Luận Án Tiến Sĩ: Nghiên Cứu Phát Ngôn Có Vị Từ Ba Diễn Tố Trong Tiếng Việt

• Tác giả: Đỗ Thị Hiên
• Người hướng dẫn: PGS.TS Trần Kim Phượng
• Trường học: Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
• Chuyên ngành: Ngôn ngữ học
• Đề tài: Phát Ngôn Có Vị Từ Ba Diễn Tố Trong Tiếng Việt - Phân Tích Chuyên Sâu
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2017
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• MỞ ĐẦU
• 0.1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
• 0.2. PHẠM VI, ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
• 0.3. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
• 0.4. ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN ÁN
• 0.5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 0.6. BỐ CỤC CỦA LUẬN ÁN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÍ LUẬN
• 1.1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
• 1.2. Lịch sử nghiên cứu câu trên ba bình diện
• 1.3. CÂU VÀ PHÁT NGÔN
• 1.4. LÍ THUYẾT BA BÌNH DIỆN NGHIÊN CỨU CÂU
• 1.4.1. Bình diện kết học (ngữ pháp)
• 1.4.2. Bình diện nghĩa học (ngữ nghĩa)
• 1.4.3. Bình diện dụng học (ngữ dụng)
• 1.4.4. Mối quan hệ giữa ba bình diện ngữ nghĩa - ngữ pháp - ngữ dụng
• 2. CHƯƠNG 2: KHÁI QUÁT VỀ VỊ TỪ BA DIỄN TỐ VÀ PHÁT NGÔN CÓ VỊ TỪ BA DIỄN TỐ TRONG TIẾNG VIỆT
• 2.1. KHÁI QUÁT VỀ VỊ TỪ BA DIỄN TỐ
• 2.1.1. Xác lập khái niệm vị từ ba diễn tố
• 2.1.2. Đặc trưng của vị từ ba diễn tố
• 2.1.3. Phân loại vị từ ba diễn tố
• 2.1.4. Các thủ pháp xác định diễn tố của vị từ ba diễn tố
• 2.2. KHÁI QUÁT VỀ PHÁT NGÔN CÓ VỊ TỪ BA DIỄN TỐ
• 2.2.1. Xác lập khái niệm phát ngôn có vị từ ba diễn tố
• 2.2.2. Cấu trúc cú pháp cơ sở của phát ngôn có vị từ ba diễn tố
• 2.2.3. Cấu trúc ngữ nghĩa cơ sở
• 3. CHƯƠNG 3: CÁC THÀNH TỐ TRONG CẤU TRÚC NGHĨA MIÊU TẢ CỦA PHÁT NGÔN CÓ VỊ TỪ BA DIỄN TỐ TRONG TIẾNG VIỆT
• 3.1. VỊ TỪ TRUNG TÂM (PREDICATE)
• 3.2. Sự chế định của vị từ đối với các diễn tố
• 3.2.1. Diễn tố thứ nhất
• 3.2.2. Diễn tố thứ hai
• 3.2.3. Diễn tố thứ ba
• 3.3. Mối tương quan giữa các diễn tố
• 3.4. Đặc điểm ngữ pháp
• 3.5. Đặc điểm ngữ nghĩa
• 4. CHƯƠNG 4: SỰ HIỆN THỰC HÓA CẤU TRÚC NGỮ PHÁP VÀ NGỮ NGHĨA CỦA VỊ TỪ BA DIỄN TỐ TRONG PHÁT NGÔN TIẾNG VIỆT
• 4.1. KHẢ NĂNG HIỆN DIỆN CỦA CÁC YẾU TỐ CẤU TRÚC NGHĨA TRONG PHÁT NGÔN
• 4.1.1. Khả năng hiện diện đầy đủ
• 4.1.2. Khả năng hiện diện không đầy đủ
• 4.2. KHẢ NĂNG HIỆN THỰC HÓA TRONG VAI TRÒ CÁC CHỨC VỤ CÚ PHÁP CỦA CÁC YẾU TỐ CẤU TRÚC TRONG PHÁT NGÔN
• 4.2.1. Khả năng hiện thực hóa trong vai trò các chức vụ cú pháp của chủ tố
• 4.2.2. Khả năng hiện thực hóa trong vai trò các chức vụ cú pháp của các diễn tố
• 4.2.3. Khả năng hiện thực hóa trong vai trò các chức vụ cú pháp của vị từ trung tâm
• 4.3. KHẢ NĂNG HIỆN THỰC HÓA THEO TRẬT TỰ SẮP XẾP CỦA CÁC DIỄN TỐ NHÌN TỪ GÓC ĐỘ NGỮ PHÁP HỌC TRI NHẬN
• 4.3.1. Một số vấn đề của Ngữ pháp học tri nhận
• 4.3.2. Trật tự của các diễn tố
• 4.3.3. Biến đổi về đặc trưng
• 4.3.4. Biến đổi về số lượng diễn tố
• CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Luận Án Tiến Sĩ Phát Ngôn Có Vị Từ Ba Diễn Tố Trong Tiếng Việt

Luận án tiến sĩ này tập trung vào việc nghiên cứu phát ngôn có vị từ ba diễn tố trong tiếng Việt, với mục tiêu phân tích chuyên sâu cấu trúc ngữ pháp, ngữ nghĩa và ngữ dụng của chúng. Luận án đặt nền tảng trên lý thuyết ba bình diện của ngôn ngữ học, bao gồm ngữ pháp, ngữ nghĩa và ngữ dụng, nhằm khám phá sự tương tác giữa các yếu tố này trong cấu trúc câu. Đây là một công trình nghiên cứu độc lập, sử dụng các ngữ liệu xác thực và chưa từng được công bố trước đây.

1.1. Phạm Vi và Đối Tượng Nghiên Cứu

Đối tượng chính của luận án là phát ngôn có vị từ ba diễn tố trong tiếng Việt. Phát ngôn được xác định là đơn vị hiện thực của câu trong giao tiếp, khác biệt với câu trừu tượng. Nguồn ngữ liệu được thu thập từ các tác phẩm văn chương, báo chí, lời bài hát và internet, nhằm đảm bảo tính đa dạng và chân thực. Luận án tập trung vào cấu trúc ngữ nghĩa của phát ngôn, từ đó soi chiếu sang các cấu trúc ngữ pháp và thông tin để hiểu rõ mối quan hệ giữa các bình diện nghiên cứu.

1.2. Mục Đích và Nhiệm Vụ Nghiên Cứu

Mục đích của luận án là nghiên cứu toàn diện phát ngôn có vị từ ba diễn tố, làm sáng tỏ đặc trưng của chúng trên cả ba bình diện: ngữ pháp, ngữ nghĩa và ngữ dụng. Nhiệm vụ chính bao gồm làm rõ các khái niệm liên quan, thống kê và phân loại phát ngôn, phân tích đặc điểm ngữ pháp và ngữ nghĩa của vị từ ba diễn tố, cũng như khả năng hiện thực hóa cấu trúc ngữ nghĩa trong phát ngôn. Luận án cũng nhằm cung cấp cơ sở lý thuyết cho việc nghiên cứu các nhóm vị từ khác trong tiếng Việt.

II. Phương Pháp Nghiên Cứu

Luận án sử dụng các phương pháp nghiên cứu chính bao gồm phân tích ngữ cảnh, miêu tả và phân tích cú pháp, kết hợp với các thủ pháp so sánh và thống kê. Phương pháp phân tích ngữ cảnh giúp xác định cấu trúc vị từ - tham thể và vai trò của các diễn tố trong phát ngôn. Phương pháp miêu tả được áp dụng để phân tích đặc tính ngôn ngữ, trong khi phương pháp phân tích cú pháp giúp giải mã cấu trúc hình thức của phát ngôn. Các thủ pháp so sánh và thống kê được sử dụng để nhận diện và phân loại các kiểu cấu trúc phát ngôn.

2.1. Phân Tích Ngữ Cảnh

Phương pháp phân tích ngữ cảnh được áp dụng để xác định cấu trúc vị từ - tham thể của vị từ ba diễn tố. Ngữ cảnh của phát ngôn và ngữ cảnh tình huống đóng vai trò quan trọng trong việc làm rõ nghĩa của các yếu tố ngôn ngữ. Phương pháp này cũng giúp xác định cấu trúc thông tin của phát ngôn, phân biệt giữa thông tin cũ và mới trong giao tiếp.

2.2. Phương Pháp Miêu Tả

Phương pháp miêu tả bao gồm các thủ pháp như phân tích ngữ trị, thay thế, cải biến và phân tích vị từ - tham thể. Những thủ pháp này giúp xác định số lượng diễn tố mà một vị từ có thể chi phối, cũng như vai trò và nghĩa của các diễn tố trong phát ngôn. Phương pháp này đóng vai trò quan trọng trong việc phân tích cấu trúc nghĩa miêu tả của vị từ ba diễn tố.

III. Đóng Góp Của Luận Án

Luận án đóng góp quan trọng cả về mặt lý luận và thực tiễn. Về mặt lý luận, nó khẳng định và làm phong phú thêm quan niệm về ba bình diện của ngôn ngữ, đồng thời giải thích những hạn chế của ngữ pháp truyền thống. Luận án cũng xác định cách thức nhận diện các kiểu cấu trúc ngữ pháp, ngữ nghĩa và thông tin trong phát ngôn. Về mặt thực tiễn, nghiên cứu này cung cấp cái nhìn sâu sắc về vị từ ba diễn tố và phát ngôn có vị từ ba diễn tố, hỗ trợ việc giảng dạy và nghiên cứu tiếng Việt.

3.1. Đóng Góp Lý Luận

Luận án góp phần làm sáng tỏ mối quan hệ giữa ba bình diện nghiên cứu câu: ngữ pháp, ngữ nghĩa và ngữ dụng. Nó cũng khẳng định sự tồn tại đa dạng của các kiểu cấu trúc trong phát ngôn, từ đó làm rõ vai trò của phát ngôn có vị từ ba diễn tố trong giao tiếp.

3.2. Đóng Góp Thực Tiễn

Nghiên cứu này cung cấp tư liệu và kết quả hữu ích cho việc giảng dạy và nghiên cứu tiếng Việt, đặc biệt là trong việc phân tích ngữ nghĩa của vị từ ba diễn tố. Nó cũng hỗ trợ việc biên soạn từ điển và sách dạy tiếng Việt cho người Việt và người nước ngoài.