I. Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý luận
Luận án tiến sĩ này tập trung vào việc phân tích và đối chiếu giới từ chỉ không gian trong tiếng Đức và tiếng Việt, đặc biệt là hai giới từ 'auf' và 'in'. Nghiên cứu này không chỉ giúp làm rõ các đặc điểm ngữ nghĩa của giới từ mà còn chỉ ra những khác biệt và tương đồng trong cách sử dụng giữa hai ngôn ngữ. Các nghiên cứu trước đây đã chỉ ra rằng ngôn ngữ học tri nhận đóng vai trò quan trọng trong việc hiểu biết về không gian. Theo đó, việc định vị không gian trong ngôn ngữ không chỉ là vấn đề ngữ nghĩa mà còn liên quan đến văn hóa và tư duy của người sử dụng. Luận án sẽ tổng hợp các lý thuyết về không gian trong ngôn ngữ học tri nhận, từ đó xây dựng cơ sở lý luận cho việc phân tích các giới từ trong tiếng Đức và tiếng Việt.
1.1. Những nghiên cứu nói chung trên thế giới về giới từ định vị không gian
Nghiên cứu về giới từ chỉ không gian đã được thực hiện rộng rãi trên thế giới. Các tác giả như Fillmore và Talmy đã chỉ ra rằng giới từ không chỉ mang ý nghĩa ngữ nghĩa mà còn phản ánh cách mà người sử dụng nhận thức về không gian. Sự khác biệt trong cách sử dụng giới từ giữa các ngôn ngữ có thể dẫn đến những hiểu lầm trong giao tiếp. Do đó, việc nghiên cứu và đối chiếu các giới từ này là cần thiết để nâng cao hiệu quả giao tiếp giữa các nền văn hóa khác nhau.
1.2. Một số lý thuyết về không gian trong ngôn ngữ học tri nhận
Lý thuyết về không gian trong ngôn ngữ học tri nhận nhấn mạnh rằng không gian không chỉ là một khái niệm vật lý mà còn là một khái niệm tâm lý. Các mô hình tri nhận cho thấy rằng cách mà con người định vị không gian có thể khác nhau tùy thuộc vào ngôn ngữ và văn hóa. Điều này có nghĩa là việc sử dụng giới từ trong tiếng Đức và tiếng Việt có thể phản ánh những cách nhìn nhận khác nhau về không gian. Luận án sẽ phân tích các mô hình này để làm rõ hơn về cách mà người Đức và người Việt sử dụng giới từ chỉ không gian.
II. Đặc điểm ngữ nghĩa các giới từ chỉ không gian auf in trong tiếng Đức đối chiếu với tiếng Việt
Chương này sẽ đi sâu vào việc phân tích ngữ nghĩa của hai giới từ 'auf' và 'in' trong tiếng Đức và đối chiếu với 'trên' và 'trong' trong tiếng Việt. Giới từ 'auf' thường được sử dụng để chỉ vị trí trên bề mặt, trong khi 'in' chỉ vị trí bên trong một không gian nào đó. Sự khác biệt này không chỉ nằm ở ngữ nghĩa mà còn ở cách mà người sử dụng ngôn ngữ cảm nhận về không gian. Việc phân tích này sẽ giúp làm rõ hơn về cách mà các giới từ này được sử dụng trong các ngữ cảnh khác nhau, từ đó chỉ ra những điểm tương đồng và khác biệt trong cách nhận thức không gian giữa hai ngôn ngữ.
2.1. Đặc điểm ngữ nghĩa giới từ định vị không gian auf
Giới từ 'auf' trong tiếng Đức thường được sử dụng để chỉ vị trí trên bề mặt của một vật thể. Ví dụ, câu 'Das Buch liegt auf dem Tisch' (Cuốn sách nằm trên bàn) cho thấy rõ ràng cách mà giới từ này được sử dụng để chỉ vị trí. Trong khi đó, trong tiếng Việt, 'trên' cũng mang ý nghĩa tương tự. Tuy nhiên, sự khác biệt có thể xuất hiện trong các ngữ cảnh cụ thể, nơi mà người Đức có thể sử dụng 'auf' trong những tình huống mà người Việt lại chọn 'trên'. Điều này cho thấy rằng việc hiểu rõ ngữ nghĩa của giới từ là rất quan trọng trong việc giao tiếp hiệu quả.
2.2. Đặc điểm ngữ nghĩa giới từ tri nhận không gian in
Giới từ 'in' trong tiếng Đức được sử dụng để chỉ vị trí bên trong một không gian nào đó, như trong câu 'Die Katze ist in der Box' (Con mèo ở trong hộp). Tương tự, 'trong' trong tiếng Việt cũng mang ý nghĩa tương tự. Tuy nhiên, sự khác biệt có thể xuất hiện khi người sử dụng ngôn ngữ diễn đạt các khái niệm phức tạp hơn về không gian. Việc phân tích ngữ nghĩa của 'in' và 'trong' sẽ giúp làm rõ hơn về cách mà người Đức và người Việt nhận thức không gian bên trong, từ đó chỉ ra những điểm tương đồng và khác biệt trong cách sử dụng.
III. Đối chiếu cơ sở tri nhận không gian của giới từ auf in trong tiếng Đức với tiếng Việt
Chương này sẽ tập trung vào việc đối chiếu cơ sở tri nhận không gian của giới từ 'auf/in' trong tiếng Đức với 'trên/trong' trong tiếng Việt. Sự đa dạng trong tri nhận không gian có thể dẫn đến những khác biệt trong cách sử dụng giới từ giữa hai ngôn ngữ. Việc phân tích này sẽ giúp làm rõ hơn về cách mà người Đức và người Việt định vị không gian, từ đó chỉ ra những điểm tương đồng và khác biệt trong cách mà họ cảm nhận về không gian.
3.1. Sự đa dạng của tri nhận
Tri nhận không gian là một khái niệm phức tạp, bao gồm nhiều yếu tố như vị trí, hướng và các trục định vị không gian. Sự đa dạng trong tri nhận không gian có thể dẫn đến những khác biệt trong cách mà người sử dụng ngôn ngữ diễn đạt các khái niệm không gian. Việc phân tích sự đa dạng này sẽ giúp làm rõ hơn về cách mà người Đức và người Việt sử dụng giới từ chỉ không gian, từ đó chỉ ra những điểm tương đồng và khác biệt trong cách nhận thức không gian.
3.2. Sự giống nhau và khác nhau giữa giới từ auf in trong tiếng Đức với trên trong trong tiếng Việt
Sự giống nhau và khác nhau giữa giới từ 'auf/in' trong tiếng Đức và 'trên/trong' trong tiếng Việt có thể được phân tích từ nhiều góc độ khác nhau. Trong khi cả hai cặp giới từ này đều chỉ vị trí không gian, cách mà chúng được sử dụng trong các ngữ cảnh cụ thể có thể khác nhau. Việc phân tích này sẽ giúp làm rõ hơn về cách mà người Đức và người Việt nhận thức không gian, từ đó chỉ ra những điểm tương đồng và khác biệt trong cách sử dụng.
IV. Khảo sát thực tiễn sử dụng các giới từ auf và in trong tác phẩm Đo thế giới với bản dịch tiếng Việt
Chương này sẽ tiến hành khảo sát thực tiễn việc sử dụng các giới từ 'auf' và 'in' trong tác phẩm 'Die Vermessung der Welt' (Đo thế giới) của Daniel Kehlmann và bản dịch tiếng Việt của Lê Quang. Việc phân tích này sẽ giúp làm rõ hơn về cách mà các giới từ này được sử dụng trong các ngữ cảnh cụ thể, từ đó chỉ ra những điểm tương đồng và khác biệt trong cách sử dụng giữa hai ngôn ngữ.
4.1. Nghiên cứu thực tiễn
Nghiên cứu thực tiễn sẽ được thực hiện thông qua việc phân tích các giới từ chỉ không gian trong tác phẩm 'Đo thế giới'. Việc khảo sát này sẽ giúp làm rõ hơn về cách mà các giới từ này được sử dụng trong các ngữ cảnh cụ thể, từ đó chỉ ra những điểm tương đồng và khác biệt trong cách sử dụng giữa tiếng Đức và tiếng Việt.
4.2. Ảnh hưởng của khái niệm hình thái tiêu chuẩn
Khái niệm 'hình thái tiêu chuẩn' có thể ảnh hưởng đến cách mà người sử dụng ngôn ngữ diễn đạt các khái niệm không gian. Việc phân tích ảnh hưởng này sẽ giúp làm rõ hơn về cách mà các giới từ được sử dụng trong các ngữ cảnh cụ thể, từ đó chỉ ra những điểm tương đồng và khác biệt trong cách sử dụng giữa tiếng Đức và tiếng Việt.
