Luận Văn Thạc Sĩ: Khám Phá Biểu Tượng Tư Duy Về Cuộc Sống Trong Truyện Ngắn Mỹ Và Việt Nam Từ 1975 Đến 1991

• Tác giả: Đinh Thị Mai Anh
• Người hướng dẫn: Assoc. Ngô Đình Phương
• Trường học: Vietnam National University, Hanoi University of Languages and International Studies
• Chuyên ngành: English Linguistics
• Đề tài: Khám Phá Biểu Tượng Tư Duy Về Cuộc Sống Trong Truyện Ngắn Mỹ Và Việt Nam (1975-1991)
• Loại tài liệu: thesis
• Năm xuất bản: 2016
• Địa điểm: Hà Nội

• DECLARATION
• ACKNOWLEDGEMENTS
• ABSTRACT
• TABLE OF CONTENTS
• LIST OF TABLES
• 1. CHAPTER 1: INTRODUCTION
• 1.1. Rationale of the study
• 1.2. Significance of the study
• 1.3. Aims and objectives
• 1.3.1. Aims of the study
• 1.3.2. Objectives of the study
• 1.4. Research questions
• 1.5. Scope of the study
• 1.6. Method and Procedures
• 1.6.1. Research Methods
• 1.6.2. Data collection
• 1.6.3. Data analysis
• 1.7. Organization of the study
• 2. CHAPTER 2: THEORETICAL BACKGROUND AND LITERATURE REVIEW
• 2.1. Cognitive Science
• 2.2. Cognitive Linguistics

I. Giới thiệu

Nghiên cứu này nhằm khám phá biểu tượng tư duy về cuộc sống trong các truyện ngắn của Mỹ và Việt Nam từ năm 1975 đến 1991. Thời kỳ này chứng kiến sự chuyển mình mạnh mẽ trong văn học Mỹ và văn học Việt Nam, phản ánh những biến động xã hội và văn hóa. Biểu tượng tư duy về cuộc sống không chỉ là một khái niệm trừu tượng mà còn là một phần quan trọng trong việc hiểu biết về con người và xã hội. Nghiên cứu này sẽ phân tích các biểu tượng văn hóa và tư duy văn hóa trong các tác phẩm, từ đó làm rõ cách mà các tác giả thể hiện cuộc sống qua các hình ảnh và biểu tượng khác nhau.

1.1. Tầm quan trọng của nghiên cứu

Nghiên cứu này có ý nghĩa quan trọng trong việc làm rõ cách mà biểu tượng tư duy về cuộc sống được thể hiện trong văn học của hai nền văn hóa khác nhau. Việc so sánh giữa văn học Mỹ và văn học Việt Nam không chỉ giúp hiểu rõ hơn về tư duy văn hóa mà còn mở ra những góc nhìn mới về cuộc sống trong bối cảnh lịch sử và xã hội. Các tác phẩm văn học từ giai đoạn này thường phản ánh những tình huống và nhân vật đặc trưng, từ đó tạo nên những hình ảnh sống động về cuộc sống mà người đọc có thể cảm nhận và suy ngẫm.

II. Các biểu tượng tư duy về cuộc sống trong truyện ngắn Mỹ

Trong các truyện ngắn Mỹ, cuộc sống thường được thể hiện qua nhiều biểu tượng tư duy khác nhau. Các tác giả sử dụng những hình ảnh như cuộc sống là một hành trình, cuộc sống là một cuộc chiến, hay cuộc sống là một trò chơi để diễn đạt những khía cạnh khác nhau của cuộc sống. Ví dụ, trong tác phẩm của Raymond Carver, cuộc sống được mô tả như một cuộc chiến không ngừng nghỉ, nơi mà các nhân vật phải đối mặt với những thử thách và khó khăn. Điều này cho thấy sự khắc nghiệt và thực tế của cuộc sống mà con người phải trải qua.

2.1. Hình ảnh cuộc sống trong văn học Mỹ

Hình ảnh cuộc sống trong văn học Mỹ thường mang tính biểu tượng mạnh mẽ. Các tác giả như Lorrie Moore hay Alice Munro thường sử dụng biểu tượng để thể hiện những cảm xúc sâu sắc và phức tạp của nhân vật. Chẳng hạn, cuộc sống được ví như một trò chơi, nơi mà mỗi người đều có vai trò và mục tiêu riêng. Điều này không chỉ phản ánh sự đa dạng trong cách nhìn nhận về cuộc sống, mà còn cho thấy sự tương tác giữa các nhân vật và môi trường xung quanh họ.

III. Các biểu tượng tư duy về cuộc sống trong truyện ngắn Việt Nam

Trong văn học Việt Nam, cuộc sống cũng được thể hiện qua nhiều biểu tượng tư duy độc đáo. Các tác giả như Nguyễn Khải hay Nguyễn Minh Châu thường sử dụng những hình ảnh như cuộc sống là một hành trình hay cuộc sống là một bến quê để thể hiện những giá trị văn hóa và xã hội. Những tình huống trong các tác phẩm này thường phản ánh những khía cạnh sâu sắc của cuộc sống con người Việt Nam trong bối cảnh lịch sử và xã hội đầy biến động.

3.1. Hình ảnh cuộc sống trong văn học Việt Nam

Hình ảnh cuộc sống trong văn học Việt Nam thường mang tính nhân văn sâu sắc. Các tác giả thường khắc họa nhân vật trong những tình huống khó khăn, từ đó thể hiện những giá trị như tình yêu, lòng kiên trì và sự hy sinh. Ví dụ, trong tác phẩm của Xuân Thiều, cuộc sống được mô tả như một bến quê, nơi mà con người tìm thấy sự bình yên và hạnh phúc giữa những bộn bề của cuộc sống. Điều này cho thấy sự gắn bó chặt chẽ giữa con người và quê hương, cũng như những giá trị văn hóa đặc trưng của người Việt.

IV. So sánh và phân tích

Việc so sánh các biểu tượng tư duy về cuộc sống trong truyện ngắn Mỹ và Việt Nam từ 1975 đến 1991 cho thấy sự khác biệt và tương đồng trong cách mà hai nền văn hóa này thể hiện cuộc sống. Trong khi văn học Mỹ thường nhấn mạnh vào những tình huống cá nhân và sự đấu tranh nội tâm, văn học Việt Nam lại chú trọng đến những giá trị cộng đồng và mối liên hệ với quê hương. Sự khác biệt này không chỉ phản ánh những đặc điểm văn hóa mà còn cho thấy cách mà tư duy văn hóa ảnh hưởng đến việc xây dựng nhân vật và tình huống trong các tác phẩm.

4.1. Giá trị và ứng dụng thực tiễn

Nghiên cứu này không chỉ có giá trị trong việc hiểu biết về biểu tượng tư duy mà còn có ứng dụng thực tiễn trong việc giảng dạy và học tập. Việc hiểu rõ các biểu tượng văn hóa có thể giúp người học tiếp cận và cảm nhận sâu sắc hơn về cuộc sống trong các tác phẩm văn học. Đồng thời, nghiên cứu cũng góp phần vào việc phát triển kỹ năng dịch thuật, giúp người dịch có thể truyền tải chính xác và đầy đủ ý nghĩa của các biểu tượng trong văn bản gốc.

Tổng quan nghiên cứu

Khái niệm “cuộc sống” là một chủ đề trừu tượng và phức tạp, được thể hiện qua nhiều góc nhìn khác nhau trong văn học. Từ năm 1975 đến 1991, các truyện ngắn Mỹ và Việt Nam đã phản ánh đa dạng cách thức biểu đạt “cuộc sống” thông qua các ẩn dụ ý niệm. Nghiên cứu này tập trung phân tích 203 biểu hiện ẩn dụ trong 38 truyện ngắn tiêu biểu, trong đó có 114 biểu hiện từ truyện ngắn Việt Nam và 89 từ truyện ngắn Mỹ. Mục tiêu chính là khám phá các ẩn dụ ý niệm biểu thị “cuộc sống”, so sánh sự tương đồng và khác biệt giữa hai nền văn hóa, đồng thời đóng góp vào việc giảng dạy ngoại ngữ và dịch thuật. Phạm vi nghiên cứu giới hạn trong các truyện ngắn được xuất bản trong giai đoạn 1975-1991, phản ánh bối cảnh lịch sử và văn hóa đặc thù của hai quốc gia. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiểu biết về ngôn ngữ học nhận thức, hỗ trợ người học ngoại ngữ tiếp cận sâu sắc hơn với khái niệm trừu tượng “cuộc sống” qua các biểu hiện ngôn ngữ cụ thể, đồng thời góp phần phát triển phương pháp dịch thuật và giảng dạy văn học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết ngôn ngữ học nhận thức, đặc biệt là khung ẩn dụ ý niệm của Lakoff và Johnson (1980). Theo đó, ẩn dụ không chỉ là hiện tượng ngôn ngữ trang trí mà là cách thức tư duy phổ biến, trong đó một miền khái niệm trừu tượng (miền mục tiêu) được hiểu thông qua một miền khái niệm cụ thể hơn (miền nguồn). Ba loại ẩn dụ chính được phân tích gồm: ẩn dụ cấu trúc (structural metaphors), ẩn dụ bản thể (ontological metaphors) và ẩn dụ định hướng (orientational metaphors). Các khái niệm chính bao gồm: LIFE IS A JOURNEY (cuộc sống là một hành trình), LIFE IS AN ENTITY (cuộc sống là một thực thể), LIFETIME IS PASSING OF TIME (thời gian cuộc đời là sự trôi qua của thời gian), LIFE IS A CONTAINER (cuộc sống là một vật chứa), LIFE IS A WAR (cuộc sống là một cuộc chiến), LIFE IS A MACHINE (cuộc sống là một cỗ máy), LIFE IS A STORY (cuộc sống là một câu chuyện), LIFE IS A GAME (cuộc sống là một trò chơi), LIFE IS A PERSONAL POSSESSION (cuộc sống là tài sản cá nhân), LIFE IS A PERSON (cuộc sống là một con người), LIFE IS A PAIN (cuộc sống là nỗi đau).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp định lượng và định tính, dựa trên phân tích đối chiếu và so sánh giữa hai tập dữ liệu từ 19 truyện ngắn Mỹ và 19 truyện ngắn Việt Nam giai đoạn 1975-1991. Cỡ mẫu gồm 203 biểu hiện ẩn dụ được trích xuất từ các tác phẩm văn học tiêu biểu, được lựa chọn kỹ lưỡng từ các tuyển tập truyện ngắn nổi tiếng. Phương pháp chọn mẫu là chọn lọc có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho từng nền văn hóa và thời kỳ. Phân tích định lượng tập trung vào tần suất xuất hiện của các loại ẩn dụ cấu trúc, bản thể và định hướng. Phân tích định tính nhằm giải thích ý nghĩa, cấu trúc và sự khác biệt trong cách sử dụng ẩn dụ giữa hai ngôn ngữ. Quá trình nghiên cứu được thực hiện theo timeline từ việc thu thập dữ liệu, phân loại, phân tích đến so sánh và đề xuất ứng dụng trong giảng dạy và dịch thuật.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tổng số biểu hiện ẩn dụ: 203 mẫu, trong đó 56,2% thuộc về truyện ngắn Việt Nam (114 mẫu), 43,8% thuộc về truyện ngắn Mỹ (89 mẫu).

2. Phân loại ẩn dụ: Ẩn dụ bản thể chiếm tỷ lệ cao nhất với 55,2% (112 mẫu), tiếp theo là ẩn dụ cấu trúc với 44,8% (91 mẫu). Không có biểu hiện ẩn dụ định hướng trong dữ liệu.

3. Ẩn dụ cấu trúc phổ biến nhất: LIFE IS A JOURNEY chiếm 17,2% tổng số biểu hiện, với 35 mẫu (23 mẫu Việt, 12 mẫu Mỹ). Tiếp theo là LIFETIME IS PASSING OF TIME (12,3%), LIFE IS A STORY (4,4%), LIFE IS A MACHINE (3,9%), LIFE IS A WAR (3,4%), LIFE IS A PAIN (2,0%) và LIFE IS A GAME (1,5%).

4. Ẩn dụ bản thể phổ biến nhất: LIFE IS AN ENTITY chiếm 25,1% (51 mẫu), LIFE IS A CONTAINER chiếm 15,3% (31 mẫu), LIFE IS A PERSONAL POSSESSION chiếm 7%, LIFE IS A PERSON chiếm 3,4% (7 mẫu). Trong đó, LIFE IS A PERSON không xuất hiện trong truyện ngắn Việt Nam.

Thảo luận kết quả

Sự phổ biến của ẩn dụ LIFE IS A JOURNEY phản ánh cách con người hai nền văn hóa đều sử dụng hình ảnh hành trình để diễn giải cuộc sống với các giai đoạn, thử thách và mục tiêu rõ ràng. Tỷ lệ cao của ẩn dụ bản thể LIFE IS AN ENTITY cho thấy xu hướng nhân hóa và cụ thể hóa khái niệm trừu tượng “cuộc sống” để dễ dàng nhận thức và diễn đạt. Sự khác biệt về số lượng biểu hiện LIFE IS A PERSON giữa hai ngôn ngữ có thể phản ánh sự khác biệt văn hóa trong cách nhìn nhận cuộc sống như một thực thể cá nhân hay một khái niệm trừu tượng hơn. Việc không tìm thấy ẩn dụ định hướng cho thấy các biểu hiện không tập trung vào các phương hướng không gian mà chủ yếu dựa trên các cấu trúc và bản thể. Kết quả này tương đồng với các nghiên cứu trước đây về ẩn dụ trong ngôn ngữ học nhận thức, đồng thời mở rộng hiểu biết về sự đa dạng và đặc thù trong biểu đạt văn học Mỹ và Việt Nam giai đoạn hậu chiến tranh và đổi mới.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường giảng dạy ẩn dụ ý niệm trong ngoại ngữ: Động viên giảng viên tích hợp các ẩn dụ phổ biến như LIFE IS A JOURNEY, LIFE IS AN ENTITY vào bài giảng nhằm giúp người học hiểu sâu sắc hơn về cách biểu đạt trừu tượng trong tiếng Anh và tiếng Việt. Thời gian thực hiện: 1 học kỳ; Chủ thể: các khoa ngoại ngữ tại đại học.

2. Phát triển tài liệu học tập đa ngôn ngữ: Biên soạn tài liệu so sánh ẩn dụ trong văn học Mỹ và Việt Nam, giúp học viên nhận diện và vận dụng linh hoạt trong giao tiếp và dịch thuật. Thời gian: 6 tháng; Chủ thể: nhóm nghiên cứu ngôn ngữ học nhận thức.

3. Đào tạo kỹ năng dịch thuật ẩn dụ: Tổ chức các khóa học chuyên sâu về dịch ẩn dụ ý niệm, tập trung vào các ẩn dụ phổ biến trong văn học để nâng cao chất lượng dịch thuật văn học và tài liệu chuyên ngành. Thời gian: 3 tháng; Chủ thể: trung tâm đào tạo dịch thuật.

4. Khuyến khích nghiên cứu tiếp theo: Mở rộng phạm vi nghiên cứu sang các thể loại văn học khác và các giai đoạn lịch sử khác để phát hiện thêm các ẩn dụ đặc thù, góp phần hoàn thiện lý thuyết và ứng dụng. Thời gian: 1-2 năm; Chủ thể: các viện nghiên cứu ngôn ngữ và văn hóa.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Giảng viên và sinh viên ngành ngôn ngữ học và văn học: Giúp hiểu sâu về ẩn dụ ý niệm, nâng cao khả năng phân tích văn bản và giảng dạy ngôn ngữ.

2. Người học ngoại ngữ: Hỗ trợ nhận diện và sử dụng các biểu hiện ẩn dụ trong giao tiếp và đọc hiểu, đặc biệt với các khái niệm trừu tượng như “cuộc sống”.

3. Dịch giả và biên tập viên: Cung cấp cơ sở lý thuyết và ví dụ thực tiễn để dịch chính xác và sáng tạo các biểu hiện ẩn dụ trong văn học Mỹ và Việt Nam.

4. Nhà nghiên cứu ngôn ngữ học nhận thức: Là tài liệu tham khảo quý giá để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về ẩn dụ và sự khác biệt văn hóa trong ngôn ngữ.

Câu hỏi thường gặp

1. Ẩn dụ ý niệm là gì và tại sao quan trọng trong nghiên cứu ngôn ngữ?
   Ẩn dụ ý niệm là cách hiểu một khái niệm trừu tượng thông qua một khái niệm cụ thể hơn. Nó quan trọng vì giúp giải thích cách con người tư duy và biểu đạt các khái niệm phức tạp trong ngôn ngữ hàng ngày và văn học.

2. Tại sao nghiên cứu ẩn dụ trong truyện ngắn lại có ý nghĩa?
   Truyện ngắn tập trung vào một chủ đề hoặc khoảnh khắc, do đó các ẩn dụ được sử dụng thường cô đọng và sâu sắc, phản ánh quan điểm văn hóa và tư duy đặc trưng của tác giả và thời đại.

3. Sự khác biệt lớn nhất giữa ẩn dụ trong truyện ngắn Mỹ và Việt Nam là gì?
   Một điểm khác biệt là ẩn dụ LIFE IS A PERSON xuất hiện trong truyện ngắn Mỹ nhưng không thấy trong truyện ngắn Việt Nam, cho thấy sự khác biệt trong cách nhân hóa và cá nhân hóa khái niệm “cuộc sống”.

4. Làm thế nào để áp dụng kết quả nghiên cứu vào giảng dạy ngoại ngữ?
   Giảng viên có thể sử dụng các ẩn dụ phổ biến để giải thích các khái niệm trừu tượng, giúp học viên dễ tiếp thu và vận dụng trong giao tiếp cũng như đọc hiểu văn bản.

5. Nghiên cứu có giới hạn gì và hướng phát triển tiếp theo?
   Nghiên cứu giới hạn trong truyện ngắn giai đoạn 1975-1991 và chưa khai thác ẩn dụ định hướng. Hướng phát triển tiếp theo là mở rộng sang các thể loại văn học khác và thời kỳ khác để có cái nhìn toàn diện hơn.

Kết luận

• Nghiên cứu đã xác định và phân loại 203 biểu hiện ẩn dụ ý niệm biểu thị “cuộc sống” trong truyện ngắn Mỹ và Việt Nam giai đoạn 1975-1991.
• Ẩn dụ bản thể LIFE IS AN ENTITY và ẩn dụ cấu trúc LIFE IS A JOURNEY là hai cách hiểu phổ biến nhất trong cả hai nền văn hóa.
• Sự khác biệt về ẩn dụ LIFE IS A PERSON phản ánh nét đặc trưng văn hóa trong cách biểu đạt khái niệm trừu tượng.
• Kết quả nghiên cứu có giá trị ứng dụng cao trong giảng dạy ngoại ngữ, dịch thuật và nghiên cứu ngôn ngữ học nhận thức.
• Đề xuất mở rộng nghiên cứu sang các thể loại và thời kỳ khác nhằm hoàn thiện lý thuyết và ứng dụng trong tương lai.

Hành động tiếp theo: Các nhà nghiên cứu và giảng viên nên áp dụng kết quả này để phát triển tài liệu giảng dạy và đào tạo dịch thuật, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng nhằm nâng cao hiểu biết về ẩn dụ ý niệm trong ngôn ngữ và văn hóa.