Pháp Luật Về Kiểm Soát Kinh Tế Ngầm Trong Hoạt Động Kinh Doanh Hợp Pháp Tại Việt Nam

Tại Việt Nam, kinh tế ngầm thường được hiểu là các hoạt động sản xuất, kinh doanh hàng hóa và dịch vụ nhỏ lẻ, chưa được đăng ký, khai báo thuế hoặc trốn tránh sự kiểm soát của cơ quan quản lý nhà nước. Điều này bao gồm cả các hoạt động kinh doanh hợp pháp như bán hàng rong, tiểu thủ công nghiệp, và các hoạt động phi chính thức trong lĩnh vực nông nghiệp, xây dựng, dịch vụ. Theo ILO, khu vực phi chính quy là các đơn vị có quy mô nhỏ, sản xuất và phân phối hàng hóa và dịch vụ do người lao động tự do, người lao động trong gia đình và một số ít người lao động khác đảm nhận.

Kinh tế ngầm có cả tác động tích cực và tiêu cực đến tăng trưởng kinh tế. Một mặt, nó tạo công ăn việc làm, cung cấp hàng hóa và dịch vụ giá rẻ, và thúc đẩy sự phát triển của khu vực tư nhân. Mặt khác, nó gây thất thu ngân sách, tạo môi trường cạnh tranh không lành mạnh, và làm suy yếu hệ thống tài chính. Sự phát triển của kinh tế ngầm là thước đo vô hình của trình độ quản lý Nhà nước. Kiểm soát và hạn chế kinh tế ngầm luôn là một bài toán khó.

Các loại hình kinh tế ngầm phổ biến ở Việt Nam bao gồm: gian lận thuế, trốn thuế, kinh doanh hàng giả, hàng nhái, buôn lậu, hoạt động tín dụng đen, và các hoạt động rửa tiền. Ngoài ra, còn có các hoạt động kinh tế hợp pháp nhưng không được báo cáo đầy đủ, ví dụ như thu nhập từ cho thuê nhà, bán hàng online, hoặc làm thêm giờ. Kinh tế ngầm bao gồm các hoạt động kinh tế không được đăng ký dựa trên nền tảng các hoạt động tạo giá trị lợi nhuận và/hoặc đặc điểm của kênh phân phối.

Nhiều nguyên nhân dẫn đến sự phát sinh và phát triển của kinh tế ngầm tại Việt Nam, bao gồm: thủ tục hành chính phức tạp, chi phí tuân thủ pháp luật cao, mức thuế suất cao, và sự thiếu minh bạch trong quản lý nhà nước. Ngoài ra, tâm lý trốn tránh nghĩa vụ thuế, thói quen sử dụng tiền mặt, và sự phát triển nhanh chóng của kinh tế số cũng góp phần làm gia tăng quy mô của kinh tế ngầm.

Việc thực thi pháp luật về kiểm soát kinh tế ngầm còn nhiều hạn chế do: thiếu nguồn lực, thiếu cơ chế phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan chức năng, và thiếu các công cụ giám sát hiện đại. Bên cạnh đó, các quy định pháp luật còn chồng chéo, thiếu rõ ràng, và chưa đủ sức răn đe đối với các hành vi vi phạm. Cần bổ sung để tăng cường giám sát kinh tế ngầm trong hoạt động kinh doanh hợp pháp nói riêng và kinh tế ngầm tại Việt Nam nói chung.

Kinh tế ngầm tạo ra môi trường cạnh tranh không lành mạnh, gây thiệt hại cho các doanh nghiệp tuân thủ pháp luật và làm suy yếu môi trường kinh doanh. Các doanh nghiệp hoạt động trong khu vực phi chính thức thường có lợi thế cạnh tranh hơn do không phải chịu các chi phí tuân thủ pháp luật, thuế, và bảo hiểm. Khu vực kinh tế ngầm tạo công việc và nguồn thu nhập cho một số lượng không nhỏ người lao động, sự phát triển của khu vực này thông thường nằm ngoài các quy luật khách quan của kinh tế thị trường nên ít chịu ảnh hưởng trong giai đoạn suy thoái kinh tế thế giới hiện nay.

Cần hoàn thiện chính sách thuế theo hướng đơn giản, minh bạch, và công bằng, giảm thiểu các kẽ hở để gian lận thuế. Đồng thời, cần tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục về nghĩa vụ thuế để nâng cao nhận thức của người dân và doanh nghiệp. Bên cạnh đó , không thể phủ nhận vài trò của nền kinh tế ngầm trong nền kinh tế đang phát triển. Với việc song song đồng hành cùng phát triển với nền kinh tế “chính thống”, đã tạo nên sự thúc đẩy phát triển cho nền kinh tế “ không chính thống”.

Cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra đối với các hoạt động kinh doanh có nguy cơ cao trốn thuế, rửa tiền. Đồng thời, cần xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật để tạo tính răn đe. Cần xây dựng các chế tài xử phạt phù hợp với tính chất và mức độ vi phạm, đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật.

Việc thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt sẽ giúp tăng cường minh bạch tài chính và giảm thiểu các giao dịch ngầm. Cần khuyến khích người dân và doanh nghiệp sử dụng các phương tiện thanh toán điện tử, thẻ tín dụng, và các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt khác. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các ngân hàng, tổ chức tín dụng, và các cơ quan quản lý nhà nước để xây dựng một hệ thống thanh toán không dùng tiền mặt an toàn, tiện lợi, và hiệu quả. Khu vực kinh tế ngầm tạo công việc và nguồn thu nhập cho một số lượng không nhỏ người lao động, sự phát triển của khu vực này thông thường nằm ngoài các quy luật khách quan của kinh tế thị trường nên ít chịu ảnh hưởng trong giai đoạn suy thoái kinh tế thế giới hiện nay.

Dữ liệu lớn có thể được sử dụng để phân tích các giao dịch tài chính, hoạt động kinh doanh, và thông tin xã hội để phát hiện các dấu hiệu của kinh tế ngầm. Các thuật toán phân tích có thể giúp xác định các đối tượng có nguy cơ cao trốn thuế, rửa tiền, hoặc tham gia vào các hoạt động kinh doanh bất hợp pháp khác.

Trí tuệ nhân tạo có thể được sử dụng để tự động phát hiện các giao dịch bất thường, vượt quá ngưỡng quy định, hoặc có dấu hiệu nghi vấn. Hệ thống trí tuệ nhân tạo có thể học hỏi từ các giao dịch đã được xác định là liên quan đến kinh tế ngầm và áp dụng kiến thức này để phát hiện các giao dịch tương tự trong tương lai. Các quy định nào được tối ưu hóa, cần phải bổ sung để tăng cường giám sát kinh tế ngầm trong hoạt động kinh doanh hợp pháp nói riêng và kinh tế ngầm tại Việt Nam nói chung ?

Blockchain có thể được sử dụng để ghi lại các giao dịch tài chính một cách an toàn, minh bạch, và không thể sửa đổi. Công nghệ blockchain giúp tăng cường khả năng truy xuất nguồn gốc của các giao dịch và giảm thiểu rủi ro rửa tiền, trốn thuế. Blockchain có thể được sử dụng để xây dựng các hệ thống thông tin kinh tế đáng tin cậy và minh bạch.

Cần tăng cường trao đổi thông tin với các quốc gia khác về các hoạt động kinh tế ngầm xuyên biên giới, các đối tượng có nguy cơ cao trốn thuế, rửa tiền, và các phương thức gian lận mới. Việc trao đổi thông tin cần tuân thủ các quy định của pháp luật và các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

Cần tích cực chia sẻ kinh nghiệm với các quốc gia khác về các biện pháp kiểm soát kinh tế ngầm hiệu quả, các công nghệ giám sát tiên tiến, và các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp tuân thủ pháp luật. Việc chia sẻ kinh nghiệm cần được thực hiện thông qua các hội thảo, hội nghị, và các chương trình đào tạo.

Cần phối hợp hành động với các quốc gia khác để chống tội phạm kinh tế xuyên quốc gia, bao gồm rửa tiền, trốn thuế, buôn lậu, và các hoạt động kinh doanh bất hợp pháp khác. Việc phối hợp hành động cần được thực hiện thông qua các thỏa thuận song phương, đa phương, và các tổ chức quốc tế.

Cần xây dựng một hệ thống giám sát liên ngành, kết nối các cơ sở dữ liệu của các cơ quan quản lý nhà nước, và cho phép chia sẻ thông tin một cách dễ dàng, nhanh chóng. Hệ thống giám sát cần được trang bị các công cụ phân tích dữ liệu tiên tiến, cho phép phát hiện các dấu hiệu của kinh tế ngầm một cách tự động.

Cần nâng cao năng lực cho cán bộ kiểm soát kinh tế ngầm thông qua các chương trình đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, và cập nhật kiến thức về các công nghệ mới. Cán bộ kiểm soát cần được trang bị các kỹ năng phân tích dữ liệu, điều tra tài chính, và sử dụng các công cụ giám sát hiện đại.

Cần tăng cường công tác giáo dục và nâng cao nhận thức cộng đồng về tác hại của kinh tế ngầm và tầm quan trọng của việc tuân thủ pháp luật. Cần khuyến khích người dân và doanh nghiệp tố giác các hành vi vi phạm pháp luật và tham gia vào công tác kiểm soát kinh tế ngầm.