toán, phân bổ và sử dụng ngân sách.
    • Đánh giá hiệu quả quản lý chi ngân sách qua các chỉ tiêu tài chính và so sánh tỷ lệ chi tiết giữa các cấp ngân sách.
    • Phân tích SWOT để nhận diện điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong quản lý chi ngân sách địa phương.
    • Phân tích nội dung các văn bản pháp luật và quy định liên quan để xác định các bất cập, hạn chế trong thực tiễn.

  • Timeline nghiên cứu:

    • Thu thập và xử lý số liệu: 3 tháng.
    • Phân tích và đánh giá thực trạng: 2 tháng.
    • Xây dựng giải pháp và hoàn thiện luận văn: 3 tháng.

Cỡ mẫu phỏng vấn khoảng 20 cán bộ quản lý và chuyên gia tài chính địa phương, được chọn theo phương pháp chọn mẫu phi xác suất nhằm đảm bảo tính đại diện cho các cấp quản lý và đơn vị sử dụng ngân sách.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ bổ sung ngân sách trung ương cao, khoảng 90% tổng thu ngân sách địa phương
    Số liệu giai đoạn 2015-2017 cho thấy ngân sách địa phương tỉnh Bắc Kạn chủ yếu dựa vào nguồn bổ sung từ ngân sách trung ương, chiếm gần 90% tổng thu ngân sách. Điều này phản ánh hạn chế về nguồn thu nội địa và sự phụ thuộc lớn vào nguồn hỗ trợ bên ngoài.

  2. Phân bổ ngân sách chưa hợp lý, tỷ lệ chi đầu tư phát triển thấp so với chi thường xuyên
    Phân tích dự toán chi ngân sách cho thấy tỷ lệ chi đầu tư phát triển chỉ chiếm khoảng 30% tổng chi ngân sách, trong khi chi thường xuyên chiếm tới 70%. Tỷ lệ này thấp hơn mức trung bình của các tỉnh miền núi khác, ảnh hưởng đến khả năng phát triển hạ tầng và nâng cao năng lực sản xuất.

  3. Hiệu quả sử dụng vốn ngân sách còn thấp, tỷ lệ thất thoát và lãng phí cao
    Qua kiểm tra, giám sát và đánh giá, tỷ lệ thất thoát, lãng phí trong sử dụng vốn ngân sách địa phương được ước tính khoảng 15-20%, chủ yếu do công tác lập dự toán chưa sát thực tế, phân bổ nguồn lực chưa đúng trọng tâm và thiếu kiểm soát chặt chẽ trong quá trình thực hiện.

  4. Hệ thống quản lý chi ngân sách còn nhiều bất cập về cơ chế, quy trình và năng lực cán bộ
    Nghiên cứu chỉ ra rằng các quy định về phân bổ, sử dụng và kiểm soát chi ngân sách chưa được thực hiện đồng bộ, còn tồn tại tình trạng chồng chéo, thiếu minh bạch. Năng lực quản lý của cán bộ tài chính cấp xã, huyện còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên bắt nguồn từ đặc thù kinh tế - xã hội của tỉnh Bắc Kạn là vùng miền núi, nguồn thu nội địa thấp, cơ sở hạ tầng kinh tế còn yếu kém. So với các nghiên cứu trong ngành tài chính công, tỷ lệ phụ thuộc ngân sách trung ương cao là điểm yếu phổ biến ở các tỉnh miền núi, nhưng Bắc Kạn có mức độ cao hơn trung bình, cho thấy cần có chính sách đặc thù hơn.

Việc phân bổ chi ngân sách chưa hợp lý, tỷ lệ chi đầu tư thấp làm giảm khả năng phát triển kinh tế bền vững, đồng thời làm giảm hiệu quả sử dụng vốn công. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ chi đầu tư và chi thường xuyên giữa Bắc Kạn và các tỉnh lân cận sẽ minh họa rõ nét sự chênh lệch này.

Hệ thống quản lý chi ngân sách còn nhiều bất cập về cơ chế và năng lực cán bộ cũng là nguyên nhân quan trọng. So với các mô hình quản lý tài chính công hiệu quả, Bắc Kạn cần cải thiện quy trình lập dự toán, phân bổ và kiểm soát chi ngân sách, đồng thời nâng cao năng lực chuyên môn cho đội ngũ cán bộ tài chính địa phương.

Kết quả nghiên cứu góp phần làm rõ thực trạng quản lý chi ngân sách tại tỉnh Bắc Kạn, từ đó đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường nguồn thu nội địa và giảm phụ thuộc ngân sách trung ương
    Chính quyền tỉnh cần thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương, đa dạng hóa nguồn thu ngân sách thông qua cải thiện môi trường đầu tư, phát triển các ngành kinh tế chủ lực như nông nghiệp công nghệ cao, du lịch sinh thái. Mục tiêu giảm tỷ lệ phụ thuộc ngân sách trung ương xuống dưới 70% trong vòng 5 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, Sở Kế hoạch và Đầu tư, Sở Tài chính.

  2. Cải thiện cơ cấu chi ngân sách, ưu tiên tăng chi đầu tư phát triển
    Xây dựng kế hoạch phân bổ ngân sách hợp lý, tăng tỷ lệ chi đầu tư phát triển lên ít nhất 50% tổng chi ngân sách trong giai đoạn 2023-2025, nhằm nâng cao năng lực hạ tầng và phát triển kinh tế bền vững. Chủ thể thực hiện: Sở Tài chính, các đơn vị quản lý dự án đầu tư công.

  3. Nâng cao năng lực quản lý và kiểm soát chi ngân sách
    Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho cán bộ tài chính cấp tỉnh, huyện, xã về lập dự toán, phân bổ và kiểm soát chi ngân sách. Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách để tăng tính minh bạch và hiệu quả. Thời gian thực hiện: 2 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Tài chính, Trường Chính trị tỉnh.

  4. Hoàn thiện cơ chế, chính sách quản lý chi ngân sách địa phương
    Rà soát, sửa đổi các quy định, quy trình quản lý chi ngân sách phù hợp với đặc thù địa phương, đảm bảo tính minh bạch, công khai và trách nhiệm giải trình. Xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá hiệu quả sử dụng ngân sách. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, Hội đồng nhân dân tỉnh, Sở Tài chính.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính ngân sách địa phương
    Giúp nâng cao hiểu biết về quản lý chi ngân sách, áp dụng các giải pháp cải tiến quản lý, nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công
    Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách phù hợp với đặc thù vùng miền núi, giảm phụ thuộc ngân sách trung ương.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Quản lý Kinh tế, Tài chính công
    Tài liệu tham khảo bổ ích về lý thuyết và thực tiễn quản lý chi ngân sách địa phương, đặc biệt trong bối cảnh phát triển kinh tế vùng miền núi.

  4. Các tổ chức nghiên cứu và tư vấn phát triển kinh tế - xã hội
    Hỗ trợ đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp phát triển bền vững thông qua quản lý ngân sách hiệu quả tại các tỉnh miền núi.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi ngân sách địa phương là gì?
    Quản lý chi ngân sách địa phương là quá trình lập kế hoạch, phân bổ, sử dụng và kiểm soát các khoản chi ngân sách nhà nước cấp tỉnh, huyện, xã nhằm đảm bảo hiệu quả, tiết kiệm và đúng mục đích phục vụ phát triển kinh tế - xã hội.

  2. Tại sao tỉnh Bắc Kạn phụ thuộc nhiều vào ngân sách trung ương?
    Do đặc thù kinh tế nông nghiệp, nguồn thu nội địa thấp, cơ sở hạ tầng còn yếu, tỉnh Bắc Kạn phải nhận bổ sung ngân sách trung ương gần 90% tổng thu để đảm bảo chi tiêu công và phát triển địa phương.

  3. Những hạn chế chính trong quản lý chi ngân sách tại Bắc Kạn là gì?
    Bao gồm phân bổ ngân sách chưa hợp lý, tỷ lệ chi đầu tư thấp, hiệu quả sử dụng vốn thấp với tỷ lệ thất thoát khoảng 15-20%, cùng với năng lực quản lý và kiểm soát ngân sách còn hạn chế.

  4. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách?
    Tăng cường nguồn thu nội địa, cải thiện cơ cấu chi ngân sách, nâng cao năng lực cán bộ quản lý, hoàn thiện cơ chế chính sách và áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách.

  5. Luận văn này có thể áp dụng cho các địa phương khác không?
    Có, đặc biệt là các tỉnh miền núi có đặc điểm kinh tế tương tự, cần hoàn thiện quản lý chi ngân sách để nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực công và thúc đẩy phát triển bền vững.

Kết luận

  • Luận văn đã xây dựng được hệ thống lý luận và kinh nghiệm thực tiễn về quản lý chi ngân sách cấp tỉnh, phù hợp với đặc thù kinh tế - xã hội tỉnh Bắc Kạn.
  • Đánh giá thực trạng giai đoạn 2015-2017 cho thấy tỷ lệ phụ thuộc ngân sách trung ương cao, phân bổ chi chưa hợp lý và hiệu quả sử dụng vốn còn thấp.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm tăng cường nguồn thu nội địa, cải thiện cơ cấu chi, nâng cao năng lực quản lý và hoàn thiện cơ chế chính sách.
  • Nghiên cứu góp phần cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý tài chính và chính quyền địa phương trong việc nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách.
  • Các bước tiếp theo là triển khai thực hiện các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và thời gian để đánh giá hiệu quả quản lý chi ngân sách địa phương.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách tại tỉnh Bắc Kạn, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững!