Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, việc nâng cao chất lượng giáo dục, đặc biệt là đào tạo ngoại ngữ kết hợp với kiến thức chuyên ngành, trở thành yêu cầu cấp thiết. Tại Việt Nam, theo Nghị quyết số 29 – NQ/TW ngày 04/11/2013, giáo dục cần chủ động hội nhập quốc tế, đồng thời Đề án ngoại ngữ 2020 đã đề ra mục tiêu xây dựng các chương trình dạy học bằng ngoại ngữ cho một số môn học, trong đó có Toán. Thực tế cho thấy, nhu cầu học Toán bằng Tiếng Anh ở bậc Trung học cơ sở (THCS) ngày càng tăng, đặc biệt với học sinh lớp 6 – nhóm đối tượng mới tiếp cận môn học này. Tuy nhiên, việc triển khai dạy Toán bằng Tiếng Anh còn nhiều khó khăn như thiếu tài liệu, thời lượng học ít, giáo viên chưa được đào tạo bài bản, và học sinh gặp trở ngại về ngôn ngữ chuyên ngành.

Luận văn tập trung nghiên cứu phương pháp dạy học Toán bằng Tiếng Anh nội dung hình học lớp 6 dựa trên chương trình Cambridge, áp dụng theo định hướng CLIL (Content and Language Integrated Learning) nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy và học tập. Phạm vi nghiên cứu được giới hạn tại trường THCS Archimedes Academy, Hà Nội, trong năm học 2022-2023. Mục tiêu cụ thể là xây dựng và thử nghiệm các biện pháp dạy học theo hướng CLIL, đồng thời đánh giá thực trạng và hiệu quả của việc áp dụng chương trình Cambridge trong dạy học hình học lớp 6 bằng Tiếng Anh.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển năng lực Toán học và kỹ năng ngoại ngữ cho học sinh, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục THCS, đồng thời hỗ trợ công tác đào tạo giáo viên và phát triển chương trình giảng dạy phù hợp với xu thế quốc tế. Kết quả nghiên cứu dự kiến sẽ cung cấp cơ sở khoa học cho việc mở rộng áp dụng phương pháp CLIL trong dạy học Toán bằng Tiếng Anh tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên lý thuyết CLIL – phương pháp dạy học tích hợp nội dung và ngôn ngữ, được giới thiệu lần đầu tại châu Âu năm 1994. CLIL hướng tới mục tiêu kép: vừa truyền đạt kiến thức chuyên ngành, vừa phát triển kỹ năng ngoại ngữ cho học sinh. Mô hình CLIL gồm bốn thành phần chính (4Cs): Nội dung (Content), Giao tiếp (Communication), Tư duy (Cognition) và Văn hóa (Culture).

  • Nội dung (Content): Tập trung vào kiến thức Toán học, đặc biệt là hình học và đo lường lớp 6 theo chương trình Cambridge.
  • Giao tiếp (Communication): Học sinh sử dụng Tiếng Anh để trao đổi, thảo luận và trình bày kiến thức Toán học.
  • Tư duy (Cognition): Phát triển kỹ năng tư duy logic, sáng tạo, phản biện và giải quyết vấn đề trong Toán học.
  • Văn hóa (Culture): Hình thành ý thức công dân toàn cầu, hiểu biết về văn hóa và môi trường học tập đa ngôn ngữ.

Chương trình Cambridge được lựa chọn làm cơ sở nội dung do tính quốc tế, hệ thống kiến thức rõ ràng và phù hợp với mục tiêu phát triển năng lực Toán học và ngoại ngữ. Chương trình Toán Cambridge gồm bốn mạch kiến thức: Số học, Đại số, Hình học và Đo lường, Thống kê và Xác suất. Trong đó, mạch Hình học và Đo lường lớp 6 bao gồm các chủ đề như hình học 2D và 3D, đối xứng, góc, diện tích và thể tích, các phép biến hình.

Ngoài ra, luận văn còn tham khảo các mô hình CLIL mềm, cứng và mô-đun, đồng thời phân tích các thách thức trong việc triển khai CLIL như yếu tố quản lý, hệ thống thi cử, năng lực giáo viên, khả năng học sinh và nguồn tài liệu hỗ trợ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp lý luận và thực tiễn:

  • Phương pháp nghiên cứu lý luận: Thu thập, tổng hợp và phân tích các tài liệu chuyên ngành về CLIL, chương trình Cambridge, và dạy học Toán bằng Tiếng Anh. Phương pháp này giúp xây dựng cơ sở lý thuyết vững chắc cho đề tài.

  • Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Điều tra thực trạng dạy và học Toán bằng Tiếng Anh tại trường THCS Archimedes Academy thông qua khảo sát 300 học sinh và 50 giáo viên. Sử dụng phiếu hỏi, phỏng vấn, dự giờ, quan sát và phân tích sản phẩm học tập.

  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Tổ chức dạy học thử nghiệm các bài học hình học lớp 6 theo chương trình Cambridge theo định hướng CLIL. Cỡ mẫu thực nghiệm gồm học sinh lớp 6 tại trường, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện. Thời gian thực nghiệm kéo dài trong một học kỳ.

  • Phân tích dữ liệu: Sử dụng thống kê mô tả để đánh giá mức độ yêu thích, khó khăn, hiệu quả học tập; so sánh kết quả kiểm tra trước và sau thực nghiệm; phân loại điểm số và đánh giá định tính qua quan sát, phỏng vấn.

Timeline nghiên cứu được thực hiện từ tháng 9/2022 đến tháng 6/2023, bao gồm các giai đoạn: thu thập tài liệu, khảo sát thực trạng, xây dựng bài giảng, thực nghiệm sư phạm, phân tích kết quả và hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ yêu thích và nhu cầu học Toán bằng Tiếng Anh: Kết quả khảo sát với 300 học sinh cho thấy 54% học sinh thích hoặc rất thích học Toán bằng Tiếng Anh, trong khi 16.67% không thích. Hơn 70% học sinh đánh giá việc học môn này là cần thiết hoặc rất cần thiết, với lý do chính là nâng cao vốn từ vựng chuyên ngành, tiếp cận chương trình quốc tế và chuẩn bị cho các kỳ thi Toán Tiếng Anh.

  2. Khó khăn của học sinh: 55% học sinh gặp khó khăn trong việc ghi nhớ và vận dụng từ vựng chuyên ngành, 40% gặp trở ngại về phát âm và ngữ pháp, 35% thiếu tài liệu học tập phù hợp. Ngoài ra, kỹ năng nghe hiểu còn hạn chế khiến học sinh mất nhiều thời gian dịch từ Tiếng Anh sang Tiếng Việt để hiểu bài.

  3. Khó khăn của giáo viên: 65% giáo viên không tự tin về phát âm và kỹ năng ngoại ngữ, 70% thiếu tài liệu giảng dạy phù hợp, 60% chưa được đào tạo bài bản về phương pháp CLIL. Chỉ 26% giáo viên đã từng áp dụng CLIL trong giảng dạy, trong khi 22% chưa biết đến phương pháp này.

  4. Hiệu quả thực nghiệm sư phạm: Qua hai lần kiểm tra đánh giá, điểm trung bình của học sinh tăng từ khoảng 6.5 lên 7.8, tỷ lệ học sinh đạt điểm trên 7 tăng từ 45% lên 68%. Biểu đồ phân loại kết quả kiểm tra cho thấy sự cải thiện rõ rệt về năng lực Toán học và khả năng sử dụng Tiếng Anh chuyên ngành.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những khó khăn là do học sinh phải tiếp thu đồng thời kiến thức Toán và ngôn ngữ mới, trong khi giáo viên chưa được đào tạo đầy đủ và thiếu tài liệu hỗ trợ. So với các nghiên cứu trong ngành giáo dục quốc tế, kết quả này tương đồng với thực trạng chung của các nước đang phát triển khi áp dụng CLIL.

Việc áp dụng chương trình Cambridge giúp chuẩn hóa nội dung kiến thức, đồng thời tạo điều kiện cho học sinh phát triển tư duy Toán học theo phương pháp quốc tế. Các hoạt động tương tác, trò chơi trí tuệ và tài liệu học tập được thiết kế theo hướng CLIL đã góp phần nâng cao sự hứng thú và hiệu quả học tập.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện sự thay đổi điểm số kiểm tra trước và sau thực nghiệm, bảng phân loại mức độ khó khăn của học sinh và giáo viên, cũng như sơ đồ tư duy minh họa mối quan hệ giữa các khái niệm Toán học và từ vựng Tiếng Anh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và phát triển tài liệu học tập theo định hướng CLIL: Thiết kế sổ tay từ vựng, sơ đồ tư duy, bản đồ khái niệm song ngữ để hỗ trợ học sinh tự học và ôn tập. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do các nhà xuất bản giáo dục phối hợp với chuyên gia Toán và ngoại ngữ thực hiện.

  2. Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn cho giáo viên: Nâng cao năng lực giảng dạy CLIL, kỹ năng phát âm và sử dụng tài liệu giảng dạy. Khuyến khích giáo viên tham gia các khóa học trong và ngoài nước, tổ chức định kỳ hàng năm bởi Sở Giáo dục và Đào tạo.

  3. Tăng cường các hoạt động tương tác, trò chơi trí tuệ trong lớp học: Áp dụng các phương pháp như sáu chiếc mũ tư duy, đóng vai, trò chơi “Quả cầu may mắn” để kích thích tư duy và giao tiếp Tiếng Anh. Giáo viên chủ động xây dựng kế hoạch bài học theo từng chủ đề, áp dụng ngay trong năm học.

  4. Phối hợp chặt chẽ giữa giáo viên bộ môn Toán và giáo viên ngoại ngữ: Tạo bước đệm về từ vựng và ngữ pháp chuyên ngành cho học sinh trước khi vào tiết học Toán Tiếng Anh. Nhà trường cần xây dựng kế hoạch phối hợp và tổ chức các buổi sinh hoạt chuyên môn chung.

  5. Xây dựng chính sách hỗ trợ và khuyến khích học sinh học Toán bằng Tiếng Anh: Tổ chức các cuộc thi, câu lạc bộ Toán Tiếng Anh để tạo môi trường thực hành và nâng cao động lực học tập. Thời gian triển khai từ đầu năm học, do nhà trường và các tổ chức giáo dục phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Toán và giáo viên ngoại ngữ THCS: Nghiên cứu giúp hiểu rõ phương pháp CLIL, cách thiết kế bài giảng tích hợp nội dung và ngôn ngữ, từ đó nâng cao hiệu quả giảng dạy Toán bằng Tiếng Anh.

  2. Nhà quản lý giáo dục và cán bộ chuyên môn: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo và hỗ trợ giáo viên trong việc triển khai dạy học theo định hướng CLIL.

  3. Sinh viên ngành Sư phạm Toán và Sư phạm Tiếng Anh: Là tài liệu tham khảo quý giá để hiểu về phương pháp dạy học tích hợp, chuẩn bị kỹ năng sư phạm và ngoại ngữ chuyên ngành.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục và phát triển chương trình: Tham khảo kết quả thực nghiệm và đề xuất nhằm phát triển các mô hình dạy học tích hợp phù hợp với bối cảnh Việt Nam và quốc tế.

Câu hỏi thường gặp

  1. CLIL là gì và tại sao nên áp dụng trong dạy Toán bằng Tiếng Anh?
    CLIL là phương pháp dạy học tích hợp nội dung và ngôn ngữ, giúp học sinh vừa học kiến thức Toán vừa phát triển kỹ năng ngoại ngữ. Áp dụng CLIL giúp tăng cường khả năng giao tiếp học thuật và nâng cao hiệu quả học tập.

  2. Chương trình Cambridge có điểm gì nổi bật so với chương trình Toán phổ thông Việt Nam?
    Chương trình Cambridge có cấu trúc rõ ràng, tập trung phát triển tư duy Toán học và kỹ năng giải quyết vấn đề, đồng thời sử dụng Tiếng Anh làm ngôn ngữ giảng dạy, phù hợp với xu hướng giáo dục quốc tế.

  3. Khó khăn lớn nhất khi dạy Toán bằng Tiếng Anh là gì?
    Khó khăn chính là học sinh phải tiếp thu đồng thời kiến thức Toán và ngôn ngữ mới, trong khi giáo viên chưa được đào tạo đầy đủ và thiếu tài liệu hỗ trợ phù hợp.

  4. Làm thế nào để khắc phục khó khăn về từ vựng chuyên ngành cho học sinh?
    Sử dụng các tài liệu hỗ trợ như sổ tay từ vựng, sơ đồ tư duy, bản đồ khái niệm song ngữ; tổ chức các hoạt động tương tác, trò chơi trí tuệ giúp học sinh ghi nhớ và vận dụng từ vựng hiệu quả.

  5. Phương pháp đánh giá hiệu quả dạy học theo CLIL như thế nào?
    Đánh giá kết hợp cả kiến thức Toán và kỹ năng ngoại ngữ qua các bài kiểm tra định kỳ, quan sát quá trình học tập, phỏng vấn và đánh giá định tính nhằm điều chỉnh phương pháp giảng dạy phù hợp.

Kết luận

  • Việc dạy học Toán bằng Tiếng Anh theo định hướng CLIL dựa trên chương trình Cambridge giúp nâng cao đồng thời kiến thức Toán học và kỹ năng ngoại ngữ cho học sinh lớp 6.
  • Thực trạng dạy học hiện nay còn nhiều khó khăn về tài liệu, năng lực giáo viên và khả năng tiếp thu của học sinh, nhưng nhu cầu học Toán Tiếng Anh là rất lớn.
  • Thực nghiệm sư phạm cho thấy phương pháp CLIL và chương trình Cambridge phù hợp, giúp cải thiện kết quả học tập và tăng sự hứng thú của học sinh.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực như xây dựng tài liệu, đào tạo giáo viên, tổ chức hoạt động tương tác và phối hợp liên môn để nâng cao hiệu quả dạy học.
  • Khuyến nghị các nhà quản lý, giáo viên, sinh viên và nhà nghiên cứu tham khảo để phát triển và áp dụng rộng rãi mô hình dạy học tích hợp này trong giáo dục phổ thông.

Hành động tiếp theo: Các trường THCS nên triển khai đào tạo giáo viên về CLIL, xây dựng tài liệu phù hợp và tổ chức thực nghiệm mở rộng nhằm nâng cao chất lượng dạy học Toán bằng Tiếng Anh, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho tương lai.