Luận án về ẩn dụ ý niệm màu sắc trong tiếng Việt

• Tác giả: Nguyễn Thị Liên
• Người hướng dẫn: TS. Trương Thị Nhàn
• Trường học: Đại học Huế
• Chuyên ngành: Ngôn ngữ học
• Đề tài: Ẩn Dụ Ý Niệm Màu Sắc Trong Tiếng Việt
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2022
• Địa điểm: Huế

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• MỤC LỤC
• BẢNG QUY ƯỚC CÁCH VIẾT TẮT DÙNG TRONG LUẬN ÁN
• DANH MỤC BẢNG
• DANH MỤC BIỂU ĐỒ
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT CỦA ĐỀ TÀI
• 1.1. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
• 1.1.1. Tổng quan nghiên cứu về “màu sắc” trong ngôn ngữ
• 1.1.2. Trên thế giới
• 1.1.3. Tổng quan nghiên cứu về ẩn dụ ý niệm màu sắc
• 1.1.4. Trên thế giới
• 1.2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU
• 1.2.1. Một số khái niệm liên quan đến ẩn dụ ý niệm
• 1.2.2. Không gian tinh thần (mental space) và mô hình tri nhận (cognitive models)
• 1.2.3. Tính nghiệm thân (embodiment)
• 1.2.4. Lược đồ hình ảnh (image schema)
• 1.2.5. Lý thuyết ẩn dụ ý niệm
• 1.2.6. Khái niệm về ẩn dụ ý niệm
• 1.2.7. Cấu trúc của ẩn dụ ý niệm
• 1.2.8. Phân loại ẩn dụ ý niệm
• 1.2.9. Một số vấn đề lý luận liên quan đến “màu sắc” và ADYN màu sắc trong ngôn ngữ
• 1.2.9.1. Khái niệm “màu sắc” và phạm trù màu sắc trong ngôn ngữ
• 1.2.9.2. Khái niệm ẩn dụ ý niệm màu sắc
• 1.2.9.3. Những thuộc tính của màu sắc trong mô hình tri nhận nguồn
• 2. MÔ HÌNH CẤU TRÚC ẨN DỤ Ý NIỆM MÀU SẮC TRONG TIẾNG VIỆT
• 2.1. SỰ CHỌN LỌC THUỘC TÍNH ĐIỂN DẠNG CỦA MÀU SẮC TRONG Ý NIỆM NGUỒN - ĐÍCH
• 2.1.1. Nhóm từ đơn tiết định danh màu
• 2.1.2. Nhóm từ đơn tiết chỉ hoạt động của con người với màu sắc
• 2.1.3. Nhóm từ đa tiết biểu đạt màu, dạng thể liên quan đến màu sắc
• 2.1.4. Quan hệ tương ứng về thuộc tính giữa mô hình tri nhận nguồn và mô hình tri nhận đích với ý niệm màu sắc
• 3. THIẾT LẬP SỰ ÁNH XẠ CỦA MÔ HÌNH TRI NHẬN ẨN DỤ Ý NIỆM MÀU SẮC TRONG TIẾNG VIỆT
• 3.1. Sự ánh xạ của mô hình tri nhận ẩn dụ ý niệm con người
• 3.2. Sự ánh xạ thuộc tính sắc độ của miền nguồn màu sắc sang miền đích đối tượng thuộc miền ý niệm con người
• 3.3. Sự ánh xạ thuộc tính độ sáng của miền nguồn màu sắc sang miền đích con người
• 3.4. Sự ánh xạ thuộc tính tính nhiệt của miền nguồn màu sắc sang miền đích đặc điểm, tính chất của miền đích con người
• 3.5. Sự ánh xạ thuộc tính độ sáng của màu sắc sang miền đích hoạt động xã hội của con người
• 3.6. Sự ánh xạ của mô hình tri nhận ẩn dụ ý niệm màu sắc về đời sống xã hội và hiện tượng tự nhiên trong tiếng Việt
• 3.7. Sự ánh xạ thuộc tính độ sáng của miền nguồn màu sắc sang miền đích đối tượng thuộc miền ý niệm đời sống xã hội
• 3.8. Sự ánh xạ thuộc tính độ sáng, giá trị tri nhận của miền nguồn màu sắc sang miền đích tự nhiên
• 4. CHƯƠNG 4: ẨN DỤ Ý NIỆM MÀU SẮC VỀ ĐỜI SỐNG XÃ HỘI, HIỆN TƯỢNG TỰ NHIÊN TRONG TIẾNG VIỆT
• 4.1. MÔ HÌNH TRI NHẬN CỦA ẨN DỤ Ý NIỆM MÀU SẮC VỀ ĐỜI SỐNG XÃ HỘI VÀ HIỆN TƯỢNG TỰ NHIÊN TRONG TIẾNG VIỆT
• 4.1.1. Sự ánh xạ từ miền nguồn màu sắc đến miền đích đời sống xã hội
• 4.1.2. Ẩn dụ ý niệm màu sắc về lĩnh vực Kinh tế
• 4.1.3. Ẩn dụ ý niệm màu sắc về lĩnh vực Giáo dục
• 4.1.4. Ẩn dụ ý niệm màu sắc về lĩnh vực Chính trị - xã hội
• 4.1.5. Ẩn dụ ý niệm màu sắc về khái niệm trừu tượng thuộc đời sống tinh thần, xã hội
• 4.1.6. Sự ánh xạ từ miền nguồn màu sắc đến miền đích hiện tượng tự nhiên
• 4.1.7. Ẩn dụ ý niệm THỜI GIAN LÀ MÀU SẮC
• 4.1.8. Ẩn dụ ý niệm SỰ VẬT LÀ MÀU SẮC
• DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Giới thiệu về ẩn dụ màu sắc trong tiếng Việt

Nghiên cứu ẩn dụ màu sắc trong tiếng Việt là một lĩnh vực quan trọng trong ngôn ngữ học tri nhận. Ẩn dụ màu sắc không chỉ phản ánh cách mà người Việt cảm nhận và diễn đạt thế giới xung quanh mà còn thể hiện những giá trị văn hóa sâu sắc. Màu sắc được sử dụng như một công cụ để biểu đạt các khái niệm trừu tượng, từ đó hình thành nên những biểu tượng màu sắc đặc trưng trong ngôn ngữ. Việc nghiên cứu này giúp làm sáng tỏ mối liên hệ giữa màu sắc và các khía cạnh khác nhau của đời sống xã hội, từ cảm xúc đến tư duy. Theo đó, nghiên cứu ngôn ngữ không chỉ dừng lại ở việc phân tích từ vựng mà còn mở rộng ra các khía cạnh văn hóa và tâm lý của người Việt.

1.1. Lý do chọn đề tài

Lý do chọn đề tài này xuất phát từ sự thiếu hụt các nghiên cứu hệ thống về ẩn dụ ý niệm màu sắc trong tiếng Việt. Mặc dù đã có nhiều công trình nghiên cứu về màu sắc trong ngôn ngữ, nhưng chưa có nghiên cứu nào đi sâu vào việc phân tích nghệ thuật ngôn từ và nghĩa bóng của màu sắc trong tiếng Việt. Việc tìm hiểu từ vựng màu sắc không chỉ giúp hiểu rõ hơn về ngôn ngữ mà còn mở ra những góc nhìn mới về văn hóa và tư duy của người Việt. Nghiên cứu này sẽ cung cấp những luận điểm khoa học thú vị về cách mà màu sắc được sử dụng trong ngôn ngữ hàng ngày và trong văn học.

II. Cơ sở lý thuyết của nghiên cứu

Cơ sở lý thuyết của nghiên cứu ẩn dụ màu sắc trong tiếng Việt dựa trên lý thuyết ngôn ngữ học tri nhận. Theo lý thuyết này, màu sắc không chỉ là một thuộc tính vật lý mà còn là một phần của không gian tinh thần mà con người sử dụng để hiểu và diễn đạt thế giới. Mô hình tri nhận cho thấy rằng màu sắc có thể ánh xạ từ miền nguồn đến miền đích, giúp con người hình thành các khái niệm phức tạp. Việc phân tích cảm xúc và tâm lý thông qua màu sắc cho thấy sự phong phú trong cách mà người Việt sử dụng ngôn ngữ để diễn đạt những trải nghiệm và cảm xúc của mình.

2.1. Khái niệm về ẩn dụ ý niệm

Khái niệm về ẩn dụ ý niệm được hiểu là cách mà con người sử dụng các hình ảnh cụ thể để diễn đạt các khái niệm trừu tượng. Trong tiếng Việt, màu sắc thường được sử dụng để biểu đạt các trạng thái cảm xúc, tâm lý và các khía cạnh xã hội. Ví dụ, màu đỏ thường liên quan đến tình yêu và hạnh phúc, trong khi màu đen có thể biểu thị cho buồn bã và tuyệt vọng. Sự ánh xạ này không chỉ thể hiện trong ngôn ngữ mà còn trong văn hóa và nghệ thuật, cho thấy sự kết nối sâu sắc giữa màu sắc và các giá trị văn hóa của người Việt.

III. Phân tích mô hình cấu trúc ẩn dụ màu sắc

Mô hình cấu trúc ẩn dụ màu sắc trong tiếng Việt được xây dựng dựa trên các thuộc tính điển hình của màu sắc và cách mà chúng ánh xạ đến các miền đích khác nhau. Phân tích ngữ nghĩa cho thấy rằng mỗi màu sắc không chỉ mang một ý nghĩa đơn giản mà còn có thể biểu đạt nhiều khía cạnh khác nhau của cuộc sống. Ví dụ, màu xanh lá cây không chỉ biểu thị cho sự sống mà còn có thể liên quan đến sự phát triển và hy vọng. Việc phân tích này giúp làm rõ hơn về cách mà người Việt sử dụng màu sắc để diễn đạt các khái niệm phức tạp trong ngôn ngữ.

3.1. Sự ánh xạ thuộc tính màu sắc

Sự ánh xạ thuộc tính màu sắc từ miền nguồn đến miền đích là một phần quan trọng trong nghiên cứu này. Các thuộc tính như độ sáng, sắc độ và tính nhiệt của màu sắc được sử dụng để mô tả các đặc điểm của con người và xã hội. Ví dụ, màu vàng có thể được sử dụng để mô tả tuổi già và sự khôn ngoan, trong khi màu hồng thường liên quan đến tuổi trẻ và sự tươi mới. Phân tích này không chỉ giúp hiểu rõ hơn về ngôn ngữ mà còn mở ra những góc nhìn mới về văn hóa và tâm lý của người Việt.

IV. Ứng dụng thực tiễn của nghiên cứu

Nghiên cứu ẩn dụ màu sắc trong tiếng Việt không chỉ có giá trị lý thuyết mà còn có nhiều ứng dụng thực tiễn. Việc hiểu rõ về cách mà màu sắc được sử dụng trong ngôn ngữ có thể giúp cải thiện việc giảng dạy ngôn ngữ và văn hóa Việt Nam. Giá trị tri nhận của màu sắc có thể được áp dụng trong các lĩnh vực như giáo dục, truyền thông và nghệ thuật. Bằng cách sử dụng màu sắc một cách hiệu quả, người ta có thể truyền đạt thông điệp một cách sâu sắc và ý nghĩa hơn.

4.1. Giá trị trong giảng dạy ngôn ngữ

Giá trị của nghiên cứu này trong giảng dạy ngôn ngữ là rất lớn. Việc tích hợp các khái niệm về ẩn dụ màu sắc vào chương trình giảng dạy có thể giúp sinh viên hiểu rõ hơn về cách mà ngôn ngữ phản ánh văn hóa và tư duy của người Việt. Điều này không chỉ giúp sinh viên phát triển kỹ năng ngôn ngữ mà còn nâng cao khả năng tư duy phản biện và sáng tạo trong việc sử dụng ngôn ngữ.